Kỳ cuối: Trồng "cam rau"- hệ lụy luôn tiềm ẩn

Xác định việc trồng "cam rau" (trồng dày, lên liếp sơ sài) với những hệ lụy luôn tiềm ẩn, từ nhiều năm nay, ngành chuyên môn cũng đưa ra quy trình trồng hướng an toàn, bền vững. Thực tế chứng minh, nhiều nhà vườn áp dụng đã mang lại hiệu quả cao, thậm chí "giá cam ở những ruộng này cao hơn cam ruộng khác".

Xác định việc trồng “cam rau” (trồng dày, lên liếp sơ sài) với những hệ lụy luôn tiềm ẩn, từ nhiều năm nay, ngành chuyên môn cũng đưa ra quy trình trồng hướng an toàn, bền vững. Thực tế chứng minh, nhiều nhà vườn áp dụng đã mang lại hiệu quả cao, thậm chí “giá cam ở những ruộng này cao hơn cam ruộng khác”.

Hợp tác xã Cam sành Thanh Trúc (xã Thới Hòa- Trà Ôn) hướng đến mục tiêu cung ứng sản phẩm cam sạch theo tiêu chuẩn VietGAP ra thị trường.

Lo ngại trồng cam “mì ăn liền”

Từ cuối năm 2016, Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Sở Nông nghiệp- PTNT) khảo sát tại một số vùng trồng cam sành trên đất lúa và đưa ra rất nhiều quan ngại về phát triển “cam rau” hiện nay như: dịch bệnh, thừa hàng dội chợ, môi trường ô nhiễm do việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật tràn lan...

Diện tích cam sành phát triển nhanh trong thời gian gần đây tập trung nhiều ở các huyện Tam Bình, Trà Ôn, Vũng Liêm… Qua kết quả điều tra của chi cục này cũng cho thấy gần 86% diện tích trồng cam trên đất ruộng, còn lại là đất vườn.

Lợi nhuận trung bình mà nông dân thu được khi trồng cam trên nền đất ruộng cao hơn 1,5 lần so với trồng cam trên đất vườn, bởi vì mật độ trồng rất dày lên đến 5.000 cây/ha, thậm chí có trường hợp trồng 7.000- 8.000 cây/ha.

Theo Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, nông dân trồng cam phải sử dụng thuốc bảo vệ rất nhiều, tổng số lần phun gồm thuốc cỏ, trừ sâu, nhện, bệnh và thuốc xử lý ra hoa cho cây cam ít nhất là 1 lần và cao nhất là 5 lần/tháng.

Một vụ cam từ thời điểm bắt đầu xử lý ra hoa đến khi thu hoạch (khoảng 8 tháng), tổng số lần phun thuốc trong một vụ cao nhất là 45 lần, thấp nhất là 11 lần, trung bình 25 lần/vụ.

Ngoài ra, tuy tốc độ tăng diện tích đất trồng cam rất nhanh nhưng chất lượng cây giống không được nông dân chú ý nhiều. Thực tế cho thấy có trên 50% hộ nông dân đã chọn mua cây cam giống do các hộ nông dân khác sản xuất.

Trong khi đó, số lượng cây cam được cung cấp từ các cơ sở chuyên sản xuất kinh doanh giống chỉ chiếm 12%. Đặc biệt, số lượng cây giống trôi nổi, không rõ nguồn gốc xuất xứ chiếm 36%.

Nhiều nhà vườn sản xuất theo kiểu “cam rau” hay còn gọi là “rẫy cam” do những người thuê đất trồng với mục đích ăn mau, lấy vốn lẹ nên trồng với mật độ quá dày.

Thường họ chỉ thuê đất trong vòng 5 năm và sau 2 năm trồng cho thu hoạch, chính điều này sẽ làm cây mau suy, dịch bệnh hoành hành và sử dụng nhiều thuốc hóa học gây tồn dư trong đất, ảnh hưởng đến môi trường.

Ngoài ra, việc trồng dày thường xảy ra bệnh nên phải đốn bỏ sau 3- 4 năm, sau khi đốn bỏ trồng lại thường gặp thất bại liên tiếp.

Điều này, về lâu dài, cần đánh giá hết tác động từ thị trường, môi trường theo kiểu trồng “mì ăn liền” như hiện nay. Đặc tính cam sành từ sau 5 năm mới cho hiệu quả ổn định nhưng do nhu cầu thị trường nên hiện cam trồng sau hơn 1 năm là nông dân đã cho trái và 2- 3 năm là đốn bỏ.

Kiểu “vắt sức” cây để thu lợi nhuận nên trái rất “sồ”- (trái nhỏ) và “nếu làm hoài” thì trong tương lai cam sành sẽ mất thương hiệu.

Ông Nguyễn Văn Tám- Trưởng Phòng Nông nghiệp- PTNT Trà Ôn- khẳng định, việc phát triển mô hình trồng cam sành trên đất lúa hiện nay là thiếu bền vững và khó quản lý.

Sau 5 năm, nhà vườn buộc phải đốn bỏ cam để trồng lại cây khác và việc lựa chọn cây trồng nào thích hợp trên vườn cam cũ là vấn đề cần sự tư vấn của các nhà khoa học. Với xu thế hiện nay, diện tích cam sành xuống ruộng hàng năm từ 300- 400ha là đáng báo động.

Cam “sạch” sẽ được ưa chuộng

Diện tích tăng nhanh chỉ là một trong những yếu tố gây “mã dại” cam sành với tỷ lệ tăng nhanh trong vụ cam này, do cạnh tranh thị trường và muốn nhanh thu lợi nhuận.

Từ nhiều năm nay, ngành chuyên môn đã tổ chức nhiều hội thảo, quy trình trồng cam bền vững, tuy nhiên ý thức người trồng trong việc tạo ra sản phẩm an toàn mới là quan trọng. Đã có nhiều mô hình áp dụng trồng cam theo hướng dẫn, hạn chế sử dụng phân thuốc hóa học mà thay bằng phân chuồng mang lại giá trị cao.

Ông Liêu Văn Bảy (thường gọi Bảy Sạp- ngụ ấp Mỹ An, xã Bình Ninh) có 7 công trồng cam “khác người ta”, bởi gần như sử dụng phân chuồng. “Bản thân gia đình tôi kinh doanh phân bón, thuốc hóa học nhưng khuyến cáo nông dân không lạm dụng phân thuốc hóa học dạng “xô thùng”.

Để thuyết phục người sử dụng, gia đình ông Bảy Sạp lên liếp trồng 7 công cam “làm chuẩn” để người ta tin và đi mua phân bò ủ Trichoderma bón cho cây. Theo đó, vườn cam 23 tháng bắt đầu cho thu hoạch, tính tất cả chi phí khoảng 400 triệu với 2.400 gốc cam. Năm rồi thu hoạch cam được trên 900 triệu, “dư tiền lời để làm sang vụ sau”.

Nói về chất lượng cam, anh Liêu Minh Tâm- con của ông Bảy Sạp- cho biết lúc giá cam ở nơi khác bán 13.000- 14.000 đ/kg, thậm chí lái không mua thì ở vườn cam của anh vẫn bán với giá 17.000- 18.000 đ/kg. Vì “không sử dụng hóa học bậy bạ”, cam khi cắt không bị giập the, ăn ngon, đảm bảo độ đường, độ ngọt.

“Lúc mới sử dụng phân hữu cơ cho vườn cam, ai cũng nói mình làm bậy bạ. Có người không ngại rủa vườn cam của tôi sẽ chết, nhưng hiệu quả mang lại thì thời gian qua đã chứng minh”- anh Tâm còn cho biết, vườn cam hiện phát triển tốt, thương lái vô coi ham “đi không nổi”, bởi tàn và trái nhiều nên không đi trên liếp mà phải xuống mương,
đi bằng trẹt.

Nói về “mã dại”- anh Tâm cho biết thừa hiểu thuốc này nhưng không thể sử dụng, bởi thương lái giờ rất có kinh nghiệm mua hàng.

Đứng về góc độ người mua, anh Nguyễn Thành Trung- Giám đốc Hợp tác xã Cam sành Thanh Trúc (xã Thới Hòa- Trà Ôn) cũng khẳng định, “cam mã dại nhìn biết liền”. Vì vậy, mà “lỡ năm nay chứ tới đây vườn nào cam “mã dại” là dứt khoát không mua”. Hiện hợp tác xã đang hướng tới mua cam và bao tiêu sản phẩm theo chuẩn sạch nhằm đưa sản phẩm ra thị trường, tạo uy tín cam sành Vĩnh Long.

Anh Nguyễn Thành Trung cũng cho biết, đang liên kết nhà vườn sản xuất trong giai đoạn cây con đến cây mang trái, hướng tới sẽ triển khai mô hình sản xuất cam sành theo chuẩn VietGAP. Dự kiến liên kết nông dân từ 70- 80ha. Hiện hợp tác xã có 12 thành viên chính thức thu mua cam sành xuất hàng
đi Hà Nội.

Trong khi đó, là đơn vị hiện được UBND huyện Tam Bình giao thương hiệu “cam sành Tam Bình” quản lý và khai thác, anh Đặng Hữu Vân- Giám đốc Hợp tác xã Cam sành Khánh Nhân- cho biết sẽ rút kinh nghiệm từ chuyến cam bị hư hỏng do “mã dại” vừa qua, không thể mua cam trôi nổi để bảo vệ thương hiệu cam của tỉnh nhà.

Để ổn định nguồn cung, giá cao anh Vân khuyến cáo nhà vườn không nên xử lý cam nghịch vụ đồng loạt, vì như vậy thì mùa nghịch trở thành mùa thuận, giá cam sẽ không cao vì số lượng lớn.

Nhà vườn cần tuân thủ quy trình kỹ thuật sản xuất, tránh lạm dụng phân thuốc kích thích tăng trưởng để cam sành mang lại hiệu quả cao và bền vững.

Đó là chưa kể một lượng phân thuốc hóa học đổ vào ruộng, chắc chắn sẽ ảnh hưởng môi trường. Vì vậy, việc nông dân tự phát đắp mô trồng cam, để rồi vài năm sau phải đốn bỏ là rất tốn kém.

Thực hiện cơ cấu lại ngành nông nghiệp thì trồng cam trên đất lúa như hiện nay là phù hợp. Tuy nhiên, việc áp dụng quy trình canh tác như thế nào để phát triển ổn định mới là điều quan trọng.

Ths. Nguyễn Văn Liêm cũng từng cho rằng, cam sành trên nền lúa là mô hình kinh tế hiệu quả cần phát huy, tuy nhiên cần phải dung hòa trong sản xuất, làm sao bền vững, đảm bảo sức khỏe, kinh tế và môi trường.

Đối với việc phát triển cam sành quá nóng như hiện nay, Ths. Nguyễn Văn Liêm cho rằng cần phải có động thái ổn định diện tích, nếu không thì 1- 2 năm nữa khả năng dịch bệnh lại bùng phát, gây tổn thất rất lớn.

Có thể thấy, trong khoảng 5 năm trở lại đây, cam sành phát triển trên đất lúa nảy sinh nhiều chuyện rất đáng bàn. Hiệu quả mà cây trồng này mang lại thì không bàn cãi, nhưng “hậu” trồng cam trong tương lai ít nhiều sẽ ảnh hưởng, mà nhãn tiền là việc lạm dụng thuốc hóa học, gây ảnh hưởng môi trường, mất lòng người tiêu dùng về thương hiệu cam sành Vĩnh Long.

Mùa cam chua do thất giá bởi mã dại và những lời gièm pha, nhưng hy vọng đó thực sự là bài học đáng nhớ cho người trồng cam sành trong việc điều chỉnh kỹ thuật canh tác để những mùa cam tiếp sau thực sự là những mùa cam sành ngọt trên đất lúa.

Bài, ảnh: NHÓM PV