Gỡ khó thị trường tiêu thụ và xuất khẩu lúa gạo

Tại nhiều địa phương vùng ĐBSCL giá lúa hiện giảm mạnh so với cùng kỳ năm trước. Ảnh: NGỌC LIỄU

Đầu năm 2025, ngành lúa gạo Việt Nam đối diện với nhiều thách thức. Tại hội nghị trực tuyến với các bộ, ngành, địa phương vùng ĐBSCL về tình hình sản xuất và tiêu thụ lúa gạo, các chuyên gia và lãnh đạo địa phương đã đề xuất nhiều giải pháp thúc đẩy sản xuất, tiêu thụ lúa gạo và phát triển ngành hàng bền vững.

Giá gạo giảm, xuất khẩu gạo gặp khó

Theo ngành chức năng, nhìn chung, hiện lúa Đông Xuân tại các địa phương đều được tiêu thụ kịp thời, không xảy ra tình trạng lúa bị ùn ứ không bán được. Tuy nhiên, tại nhiều địa phương vùng ĐBSCL giá lúa giảm mạnh so với cùng kỳ năm trước, nhiều loại lúa đã giảm ít nhất từ 1.300-1.500 đ/kg, khiến nông dân giảm lợi nhuận.

Tại tỉnh Vĩnh Long, theo ngành nông nghiệp, năm 2025, kế hoạch diện tích gieo trồng lúa của tỉnh đạt 110.000ha, sản lượng dự kiến đạt 677.500 tấn. Hiện nay, diện tích xuống giống kết thúc vụ Đông Xuân năm 2024-2025 của tỉnh gần 36.900ha, thu hoạch 21.100ha, năng suất bình quân 6,7 tấn/ha.

Tình hình tiêu thụ lúa gạo tỉnh Vĩnh Long trong năm 2024 nhìn chung ổn định theo hướng thuận lợi nâng cao thu nhập cho người trồng lúa. Song, thời điểm đầu năm 2025 đến nay, giá lúa giảm bình quân 1.500-3.000 đ/kg.

Theo ông Đỗ Hải Nam- Hiệp hội Lương thực Việt Nam, tình hình xuất khẩu gạo hiện nay đang gặp khó khăn lớn. Giá xuất khẩu của gạo Việt Nam đã giảm mạnh, đặc biệt là khi Ấn Độ giảm giá xuất khẩu và Philippines tăng cường kiểm soát, làm giảm tính cạnh tranh của gạo Việt Nam trên thị trường quốc tế. So với mức giá trung bình của năm 2024, giá xuất khẩu gạo hiện tại đã giảm tới 30%. Thực tế này đẩy các nhà xuất khẩu vào tình thế khó khăn khi đối mặt với sự suy giảm mạnh mẽ về lợi nhuận.

Ông Ngô Hồng Phong- Cục trưởng Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường, cho biết: Nguyên nhân giá lúa giảm do giá gạo xuất khẩu trên thế giới giảm và hầu hết các nước xuất khẩu đều đang gặp khó do áp lực nguồn cung tăng.

Ấn Độ nối lại xuất khẩu, đẩy nguồn cung ra thị trường, gây áp lực lớn lên giá gạo. Nguồn cung toàn cầu dư thừa, sản lượng tăng tại Ấn Độ, Việt Nam, Thái Lan, Pakistan; Thái Lan gặp khó khăn, các nước nhập khẩu chờ giá giảm, ép giá; nhập khẩu chậm, Philippines, Indonesia tích trữ đủ, chờ giá giảm; chuỗi sản xuất- thu mua- chế biến- xuất khẩu chưa bền vững. 

Ngành sản xuất tiêu thụ lúa gạo đang đứng trước nhiều thách thức.

Nhiều doanh nghiệp sản xuất lúa gạo cũng chia sẻ những khó khăn trong sản xuất và tiêu thụ lúa gạo hiện nay. Ông Phạm Thái Bình- Chủ tịch HĐQT Công ty CP Nông nghiệp công nghệ cao Trung An, cho rằng ngành lúa gạo của Việt Nam chưa mang tính ổn định do sản xuất không gắn chặt với tiêu thụ. Trong khi nông dân không có chỗ bán, không có doanh nghiệp mua nên buộc phải bán giá thấp cho thương lái, doanh nghiệp thì không có tiền để trữ lúa, phải bán giá thấp để quay vòng vốn.

Theo ông Bình, cần giải quyết vấn đề căn cơ là gắn kết sản xuất với tiêu thụ, nông dân và doanh nghiệp. Giải pháp chính ở Đề án 1 triệu hecta lúa chất lượng cao. Nếu tổ chức được sản xuất gắn chặt với tiêu thụ sẽ chấm dứt tình trạng giá lên- giá xuống, tiêu thụ không được.

Để phát triển bền vững ngành hàng lúa gạo

Tại hội nghị về ổn định thị trường lúa gạo, các cơ quan chức năng, địa phương, các hiệp hội và doanh nghiệp đã phân tích làm rõ các cơ hội, tiềm năng phát triển và các thách thức mà ngành lúa gạo Việt Nam đã và đang phải đối mặt. Qua đó, đề xuất, kiến nghị nhiều giải pháp cho trước mắt và lâu dài nhằm thúc đẩy phát triển sản xuất, tiêu thụ lúa gạo và thúc đẩy phát triển ngành hàng lúa gạo bền vững. 

Ông Bùi Bá Bổng- Hiệp hội Ngành hàng Lúa gạo Việt Nam, cho rằng việc xây dựng các mối liên kết bền vững giữa các bên là yếu tố quan trọng giúp phát triển ngành hàng này. Theo đó, mối liên kết giữa nông dân với nông dân và giữa nông dân với doanh nghiệp vẫn còn hạn chế, điều này là một trong những yếu tố yếu nhất của ngành.

Để khắc phục tình trạng này, hiệp hội đã triển khai Đề án 1 triệu hecta lúa phát thải thấp với mục tiêu tạo ra các mô hình sản xuất và tiêu thụ ổn định, trong đó các HTX, chính quyền địa phương và doanh nghiệp đóng vai trò quan trọng. Đồng thời, phải giảm giá thành sản xuất, đặc biệt trong bối cảnh giá xuất khẩu giảm. Một trong những giải pháp để đạt được điều này là áp dụng các biện pháp canh tác hiệu quả, từ đó giúp giảm chi phí sản xuất và giá bán lúa gạo.

Nhận định và đánh giá tình hình lúa gạo hiện nay, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy cho rằng, trên thực tế, xuất khẩu gạo của các nước đều gặp khó khăn chung, khi cung tăng nhưng cầu chưa thực sự phục hồi mạnh mẽ.

Song, cần phải thẳng thắn nhìn nhận rằng, giá xuất khẩu gạo của Việt Nam đang giảm sâu hơn các quốc gia khác, điều này cần có đánh giá toàn diện xem xét từ các yếu tố ở phía đối tác, hay sự cạnh tranh không lành mạnh trong ngành… Đề nghị hiện tượng này cần được làm rõ, nhất là khi các thương lái và các khâu trung gian có thể đang làm giảm lợi nhuận của nông dân, tác động đến tâm lý của họ.

Để đối phó với những khó khăn hiện tại và duy trì phát triển bền vững ngành sản xuất lúa gạo trong tương lai, bộ trưởng đề nghị cần cải thiện cơ cấu sản xuất và chất lượng sản phẩm, trong đó tiếp tục chuyển mạnh hơn nữa sang các sản phẩm lúa gạo chất lượng cao.

Cần tiếp tục chủ trì, đẩy mạnh triển khai các nhiệm vụ, giải pháp thực hiện “Chiến lược phát triển thị trường xuất khẩu gạo của Việt Nam đến năm 2030”; sớm thành lập các đoàn thanh tra, kiểm tra liên ngành để giám sát các hoạt động sản xuất, thu mua của các doanh nghiệp trong lĩnh vực này, từ đó tạo ra môi trường cạnh tranh lành mạnh, lựa chọn ra những doanh nghiệp tiêu biểu đồng hành cùng người dân.

Bên cạnh đó, tăng cường xuất khẩu sang các thị trường mới như Trung Đông, châu Phi và các thị trường chất lượng cao. Đồng thời, đẩy mạnh đàm phán các FTA với các thị trường này và xây dựng thỏa thuận hợp tác cấp chính phủ để tận dụng cơ hội xuất khẩu.

Trong thời gian tới, ngành lúa gạo cần có các giải pháp phù hợp để ổn định và phát triển bền vững.

“Lãnh đạo UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, cùng với các sở, ngành liên quan, thực hiện chỉ đạo quyết liệt về việc phát triển bền vững sản xuất lúa gạo. Đặc biệt, đề nghị các địa phương tiếp tục triển khai Đề án phát triển 1 triệu hecta lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đến năm 2030.
Đối với các doanh nghiệp xuất khẩu gạo, cần chủ động tìm kiếm thị trường, nâng cao chuỗi liên kết sản xuất, chế biến, và tiêu thụ. Việc giảm thiểu các khâu trung gian sẽ giúp giảm chi phí, và đồng thời đảm bảo quyền lợi cho cả nông dân và doanh nghiệp. Các doanh nghiệp cũng cần tích cực tham gia vào việc mua tạm trữ lúa cho nông dân, giúp bà con vượt qua khó khăn trong giai đoạn thu hoạch cao điểm. Đây là một giải pháp thiết thực để ổn định giá và bảo vệ thị trường…”- bộ trưởng lưu ý.

Bài, ảnh: TRÀ MY