Kỳ 3: Thăm bản làng, nghe... mái nhà, bờ rào đá kể chuyện

Bờ rào đá cùng cổng nhà đặc trưng của người H’Mông trên cao nguyên đá.

Nếu “thiên đường đá” trải ra biết bao hùng quan kỳ vĩ làm du khách choáng ngợp; thì những mái nhà, bờ rào đá, bức vách trình tường… lại khiến chúng tôi như bị thôi miên khi “lỡ” lạc vào miền di sản văn hóa đầy quyến rũ và không kém phần huyền bí đó!

“Check-in” nhà của Pao, dinh thự nhà Vương

Xem phim Chuyện của Pao (đạo diễn Ngô Quang Hải, ra mắt năm 2006) và bị mê hoặc bởi nét trong trẻo của Pao (diễn viên Đỗ Hải Yến) cùng những cảnh phim cao nguyên đá hùng vĩ mà gai góc, đẹp đến nao lòng.

Như lời của Pao “Nhà của tôi có ô cửa vuông nhìn ra vườn cải…”, ngôi nhà quay phim “Chuyện của Pao” ở xã Sủng Là (huyện Đồng Văn) hiện tại không khác mấy trong phim, với 3 dãy hình chữ U, mái ngói âm dương, vách trình tường, cột gỗ kê trên đá tảng chạm khắc hoa văn, đá cũng được dùng lát sân. Bờ rào đá như còn vọng tiếng sáo của chàng trai da diết…

Nhà của Pao đầy hoài cổ đối với du khách.

Nhà của Pao cũng mở ra nhiều cơ hội làm ăn, các dịch vụ cho thuê trang phục, buôn bán dược liệu, vườn hoa cho khách chụp hình…

Nếu nhà của Pao là nơi “nhất định phải ghé thăm” mang đến nhiều hoài niệm, thì dinh thự nhà Vương (hay Khu di tích lịch sử nhà Vương thuộc xã Sà Phìn, huyện Đồng Văn) là điểm đến khiến du khách cảm giác như được bước vào một “vương quốc” đầy quyền uy một thời vang bóng. Nhìn từ QL4C, dinh thự nhà Vương nổi bật giữa thung lũng với rừng sa mộc cổ thụ xanh thẳm.

Theo tài liệu và những người cao tuổi dân tộc H’Mông cho biết: Cách đây một thế kỷ trước, dòng họ Vương đã thống lĩnh toàn bộ vùng cao nguyên rộng lớn này và tự xưng vương. Bà con dân tộc H’Mông thường gọi là “vua Mèo”. Dinh thự nhà Vương được xây dựng không kể ngày đêm trong vòng 8 năm, trên một khu đất đẹp 1.120m2.

Nét độc đáo ở công trình kiến trúc hình chữ “Vương” là dinh được bao bọc bởi hai vòng tường thành xây bằng đá hộc, có lỗ châu mai và những bốt canh gác. Du khách lần lượt bước vào ngạch cửa 3 ngôi nhà: nhà chính quay mặt ra cổng thành, 2 nhà phụ song song nhau và vuông góc với nhà chính.

Tất cả từ cột, kèo, sàn, vách, mái đều được làm bằng gỗ quý, chạm khắc tinh xảo từ những tốp thợ người H’Mông giỏi nhất. Nét đặc trưng của kiến trúc Trung Hoa và người H’Mông thể hiện ở những bờ rào đá. Đặc biệt là những đường cong, nét lượn, trạm trổ tinh xảo. Hay những viên đá xanh, những cột gỗ sa mộc và ngói đất nung lợp theo lối âm- dương…

Tại đây, còn lưu giữ nhiều hình ảnh của gia đình và của ông Vương Chí Sình khi tham gia cách mạng đã trở thành đại biểu Quốc hội khóa I, khóa II của nước ta. Ông từng giữ cương vị Chủ tịch Ủy ban Hành chính huyện Đồng Văn.

Nhờ có nhiều công lao với cách mạng, ông vinh dự được Chủ tịch Hồ Chí Minh đặt tên là Vương Chí Thành và trao tặng tám chữ “Tận trung báo quốc, bất thụ nô lệ” (Trung thành với đất nước, không chịu làm nô lệ) cùng 1 thanh kiếm.

Ông Vương Chí Sình là con trai của “vua Mèo” Vương Chính Đức. Ngày ấy, nhận thấy được vai trò của ông Vương Chính Đức và lực lượng vũ trang người H’Mông nơi địa đầu Tổ quốc, Bác Hồ đã rất quan tâm tới đồng bào dân tộc thiểu số, vào khoảng năm 1945 Bác đã cử đại diện của Việt Minh lên đón “vua Mèo” về thủ đô để bàn việc nước. Tuy nhiên, lúc này tuổi của ông Vương Chính Đức đã cao (81 tuổi) nên ông đã ủy quyền cho con trai là Vương Chí Sình đi thay để đến tiếp kiến cụ Hồ.

Mái ngói âm dương đặc trưng độc đáo của dinh thự nhà Vương.

Những nốt nhạc vui giữa bao la núi đá

Cũng như di tích lịch sử nhà Vương, ngôi nhà quay phim “Chuyện của Pao” vẫn luôn giữ được hình dáng xưa cũ cùng với những giá trị lịch sử, những bản làng nơi cao nguyên đá luôn có sức hấp dẫn đối với chúng tôi.

Như bánh tam giác mạch càng ăn càng cảm nhận dư vị ngòn ngọt “bắt ghiền” của nó, khi “lạc bước” tới bản làng này lại thôi thúc chúng tôi chạy tới bản làng khác. Nét mộc mạc mà thơ mộng của bản làng như những nốt nhạc viết lên cao nguyên đá giai điệu cuộc sống sinh động và đầy cuốn hút.

Nhiều người lớn tuổi nói vui: “Giọng miền Nam khó nghe lắm”, nhưng rất vui kể chuyện gieo lúa, trồng ngô dưới vườn lê, đào trái trĩu cành. Từ những bản làng xa xôi, khó gọi tên, trong hành trình trên cao nguyên đá chúng tôi đã kịp ghé thăm, thân quen và sẽ nhớ lắm khi xuôi đồng bằng.

Nhớ Na Khê, Lao Và Chải, Tráng Kìm, Pả Vi, Xín Cái, Sơn Vĩ... đồi ngô xanh mướt, hoa bí nở vàng trên triền đá gọi mùa no ấm. Nhớ Phố Cáo, Sủng Là, Ma Lé… những bờ rào đá, mái nhà rêu phong bình yên chốn thung sâu hay bên sườn núi cheo leo.

Và nhớ lắm một hôm ở thôn Nặm Đăm (huyện Quản Bạ) giữa thung lũng mơ màng dưới chân núi đôi, anh Lý Đạch pha ấm trà đậm đặc mời chúng tôi “uống chén chè cho ấm”. Nhà anh Lý Đạch mở cửa homestay đón du khách từ nhiều năm trước, bị “sựng lại” khi dịch COVID-19 và bảng hiệu “cũng tháo cất rồi”.

Nhưng hiện tại, “tôi đang xây thêm 4 căn phòng vách trình tường, lót gạch men… Khách nước ngoài rất thích ở thôn mình, nhất là dịp Tết cùng vào bếp làm bánh, nấu ăn. Muốn ăn gà thì mình bắt gà thịt ăn thôi”- anh Lý Đạch vui vẻ.

Sự thật thà, mộc mạc của bà con đã đưa du khách trở lại làng, nhiều bà con trong thôn đã sửa sang, xây thêm phòng mới. Hai người con của anh có gia đình ra riêng cũng mở homestay gần đấy.

Trên bức vách trình tường còn dang dở, sáng nay, nhóm thợ tiếp tục làm chiếc khuôn gỗ, rồi gùi đất đổ vào khuôn và dùng những chiếc vồ nện chặt đất.

Anh Phan Sài- một người thợ vồ nện đất vách trình tường lành nghề, cho biết: “Khâu nện đất trình tường phải làm kỹ lắm, tường mới đứng vững cả trăm năm được. Nhà trình tường hoàn toàn bằng đất nện dày mà không có bất cứ cột hay cọc nào làm trụ. Để tạo nên những bức tường dày tới vài gang tay, thường chọn loại đất có kết dính cao, loại bỏ sạch rễ cây, đá to, cỏ rác”.

Xây nhà trình tường tốn kém và kén thợ hơn, nhưng theo anh Lý Đạch chính quyền vận động và bà con đồng lòng giữ gìn kiểu kiến trúc truyền thống và ai xây nhà mới cũng phải tuân thủ quy định đó.

Một homestay ở thôn Nặm Đăm với mái lá, vách trình tường đẹp như trong tranh.

Toàn thôn Nặm Đăm có 60 hộ đều là người dân tộc Dao, trong đó nhiều hộ làm dịch vụ homestay đủ tiêu chuẩn đón khách. Dù chúng tôi là khách qua đường ghé lại, anh Lý Đạch cũng nhiệt tình mời dùng cơm sáng và lên nương hái ngô cùng. Gia đình anh có vài khoảnh ruộng dưới chân núi đôi, ngô đem về phơi đầy sân nhưng anh Lý Đạch vẫn lắc đầu: “Mùa ngô kém lắm. Mưa ít, nên trái bé thôi”.

Đời sống sản xuất của bà con phụ thuộc hoàn toàn vào thời tiết, nắng mưa của ông trời, nhưng những giải pháp đúng đắn chính quyền cùng nhận thức của đồng bào phát huy giá trị văn hóa đặc trưng dân tộc mình đã mở ra hướng phát triển mới, bền vững hơn. Nhờ phát triển du lịch cộng đồng, đời sống của người Dao nơi đây ngày một khấm khá.

Bài, ảnh: TRẦN PHƯỚC

>> Kỳ cuối: “Sách đá” mở ra cánh cổng tương lai