Đề án phòng, chống sụt lún đất, sạt lở, ngập úng, hạn hán, xâm nhập mặn vùng ĐBSCL: Chủ động phòng ngừa là chính

(VLO) Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, tác động của biến đổi khí hậu, nước biển dâng, ảnh hưởng của phát triển thiếu bền vững về kinh tế- xã hội tại các quốc gia thượng nguồn sông Mekong và nội vùng ĐBSCL đã tạo ra thách thức rất lớn đối với vùng ĐBSCL, làm gia tăng nguy cơ xảy ra sụt lún đất, sạt lở (SL) bờ sông, bờ biển; làm trầm trọng hơn diễn biến ngập úng; đồng thời làm gia tăng tình trạng hạn hán (HH), thiếu nước và đẩy xâm nhập mặn (XNM) vào sâu hơn, thời gian ảnh hưởng cũng dài hơn.

Do vậy, việc xây dựng đề án phòng, chống sụt lún, SL, ngập úng, HH, XNM là cơ sở để thực hiện đồng bộ các giải pháp tổng hợp, giảm thiểu rủi ro thiên tai, tạo điều kiện phát triển bền vững kinh tế- xã hội vùng ĐBSCL.

Sạt lở, sụt lún diễn biến ngày càng phức tạp, khó lường, ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống, sản xuất của người dân.

Sụt lún từ 0,5-3 cm/năm, sạt lở diễn biến phức tạp, hạn hán gia tăng

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, hiện nay, công tác phòng, chống sụt lún đất, SL, ngập úng, HH, XNM tại ĐBSCL còn đối mặt với 3 thách thức chủ yếu: biến đổi khí hậu, nước biển dâng; gia tăng hoạt động khai thác, sử dụng nước của các quốc gia thượng nguồn sông Mekong; sự phát triển đô thị, các hoạt động kinh tế- xã hội ở ĐBSCL.

Theo kết quả nghiên cứu, hầu hết các vùng ở ĐBSCL đều xảy ra lún từ 0,5-3 cm/năm; các vùng ven biển phổ biến lún từ 1,5-2,5 cm/năm. Tình trạng sụt lún đất do HH đã và đang diễn ra rất khốc liệt tại hầu hết ở các tuyến đường dọc theo bờ kênh, rạch.

Sụt lún đất trên diện rộng đã ảnh hưởng không nhỏ đến ổn định và hiệu quả của hệ thống hạ tầng. Về thực trạng SL bờ sông, bờ biển, từ năm 2016 đến nay đã xuất hiện 812 điểm SL với tổng chiều dài trên 1.191km, trong đó, SL đặc biệt nguy hiểm là 315 điểm/601km.

Trong 20 năm qua, ĐBSCL chỉ có lũ vừa đến nhỏ, thời gian chỉ từ 3-4 tháng so với 5-6 tháng như trước đây. Tuy nhiên, ngập úng do triều cường và mưa có xu thế ngày càng gia tăng.

Bên cạnh đó, những năm gần đây, ĐBSCL đã xuất hiện 3 đợt HH, XNM mức độ nặng, có 2 đợt cao lịch sử là mùa khô năm 2015-2016, 2019-2020.

Tại tỉnh Vĩnh Long, theo ông Nguyễn Văn Liệt- Phó Chủ tịch UBND tỉnh, những năm qua, thiên tai sụt lún, SL, ngập úng, HH, XNM diễn biến phức tạp, tác động lớn đến sản xuất nông nghiệp và đời sống người dân.

Trong giai đoạn 2014-2024, tỉnh Vĩnh Long chịu ảnh hưởng bởi các loại hình thiên tai, gây thiệt hại gần 900 tỷ đồng. Đáng kể nhất là SL bờ sông, đã xảy ra 925 điểm SL, làm mất 27.400m bờ sông, rạch, ảnh hưởng trực tiếp đến 1.600 hộ dân.

Theo kết quả nghiên cứu, hầu hết các vùng ở ĐBSCL đều xảy ra lún từ 0,5-3 cm/năm.

XNM lên mức kỷ lục liên tiếp 2 mùa khô năm 2015-2016 và 2019-2020, gây thiệt hại lớn đến cây trồng, thủy sản và nguồn nước sinh hoạt của người dân.

Theo ngành chức năng, hiện nay, vùng ĐBSCL chưa có phân vùng rủi ro sụt lún, SL, ngập úng, HH, XNM theo quy định của Luật Phòng, chống thiên tai; thiếu sự phối hợp vận hành tốt giữa các hệ thống công trình thủy lợi trong trường hợp thời tiết cực đoan làm cho XNM vào sâu nội đồng.

Cảnh báo về sụt lún, SL bờ sông, bờ biển, ngập úng còn chung chung. Việc xử lý sụt lún, SL bờ sông, bờ biển về cơ bản còn mang tính chất tình thế “đau đâu vá đấy”. Tốc độ đô thị hóa tăng nhanh, hạ tầng thủy lợi tiêu thoát nước không theo kịp…

Ưu tiên cho các công trình cấp bách

Có thể thấy, được sự quan tâm hỗ trợ về kinh phí của Trung ương và nỗ lực của các địa phương vùng ĐBSCL, nhiều giải pháp phòng, chống sụt lún, SL, ngập úng, HH, XNM đã được thực hiện, qua đó đã giảm thiểu đáng kể thiệt hại.

Song, cùng với những kết quả đã đạt được, công tác phòng, chống sụt lún, SL, ngập úng, HH, XNM thời gian qua cũng còn bộc lộ nhiều hạn chế đòi hỏi phải có những giải pháp tổng thể hơn, căn cơ hơn.

Theo đó, Đề án Phòng, chống sụt lún đất, SL, ngập úng, HH, XNM vùng ĐBSCL xác định đây là nhiệm vụ quan trọng của cả hệ thống chính trị; đảm bảo tính tổng thể, kết hợp đa mục tiêu; lấy chủ động phòng ngừa là chính, trong đó chú trọng quản trị rủi ro, “làm đâu được đấy”, “không hối tiếc”.

Tại cuộc họp về Đề án Phòng, chống sụt lún đất, SL, ngập úng, HH, XNM vùng ĐBSCL đến năm 2035, tầm nhìn đến năm 2050, các đại biểu tập trung thảo luận các nhóm giải pháp công trình và phi công trình trong phòng, chống sụt lún đất, SL, ngập úng, HH, XNM vùng ĐBSCL.

Tình trạng sụt lún đất đã và đang diễn ra rất khốc liệt tại hầu hết ở các tuyến dọc theo bờ kênh, rạch.

Cụ thể, giải pháp phi công trình bao gồm: hoàn thiện pháp luật, cơ chế, chính sách; thực hiện quản lý tổng hợp tài nguyên nước; điều tra cơ bản và xây dựng cơ sở dữ liệu; tăng cường năng lực dự báo, cảnh báo…

Các giải pháp công trình tập trung xây dựng, củng cố, nâng cấp các công trình phòng, chống tổng hợp, đa mục tiêu và theo từng loại hình, trong đó ưu tiên một số công trình kết nối, chuyển nước giữa các hệ thống thủy lợi ở Tiền Giang, Bạc Liêu, bán đảo Cà Mau; hệ thống cống dọc sông Tiền, sông Hậu để kiểm soát lũ, ngập úng, kết hợp nạo vét, trữ nước ngọt trong các kênh trục vùng Đồng Tháp Mười và Tứ giác Long Xuyên; các công trình kiểm soát nguồn nước tại cửa sông; nâng cấp, hoàn thiện, khép kín những hệ thống thủy lợi lớn, quan trọng…

Lãnh đạo UBND một số tỉnh, thành vùng ĐBSCL cho rằng về căn cơ, lâu dài cần hoàn thiện, khép kín các hệ thống thủy lợi kiểm soát XNM, điều tiết lũ, bảo đảm nguồn nước ngọt phục vụ sản xuất, dân sinh; tập trung xử lý các khu vực bờ biển, bờ sông bị SL gây nguy hiểm; giải quyết tình trạng ngập úng cục bộ do triều cường; thống nhất các chương trình tái định cư cho người dân di dời khỏi khu vực SL bờ sông, kênh, rạch…

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy cho biết: Đây là đề án sử dụng các giải pháp kỹ thuật để đạt được các mục tiêu về chính trị, kinh tế, xã hội nhằm bảo đảm phát triển bền vững vùng ĐBSCL. Chính phủ sẽ ưu tiên nguồn lực (Trung ương, địa phương, xã hội hóa) để thực hiện càng nhanh càng tốt, nhất là những vấn đề cấp bách.

Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đề nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường tiếp thu đầy đủ các ý kiến góp ý; báo cáo Bộ Chính trị tình hình triển khai các nghị quyết, kết luận, chỉ đạo của Bộ Chính trị, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đối với công tác phòng, chống sụt lún đất, SL, ngập úng, HH, XNM vùng ĐBSCL… đồng thời xây dựng chương trình chi tiết, cụ thể triển khai ngay từ năm 2025 theo tinh thần “nói và hành động”.

Xác định ưu tiên cho các công trình cấp bách, nhưng tiếp cận theo hướng tổng thể, lâu dài, bền vững. Những hệ thống, công trình thủy lợi đã được đầu tư giai đoạn 1 nhưng cần tiếp tục đầu như Cái Lớn- Cái Bé, Vàm Cỏ, Hàm Luông… phải được thiết kế xây dựng bảo đảm tính liên hoàn, đồng bộ và thống nhất, tránh xung đột giữa các hệ thống.

Cùng với đó, cần khẩn trương xây dựng dự án tích hợp về phát triển kinh tế, thích ứng biến đổi khí hậu vùng ĐBSCL và TP Hồ Chí Minh, tỉnh Bà Rịa- Vũng Tàu thông qua việc xây dựng hệ thống công trình thủy lợi Vũng Tàu- Gò Công.

Bài, ảnh: TRÀ MY