Hiệu quả từ mục tiêu bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc thiểu số

Nghệ thuật dân vũ của đồng bào Khmer được trình diễn tại ngày hội Văn hóa, Thể thao đồng bào Khmer tỉnh Vĩnh Long năm 2018.

Qua gần 20 năm thực hiện mục tiêu bảo tồn và phát triển giá trị, bản sắc văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số (DTTS) theo Nghị quyết số 24-NQ/TW ngày 12/3/2003 của BCH Trung ương Đảng về công tác dân tộc, hầu hết các hoạt động văn hóa, nghệ thuật được tỉnh Vĩnh Long tổ chức hướng về cơ sở, tạo điều kiện cho đồng bào DTTS trong tỉnh giao lưu, sinh hoạt; các chính sách về văn hóa đối với vùng đồng bào DTTS cũng được các cấp ủy đảng, chính quyền địa phương quan tâm, thực hiện, thúc đẩy các tầng lớp nhân dân phát huy tính chủ động, tích cực tham gia bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS trên địa bàn tỉnh.

Theo Cục Thống kê năm 2019, tỉnh Vĩnh Long có 20 dân tộc cùng sinh sống. Trong đó, đồng bào Kinh- Hoa- Khmer có số dân đông nhất tỉnh, còn lại các dân tộc khác chiếm khoảng 0,03% dân số. Quán triệt quan điểm “giữ gìn và phát huy những giá trị, bản sắc văn hóa truyền thống các DTTS trong sự nghiệp phát triển chung của cộng đồng dân tộc Việt Nam thống nhất”, thời gian qua tỉnh Vĩnh Long đã cụ thể hóa những nội dung, mục tiêu của Nghị quyết số 24-NQ/TW thành nhiều chương trình, kế hoạch hành động, đề ra những giải pháp thiết thực nhằm thực hiện hiệu quả chính sách phát triển văn hóa dân tộc do Nghị quyết đề ra.

Ông Nguyễn Xuân Hoanh- Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VH, TT và DL) Vĩnh Long- cho biết, ngành VH, TT và DL đã triển khai, tổ chức nhiều hoạt động, việc làm thiết thực, ý nghĩa nhằm bảo tồn, phát triển văn hóa đồng bào các DTTS trên địa bàn tỉnh. Cụ thể, ngành đã tham mưu UBND tỉnh ban hành Đề án kiểm kê, sưu tầm, bảo quản, trưng bày, tuyên truyền di sản văn hóa truyền thống điển hình của các DTTS tỉnh Vĩnh Long giai đoạn 2017- 2020; Đề án tổ chức định kỳ “Ngày hội, giao lưu, liên hoan văn hóa, thể thao và du lịch vùng đồng bào các DTTS theo khu vực và toàn quốc giai đoạn 2013- 2020”; Đề án thành lập Tổ ca múa nhạc thuộc Đoàn ca múa nhạc Trung tâm Văn hóa nghệ thuật tỉnh và chủ trương tổ chức ngày hội văn hóa, thể thao đồng bào Khmer tỉnh Vĩnh Long.

Tính đến nay, Sở VH, TT và DL đã phối hợp Ban Dân tộc tỉnh và UBND các huyện- thị có đông đồng bào Khmer như: Tam Bình, Trà Ôn, Vũng Liêm và TX Bình Minh tổ chức 8 lần ngày hội văn hóa, thể thao đồng bào Khmer, thu hút hàng chục ngàn lượt diễn viên, nghệ nhân, nhạc công, huấn luyện viên, vận động viên người Khmer và nhân dân tham gia. Các sở, ngành tỉnh cũng tổ chức 7 liên hoan tiếng hát Thanh niên dân tộc Khmer- Hoa, có trên 500 lượt diễn viên quần chúng Khmer, Hoa trong tỉnh thi diễn.

Sở VH, TT và DL chỉ đạo Bảo tàng tỉnh sưu tầm, kiểm kê, bảo quản gần 850 tư liệu, hiện vật, hình ảnh; xây dựng 1 hồ sơ sưu tập, 3 đề cương tư liệu về nét văn hóa truyền thống đồng bào Khmer- Hoa; triển lãm 15 cuộc với trên 3.000 lượt hình ảnh chuyên đề: Tục ăn trầu đồng bào các dân tộc; Nông ngư cụ tỉnh Vĩnh Long; Đồng bào Khmer Vĩnh Long bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc và chung sức xây dựng nông thôn mới... Tại Bảo tàng tỉnh cũng có phòng trưng bày chuyên đề văn hóa dân tộc của người Hoa và người Khmer với gần 150 hình ảnh, hiện vật, tư liệu phục vụ du khách tham quan, tìm hiểu về đời sống, văn hóa, phong tục, tập quán truyền thống của đồng bào dân tộc trong tỉnh.

Báo cáo của Sở VH, TT và DL cho thấy, hiện tỉnh có 64 di tích lịch sử văn hóa được xếp hạng, gồm 11 di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia, 53 di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh. Trong số này, đồng bào Khmer có 6 di tích cấp tỉnh; đồng bào Hoa có 2 di tích cấp tỉnh và 1 di tích cấp quốc gia là Thất Phủ miếu (Phường 5- TP Vĩnh Long). Ngành đã tu bổ 18 lượt di tích của đồng bào dân tộc với hơn 10 tỷ đồng; cấp 13 bộ dàn nhạc ngũ âm, trống sadăm, 13 bộ trang thiết bị tăng âm và 4 ghe ngo, 4 ghe tam bản cho các chùa Khmer trong tỉnh. Các thiết chế văn hóa, thể thao phục vụ đồng bào DTTS từng bước được đầu tư, hoàn thiện tạo điều kiện thuận lợi cho đồng bào DTTS có địa điểm tổ chức các hoạt động vui chơi, giải trí, sinh hoạt văn hóa cộng đồng.

Lễ hội của đồng bào dân tộc diễn ra đều khắp các mùa trong năm. Tỉnh có khoảng 40 loại hình lễ hội, hàng năm tổ chức khoảng 1.300 lễ hội. Thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang, lễ hội gắn với phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”, các lễ hội của đồng bào DTTS trong tỉnh tổ chức nghiêm túc, an toàn, lành mạnh, tiết kiệm, không xảy ra tình trạng lợi dụng lễ hội để trục lợi, hoạt động mê tín dị đoan, những hủ tục lạc hậu từng bước được loại bỏ. Đặc biệt, lễ hội Lăng Ông Tiền quân Thống chế Điều bát Nguyễn Văn Tồn (tên thật là Thạch Duồng, người Khmer) ở xã Thiện Mỹ (Trà Ôn) diễn ra vào ngày mùng 3 và mùng 4 Tết Nguyên đán hàng năm, có sự kết hợp trình diễn nghệ thuật nhạc ngũ âm, múa trống sadăm của người Khmer với hát tùa lầu cấu, múa lân của người Hoa và nhạc lễ của người Kinh đã được Bộ VH, TT và DL quyết định đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể của quốc gia đầu năm 2020. Đây cũng là di sản văn hóa phi vật thể mang tầm quốc gia đầu tiên của tỉnh Vĩnh Long nói chung và của các đồng bào DTTS trong tỉnh nói riêng.

Sở VH, TT và DL cho biết thêm, ngoài đảm nhiệm vai trò tổ chức các lễ nghi tôn giáo, là trung tâm sinh hoạt văn hóa, xã hội của cộng đồng, 13 chùa Phật giáo Nam tông của đồng bào Khmer Vĩnh Long còn là “trường” dạy chữ cho con em đồng bào Khmer; lưu giữ những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Thời gian qua, mỗi năm Thư viện tỉnh cấp trên 500 ấn phẩm sách, báo, tạp chí tiếng Khmer cho 4 huyện: Trà Ôn, Vũng Liêm, Tam Bình, TX Bình Minh và Trường Phổ thông Dân tộc nội trú tỉnh phục vụ học tập, tra cứu, tìm hiểu văn hóa đồng bào Khmer. Sở còn tổ chức 15 lớp tập huấn bồi dưỡng nghệ thuật: múa trống sadăm, nghệ thuật tuồng dù kê Ba Sắc, ca múa nhạc tổng hợp dân tộc Khmer,… thu hút trên 500 lượt học viên là đồng bào DTTS tham gia, góp phần bảo tồn, phát triển các loại hình sân khấu nghệ thuật truyền thống của đồng bào DTTS.

Bên cạnh những thành quả đạt được, ngành cũng gặp những khó khăn trong quá trình triển khai Nghị quyết số 24-NQ/TW, đó là: Việc tổ chức sưu tầm, biên soạn, giới thiệu những giá trị văn hóa của đồng bào DTTS mặc dù được quan tâm, nhưng nguồn kinh phí cho hoạt động này còn hạn chế đã phần nào ảnh hưởng đến số lượng hiện vật, hình ảnh sưu tầm, hồ sơ chuyên đề về văn hóa truyền thống của các đồng bào DTTS được xây dựng. Cũng do hạn chế về kinh phí, nên vấn đề đầu tư, sửa chữa trang thiết bị cho đồng bào Khmer như dàn nhạc ngũ âm, ghe ngo chưa được thực hiện thường xuyên, liên tục. Đội ngũ làm công tác sưu tầm, kiểm kê ở một số địa phương còn thiếu, trình độ không đồng đều. Một số di sản văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc đang bị mai một. Nhiều nghệ nhân tuổi cao, có nghệ nhân đã qua đời là sự thiệt thòi, mất mát lớn đối với việc trao truyền những tri thức, giá trị quý báu về di sản văn hóa phi vật thể cho các thế hệ mai sau.

Đời sống văn hóa tinh thần của đồng bào DTTS phong phú đa dạng. Giữ gìn, khơi dậy những giá trị ấy, cũng là chung tay xây dựng và làm giàu thêm nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc của dân tộc.

Tham quan triển lãm chuyên đề “Đồng bào Khmer Vĩnh Long bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc và chung sức xây dựng nông thôn mới” tại chùa Kỳ Son (Tam Bình) năm 2016.

Bài, ảnh: MINH TRIẾT