Ngon như bánh ú mùng 5

09:03, 31/05/2025

Đối với cộng đồng người Hoa ở vùng đất Nam Bộ, một trong những lễ vật không thể thiếu để đón Tết Đoan Ngọ chính là bánh ú. Bánh ú mùng 5/5âl có 2 loại, gồm bánh ú ngọt và bánh ú mặn.

Bánh ú nước tro, một trong những lễ vật không thể thiếu trong ngày Tết Đoan Ngọ.

Đối với bánh ú ngọt được gọi là bánh ú lá tre, do bánh được gói bằng lá tre mạnh tông. Có người còn gọi là bánh ú nước tro cũng không sai, do nếp làm bánh ú ngọt được ngâm trong nước than tro làm cho bột bánh sau khi hấp chín trong suốt và có màu vàng hổ phách.

Còn vì sao gọi là bánh ú ngọt thì do nhân bánh được làm bằng đậu xanh xay nhuyễn và nấu với đường cát trắng. Riêng bánh ú mặn hay còn gọi là bá trạng (theo tiếng Triều Châu bá hay bạ là thịt, còn trạng là bánh ú) với nhân thập cẩm gồm nhiều thứ khác nhau như: thịt, mở heo, hột vịt muối, tôm khô, lạp xưởng, đậu xanh, đậu phộng, nấm đông cô, nấm mèo và nhiều loại gia vị khác tạo nên bánh ú rất đặc trưng và hội tụ tất cả sắc, hương, vị khi bánh ú được mở ra.

Bánh ú bá trạng của người Hoa với nhiều gia vị và rất đặc trưng.

Có một điều rất hay là tục cúng Tết Đoan Ngọ khi sang Việt Nam thì Tết Đoan Ngọ đã mang một bản sắc riêng, thể hiện tính cộng đồng, tình đoàn đoàn kết gắn với khát vọng về văn hóa phồn thực của người Hoa và người Việt.

Nó trở thành là ngày Tết chung và tạo ra “chất keo” kết dính người nông dân sau những ngày mùa lao động vất vả và họ tổ chức cúng đồng (đồng ruộng) để tạ ơn Thần Nông và cũng là ngày ra quân diệt sâu bọ (vì theo quan niệm của người Á Đông, Tết Đoan Ngọ rơi vào thời điểm giao mùa nên dễ bị sâu bệnh tấn công và phải ra quân diệt sâu bọ). Mặc khác, Tết Đoan Ngọ còn gắn với một tục khác là phải tổ chức cúng đồng ngay thời điểm chánh ngọ.

Xuất phát từ ý nghĩa này, mà trong dịp Tết Đoan Ngọ các gia đình ở Nam Bộ cũng tổ chức cúng đồng, nhất là người dân tuyến ven biển Bạc Liêu và Sóc Trăng vốn gắn bó với nghề nông từ thuở khai phá vùng đất phương Nam. Trong dịp này, nhiều gia đình giết heo, gà, đổ bánh xéo và nấu nhiều món ngon khác để mang ra đồng ruộng bày cúng và làm lễ tạ ơn Thần Nông, cầu cho một năm mới với những vụ mùa bội thu.

Sau khi cúng xong, người ta mở tiệc và mời bạn bè trong xóm cùng tham gia. Tuy không có quy định cụ thể, nhưng năm nào gia đình ai có điều kiện thì tổ chức cúng lớn và mời tất cả hàng xóm cùng tham gia, rồi sang năm sau năm là các hộ khác. Còn hộ nào không có điều kiện mà muốn mời các hộ khác vui Tết Đoan Ngọ với gia đình mình thì các hộ khác sẽ góp vào bằng việc tặng con gà, mấy ký thịt, chai rượu, bịch bánh... để họ đó có được một bữa tiệc tơm tất cùng nhau chung vui.

Không chỉ có người nông dân mới tổ chức cúng thần nông, mà nhiều gia đình người Hoa hành nghề kinh doanh ở các khu đô thị cũng tổ chức cúng ngày mùng 5/5, với ý nghĩa là để gia đình luôn luôn ấm no, không phải lo cái đói và giúp cho việc kinh doanh được phát đạt.

Đặc biệt, năm nào vào ngày ngày mùng 5/5 mà xuất hiện những cơn mưa thì coi như năm đó trúng mùa và ai tắm được nước mưa vào ngày hôm đó thì bệnh tật tiêu trừ và xinh ra, vì nước mưa trong ngày ấy dân gian gọi là “long tu thủy” với nghĩa là “nước râu rồng” khi mỗi năm long thần chỉ rửa râu một lần.

Ngoài ra, ở một số nơi còn có tục hái 5 loại lá như: ngũ chảo, xương rồng, ngải cú, sả và khuynh diệp bó lại với nhau treo trước cổng hay hai bên vách nhà để xua đuổi côn trùng. Rồi tổ chức uống rượu hùng hoàng, cho trẻ nhỏ đeo túi hoa màu đỏ với ý nghĩa mang lại mai mắn, cát tường…

Từ ý nghĩa độc đáo của tết đoan ngọ cho thấy, mỹ tục này cần được bảo tồn và phát huy. Đồng thời, xem đây là tài nguyên quý cho phát triển du lịch văn hóa và du lịch cộng đồng.

Sở dĩ có tục cúng bánh ú trong ngày Tết Đoan Ngọ bắt nguồn từ một tích xưa của người Trung Quốc. Đó là tục ném bánh ú xuống sông Mịch La để tưởng nhớ nhà thơ Khuất Nguyên, một vị trung thần nước Sở (thời Chiến Quốc), đã can vua không nên nghe lời xu nịnh của gian thần nhưng không thành nên ông đã gieo mình xuống sông Mịch La tự vẫn vào ngày mùng 5/5âl. Ngoài tích chính này, còn có nhiều tích khác liên quan đến Ngũ Tử Tư và Tào Nga cũng mất vào ngày mùng 5/5 nên người dân tổ chức cúng để tưởng nhớ.

Bài, ảnh: LƯ DŨNG