Việt Nam đã gia nhập Hiệp ước Marrakesh, tạo điều kiện cho người khiếm thị và người khuyết tật (NKT) khác tiếp cận với các tác phẩm, nguồn tài liệu quốc tế của NKT. Điều này bảo vệ lợi ích của NKT và đảm bảo quyền tác giả, vì lợi ích của cộng đồng.
 |
| Hiệp ước Marrakesh tạo điều kiện để người khuyết tật phát triển, hòa nhập cộng đồng. |
Việt Nam đã gia nhập Hiệp ước Marrakesh, tạo điều kiện cho người khiếm thị và người khuyết tật (NKT) khác tiếp cận với các tác phẩm, nguồn tài liệu quốc tế của NKT. Điều này bảo vệ lợi ích của NKT và đảm bảo quyền tác giả, vì lợi ích của cộng đồng.
Khắc phục tình trạng “đói sách” cho người khuyết tật
Nghiên cứu về thực trạng xuất bản phẩm cho NKT tại Việt Nam, ThS Đinh Việt Anh- Phó Chủ tịch Hội Người mù Việt Nam- cho biết: Sách cho NKT (gồm các lĩnh vực sách giáo khoa, văn học nghệ thuật, tài liệu nghiên cứu, kỹ năng sống…) hiện chỉ chưa tới 10% tổng số sách xuất bản.
Theo khảo sát, hầu hết ở tình trạng “thiếu một ít”, “rất khan hiếm” và “không có”. Trong đó, nguồn cung cấp xuất bản phẩm là từ hội người mù (74%), qua internet (39,4%), còn lại là nguồn từ thư viện trường, gia đình…
Hiện nay, tình trạng “đói sách” là rào cản tiếp cận lớn về giáo dục, việc làm và phát triển của NKT chữ in, đặc biệt là người khiếm thị- nhóm khuyết tật chiếm khoảng 1,03 triệu người trong dân số Việt Nam. Toàn quốc có 21/63 thư viện phục vụ NKT, đặc biệt là NKT chữ in, 7 thư viện có phòng đọc sách riêng cho NKT.
Ngoài ra, một số thư viện sử dụng xe lưu động để đưa dịch vụ đến với người đọc. Khó khăn lớn nhất là số lượng thư viện đáp ứng được cho NKT còn ít, số lượng tài nguyên hạn chế với hơn 30.000 đầu sách phục vụ cho NKT chữ in. Và nguồn kinh phí rất hạn chế cho việc bổ sung đầu sách chữ nổi, sách nói...
Theo ThS Đinh Việt Anh, tiếp cận tri thức thông qua xuất bản phẩm là quyền cơ bản của con người, là điều kiện tiên quyết của sự phát triển hòa nhập và phát huy tiềm năng cá nhân, mở ra cho mọi người cơ hội học tập, việc làm, chăm sóc sức khỏe, tham gia các hoạt động chính trị- xã hội. Việc thiếu những ấn phẩm ở định dạng dễ tiếp cận đã hạn chế, thậm chí tước đi quyền tiếp cận tri thức của một bộ phận NKT.
Hiệp ước Marrakesh và các quy định pháp lý mới về quyền tác giả đã đóng vai trò quan trọng trong việc khắc phục tình trạng “đói sách”, tăng cường khả năng tiếp cận ấn phẩm cho những NKT chữ in với việc quy định các ngoại lệ về bản quyền.
Tạo sự bình đẳng cho người khuyết tật
Trao đổi xuyên biên giới Hiệp ước Marrakesh của Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) có hiệu lực trên thế giới vào tháng 6/2016 và chính thức có hiệu lực tại Việt Nam vào ngày 6/3/2023.
Nội dung chính của hiệp ước là tạo các bản sao dễ tiếp cận, phân phối và truyền đạt/biểu diễn tác phẩm dưới định dạng dễ tiếp cận đến công chúng, xuất khẩu và nhập khẩu các bản sao dễ tiếp cận (bao gồm tải kỹ thuật số) và ngoại lệ liên quan đến các biện pháp công nghệ mà không cần phải xin phép bản quyền.
Bộ Văn hóa-TT-DL đã đề xuất bổ sung Điều 25a, Luật Sở hữu trí tuệ về ngoại lệ quyền tác giả dành cho NKT. Theo đó, NKT, người nuôi dưỡng/chăm sóc cho NKT, các tổ chức đáp ứng điều kiện theo quy định của Chính phủ được sao chép, phân phối, biểu diễn, truyền đạt tác phẩm xuyên biên giới dưới định dạng bản sao dễ tiếp cận.
Từ đó, phạm vi tiếp nhận và cơ hội tiếp cận xuất bản phẩm cho cộng đồng NKT chữ in được mở rộng, với sự đa dạng về lĩnh vực và hình thức của các định dạng xuất bản phẩm dễ tiếp cận trên thế giới.
Việc gia nhập hiệp ước và sự bắt tay cùng thực hiện giữa các tổ chức, cá nhân tạo điều kiện để gia tăng cơ hội được nâng cao giáo dục, cơ hội việc làm, hòa nhập xã hội và hội nhập quốc tế cho cộng đồng NKT.
Bà Đào Thu Hương- cán bộ Chương trình “Hòa nhập NKT”, Chương trình Phát triển Liên hiệp quốc Việt Nam, chia sẻ: “Hiệp ước Marrakesh tạo điều kiện tiếp cận xuất bản phẩm nhanh chóng, tiết kiệm chi phí, bớt đi khâu liên hệ, xin phép chủ sở hữu bản quyền; đồng thời thúc đẩy quá trình liên kết, trao đổi bản sao dễ tiếp cận giữa các tổ chức được ủy quyền, tránh lãng phí nguồn lực”.
Tham gia lớp tập huấn về Hiệp ước Marrakesh và các quy định pháp lý liên quan của Việt Nam, bà Kiều Thúy Nga- Vụ trưởng Vụ Thư viện- cho rằng, thời gian tới cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống văn bản về thư viện để phục vụ cho NKT chữ in; tập huấn nâng cao kỹ năng cho NKT và người làm công tác thư viện trong phục vụ NKT chữ in.
Bên cạnh đó, tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan, đơn vị để chia sẻ nguồn tài nguyên thông tin ở định dạng dễ tiếp cận. Đồng thời, đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao nhận thức của cộng đồng về những quy định, chính sách và nội dung của Hiệp ước Marrakesh trong cộng đồng.
Bài, ảnh: PHƯƠNG THƯ
