Khám phá Tết Đoan ngọ độc đáo từ cung đình đến dân gian

Tết Đoan ngọ trong cung đình lẫn ngoài dân gian tuy có những lễ nghi, phong tục khác nhau nhưng đều là dịp con cháu tìm về cội nguồn, nhớ ơn công đức tổ tông và những người có công sinh công dưỡng đối với mỗi người.

Tết Đoan ngọ trong cung đình lẫn ngoài dân gian tuy có những lễ nghi, phong tục khác nhau nhưng đều là dịp con cháu tìm về cội nguồn, nhớ ơn công đức tổ tông và những người có công sinh công dưỡng đối với mỗi người.

Tái hiện nghi lễ tiến phẩm, dâng hương lên các vị tiên đế dịp Tết Đoan ngọ trong cung đình thời Lê Trung Hưng tại Hoàng thành Thăng Long - Ảnh: T.ĐIỂU

Nghi lễ tiến phẩm, dâng hương lên các vị tiên đế dịp Tết Đoan ngọ trong cung đình thời Lê Trung Hưng được Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long - Hà Nội phối hợp Hội Di sản văn hóa Thăng Long và Công ty cổ phần Ỷ Vân Hiên tái hiện ngày 21-6, một ngày trước Tết Đoan ngọ.

Các nguồn sử liệu cho biết, dưới thời Lê Trung Hưng, tết cũng là dịp để nhà vua, hoàng tộc sửa soạn lễ phẩm dâng tiến lên tổ tiên và các bậc sinh thành. Lễ tế tự ở nhà Thái miếu hoàn tất, thì cũng là lúc xa giá nhà vua chính thức lên điện thiết triều.

Nghi lễ trang trọng này đã được tái hiện tại vị trí điện Kính thiên xưa, nằm trong chương trình "Tết Đoan ngọ Thăng Long xưa", được Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long - Hà Nội tổ chức vào các dịp Tết Đoan ngọ hằng năm.

Tết Đoan ngọ nhộn nhịp từ cung đình 

Theo PGS.TS sử học Trần Đức Cường, Tết Đoan ngọ hay còn được gọi là Tết Đoan dương, thường được tổ chức vào giờ ngọ, mùng 5 tháng năm âm lịch hằng năm, ở một số quốc gia như Việt Nam, Triều Tiên, Nhật Bản, Trung Quốc...

Ở Việt Nam, Đoan ngọ được xem là một trong những dịp lễ tết quan trọng. Cho nên, dịp này, từ chốn cung đình hoa lệ, tôn nghiêm cho đến những miền quê mộc mạc đều hân hoan đón tết.

Trong cung đình, Tết Đoan ngọ là lễ thường triều, hoàng đế/nhà vua chịu mệnh trời thực hiện một số nghi lễ như cúng tế các tiên đế, báo hiếu bậc sinh thành, ban yến và ban quạt cho văn võ bá quan, với mong ước ban phúc lành, ban sức khỏe, bình an cho muôn nhà.

Tái dựng lễ ban quạt của nhà vua ngày Tết Đoan ngọ - Ảnh: T.ĐIỂU

Lễ ban quạt xuất phát từ thực tế Tết Đoan ngọ diễn ra đúng vào lúc thời tiết nóng nực, chiếc quạt là vật dụng làm mát thiết yếu, nên ngoài ban yến, nhà vua còn tiến hành ban quạt.

Quạt được ban cho các hoàng thân, văn võ bá quan, binh lính, nô tì, tiểu giám... và còn được cung tiến vào văn miếu, vũ miếu. Ân điển ban quạt thể hiện sự quan tâm, chăm lo đặc biệt đến thần dân với ý nghĩa nhân văn là ban "phúc lành, sức khỏe, bình an".

Các nghi lễ của hoàng cung trong ngày Tết Đoan ngọ thời Lê lần đầu tiên được kể một cách có hệ thống, sinh động thông qua hệ thống pano, tranh vẽ trưng bày tại Hoàng thành Thăng Long. Đặc biệt tại đây còn phỏng dựng cảnh vua ngự trên ngai rồng thiết triều, đề thơ lên quạt và truyền ban thưởng quạt cho các quan.

Không gian trưng bày còn gây ấn tượng bởi bộ sưu tập quạt the đặc sắc của gia đình nghệ nhân Lân Tuyết. Đây là một dòng quạt quý, cao cấp thường dành cho các tầng lớp vua chúa, quan lại, quý tộc xưa.

...Đến làng quê

Trong cung đình là vậy, ngoài dân gian, Tết Đoan ngọ cũng có những phong tục độc đáo như dâng cúng sản vật của mùa hạ lên ông bà tổ tiên, dùng thức ăn để "diệt sâu bọ" trong người, hái lá làm thuốc nam vào giờ ngọ, đeo bùa và chỉ ngũ sắc, dùng lá nhuộm móng tay móng chân, mặc áo dấu, bôi rượu hùng hoàng cho trẻ con, treo con giáp tết từ ngải cứu, khảo cây...

Những phong tục này cũng được giới thiệu tới khách tham quan thông qua hệ thống tranh vẽ.

Ba phố hàng trong 36 phố phường, có liên quan đến phong tục ngày Tết Đoan ngọ là phố Hàng Mụn bán bùa ngùa sắc, phố Hàng Quạt bán quạt, phố Thuốc Bắc bán thuốc nam, cũng được tái hiện trong không gian triển lãm của Hoàng thành Thăng Long dịp này.

Nghệ nhân làm quạt Lân Tuyết hướng dẫn trẻ em làm quạt giấy - Ảnh: T.ĐIỂU

Theo THIÊN ĐIỂU/TTO