Báo xuân trong kháng chiến chống Mỹ ở Tây Nam Bộ

Tờ báo xuân xuất hiện đầu tiên ở Việt Nam là tờ Đông Pháp Thời Báo xuất bản vào Tết Mậu Thìn 1928, kế là báo xuân của tờ Thần Chung và Phụ Nữ Tân Văn xuất bản Tết Canh Ngọ 1930…

Từ ấy đến nay, “đến hẹn lại lên”, hễ đến độ xuân về những người làm báo lại hăm hở chuẩn bị ra những giai phẩm xuân như một sự tri ân, như một cuộc hò hẹn với bạn đọc.

Tờ báo xuân năm 1966 của Báo Giải Phóng (tiền thân của Báo Vĩnh Long ngày nay).

Ra 2 báo xuân trong một cái Tết

Đó là trường hợp của Báo Kèn Giải Phóng- tiền thân của Báo Vĩnh Long ngày nay. Số báo này được tăng trang và tăng cả màu, nội dung được chăm chút rất kỹ. Chuẩn bị cho báo Xuân Mậu Thân 1968, như thường lệ phóng viên được bung về các cơ sở thực hiện kế hoạch của tòa soạn, bài vở của cộng tác viên tới tấp gửi về được phân loại để chọn lọc.

Mọi việc đều thuận lợi từ tòa soạn đến nhà in, những người làm báo thở phào khi tờ báo xuân Kèn Giải Phóng sẵn sàng ra mắt bạn đọc trước Tết gần một tháng. Khi báo xuân về đến các cơ sở còn nóng hôi hổi, thì đùng một cái cuộc Tổng tiến công và nổi dậy của ta nổ ra đúng vào rạng sáng mùng một Tết, thế là các nội dung trên báo xuân đã phát hành không còn phản ánh đúng cái khí thế “cả tỉnh lên đường” tiến công địch của quân và dân trong tỉnh.

Với thời cơ “ngàn năm có một’, vượt qua các khó khăn do các phóng viên cốt cán, kể cả một bộ phận của nhà in đã dồn ra phía trước phục vụ cho cuộc tổng tiến công, những người làm Báo Kèn Giải Phóng nỗ lực thực hiện chỉ đạo của trên tiếp tục ra một đặc san xuân thứ hai.

Đúng như mong đợi của người đọc, tờ báo xuân thứ hai có nội dung hừng hực khí thế tiến công với bài thơ chúc Tết 1968 của Bác Hồ, 7 điều Bác dạy, nhiều tin bài phản ánh các chiến thắng nóng hổi của các mặt trận ở thị xã, thị trấn, có cả các điển hình ở hậu phương đang dồn sức cho tiền tuyến…

Báo xuân của cách mạng được quân Mỹ phát hành

Chuyện như đùa nhưng có thật. Cũng như các báo trong vùng, Báo Chiến Thắng của Đảng bộ tỉnh Bến Tre- tiền thân của Báo Đồng Khởi của tỉnh Bến Tre ngày nay- cũng ra một đặc san xuân mừng Tết Mậu Thân 1968. Số báo này có nội dung và trình bày như một giai phẩm, được in chữ chì và có nhiều màu rất đẹp.

Trong một chuyến chở báo đi phát hành qua sông Hàm Luông, giao liên của ta bị bo bo tuần tiểu (tàu cao tốc có vũ trang) của Mỹ bắt được. Để khoe chiến công của mình, bọn này kiên trì chạy tới chạy lui chặn các ghe tàu của dân chúng qua lại trên sông phát cho mỗi ghe một tờ báo xuân Chiến Thắng mà chúng vừa tịch thu, rồi xí xô một tràng tiếng… Mỹ.

Gần như chẳng ai hiểu chúng nói gì, nhưng khi đọc tờ báo khó ai tránh khỏi bật cười trước cái trò nhí nhố ngây thơ của bọn này. Nhờ vậy, năm đó báo xuân của Bến Tre phát hành rộng rãi đến các huyện sớm hơn dự định, đặc biệt nhiều tờ báo đến được các vùng địch kiểm soát trong và ngoài tỉnh.

Ra báo xuân để tỏ rõ uy thế cách mạng

Năm 1966, ĐBSCL bị lũ lớn, nhà in Báo Cờ Giải Phóng- tờ báo của Đảng bộ tỉnh Kiến Phong- đặt ở vùng căn cứ tại huyện Hồng Ngự bị ngập nặng phải chuyển về kinh Ba của xã Mỹ Hòa ít ngập hơn để dễ dàng trong việc in ấn.

Lợi dụng lũ lớn lực lượng cách mạng bị khốn đốn trong việc ăn ở và hoạt động, địch tăng cường đánh phá vào các vùng căn cứ lõm của ta. Báo Cờ Giải Phóng ra đúng định kỳ ngay trong mùa lũ lớn như một cái gai đâm vào mắt địch, chúng cố dò tìm nơi đặt nhà in của ta và trong một trận đánh biệt kích bất ngờ chúng đã thành công.

Tất cả máy móc và dụng cụ in báo của ta bị chúng lấy hết. Nhiều ngày sau đó địch hí hửng rêu rao trên các phương tiện truyền thông của chúng là đã xóa sổ được Nhà in Cửu Long của Việt Cộng (tên của nhà in của ta) tại tỉnh.

Cuối năm đó, chuẩn bị cho Tết năm 1967, Ban Tuyên huấn Tỉnh ủy Kiến Phong chỉ đạo báo và các cơ quan liên quan phải bằng mọi cách ra cho được báo xuân năm 1967 in bằng chữ chì, để vừa làm món ăn tinh thần đáp ứng nhu cầu của Nhân dân vùng giải phóng vừa là cách tỏ rõ uy thế của cách mạng. Với quyết tâm cao nhất, Báo Cờ Giải Phóng bung lực lượng chuẩn bị nội dung, nhà in chuẩn bị mọi yêu cầu cho việc in tờ báo. Và tờ báo Cờ Giải Phóng Xuân 1967 in bằng chữ chì ra đúng thời gian theo yêu cầu chỉ đạo.

Đặc biệt, ở trang cuối của tờ báo có in thêm dòng chữ: “In 2000 bản tại Nhà in Cửu Long, tỉnh Kiến Phong” như một sự khẳng định sự tồn tại của nhà in mà địch rêu rao đã bị chúng hủy diệt (một phần của tỉnh Đồng Tháp lúc bây giờ là tỉnh Kiến Phong theo tên gọi của chính quyền Sài Gòn).

Cũng trong năm 1967, bọn địch ở Bến Tre đánh vào căn cứ Hốt Hỏa của ta ở huyện Bình Đại, thu được 5 máy pê-đan để in chữ chì cho Báo Chiến Thắng- tờ báo của Đảng bộ tỉnh Bến Tre.

Để tuyên truyền cho thắng lợi này, chúng tổ chức trưng bày các chiến lợi phẩm trên tại TT Bình Đại và huênh hoang đã tiêu diệt gọn được tòa soạn Báo Chiến Thắng. Thế nhưng, chỉ mấy ngày sau Báo Chiến Thắng in chữ chì rất đẹp được bí mật dán ở ngay Phòng Thông tin của TT Bình Đại. Đặc biệt, trong số báo này còn có bài châm biếm về tài khoác lác của Mỹ- ngụy trong sự việc trên.

Báo xuân kháng chiến đầu tiên có đăng ảnh

Trong kháng chiến chống Mỹ do sự ác liệt của chiến trường, nhất là ở các tỉnh hai bên sông Tiền, hầu hết các báo Đảng của tỉnh không in được ảnh thời sự do nhà in không đáp ứng được các yêu cầu kỹ thuật in, dù tòa soạn báo có nhiều ảnh thời sự.

Ở Báo Kèn Giải Phóng của Đảng bộ Vĩnh Long, nhà báo Huỳnh Văn Hữu đã thử in ảnh chụp trên giấy báo, nhưng do kỹ thuật in không phù hợp nên sáng kiến này không được áp dụng. Để trang báo thêm sinh động, lúc đó tòa soạn các báo thường thay ảnh bằng tranh được in trên báo qua bản khắc gỗ.

Do làm tranh khắc gỗ rất công phu nên mỗi tờ báo thường chỉ có 1-2 tranh, chủ yếu là các tranh cổ động hay tranh đả kích, tranh vui, vì loại tranh này các nét vẽ đơn giản. Chính vì vậy, in được ảnh thời sự trên mặt báo là mong ước và sự mong ước này được các nhà báo Cờ Giải Phóng của tỉnh Kiến Phong thực hiện.

Do có vị trí thuận lợi là tỉnh có vùng giải phóng giáp với nước bạn Campuchia, tòa soạn báo cho đồng chí Trần Thụ mang nhiều ảnh chụp được của phóng viên, trong đó có nhiều ảnh ghi lại cuộc chiến đấu anh dũng của quân và dân của tỉnh trong cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Xuân 1968, sang Nam Vang nhờ Báo Trung Lập làm bản kẽm. Nhờ vậy, trong tờ báo Cờ Giải Phóng xuân năm 1969 có đăng nhiều ảnh chụp, người xem rất phấn khởi còn kẻ địch không sao hiểu nổi trong tình hình chiến tranh đang ở gian đoạn ác liệt nhất tại một tỉnh như Kiến Phong mà báo “Việt Cộng” lại đăng được ảnh chụp!  

Bài, ảnh: HỒNG VÂN