Họa sĩ Lê Dân: Nghệ sĩ tài hoa trên quê hương xứ Dừa

Giữa dòng chảy hào hùng của phong trào văn hóa - văn nghệ cách mạng Bến Tre, hình ảnh họa sĩ Lê Dân luôn được nhắc đến với sự kính trọng. Ông là thế hệ nghệ sĩ trưởng thành trong khói lửa, cầm bút như một vũ khí xung kích, góp phần quan trọng vào sự hình thành và phát triển của lực lượng văn nghệ Bến Tre trong suốt hai cuộc kháng chiến và cả chặng đường xây dựng quê hương sau ngày hòa bình.

Họa sĩ Lê Dân với kỷ niệm bức họa thời kháng chiến. Ảnh: BĐK

Tuổi trẻ trưởng thành giữa gian khổ cách mạng

Sau Hiệp định Giơ-ne-vơ 1954, khi chính quyền Ngô Đình Diệm tiến hành đàn áp phong trào cách mạng, mọi hoạt động văn hóa văn nghệ buộc phải lùi vào bí mật. Trong bối cảnh “ngặt nghèo” ấy, tại Bến Tre, những hạt nhân văn nghệ vẫn kiên trì hoạt động, hình thành các nhóm sáng tác bí mật, tuyên truyền cách mạng.

Cuối năm 1960, khi Ban Tuyên huấn Tỉnh ủy được củng cố và các tiểu ban chuyên môn hình thành, lực lượng văn nghệ cách mạng bước vào giai đoạn trưởng thành. Cũng thời điểm ấy, Lê Dân- chàng trai quê Giồng Trôm được phát hiện là người có năng khiếu hội họa và tinh thần xung phong trong công tác tuyên truyền.

Năm 1963, nhằm đào tạo lực lượng nòng cốt cho văn nghệ tỉnh nhà, Tỉnh ủy cử bốn cán bộ đi học lớp Tuyên huấn Khu Trung Nam Bộ, và Lê Dân là một trong bốn học viên của khóa đầu tiên. 6 tháng học tập trong điều kiện vô cùng gian khổ nhưng đầy nhiệt huyết cách mạng đã trang bị cho ông kiến thức, phương pháp sáng tác và bản lĩnh chính trị vững vàng- nền tảng để ông bước vào cuộc trường chinh bằng nghệ thuật.

Người nghệ sĩ xung kích của phong trào văn nghệ Bến Tre

Trở về Bến Tre, họa sĩ Lê Dân trực tiếp tham gia công tác tuyên truyền tại địa phương, vừa sáng tác, vừa tham gia vận động quần chúng, ghi chép hiện thực chiến tranh, vẽ tranh cổ động cờ giải phóng và khẩu hiệu truyền truyền cách mạng trên thân dừa. Trong bối cảnh phong trào văn nghệ phát triển mạnh, ông là một trong những gương mặt sáng tác đều đặn trên tập san Văn nghệ Bến Tre- ấn phẩm văn nghệ khắc ghi đời sống chiến đấu của quân dân tỉnh nhà.

Năm 1963, khi Phân hội Văn nghệ Đồ Chiểu ra đời, quy tụ đông đảo văn nghệ sĩ các lĩnh vực, Lê Dân trở thành hội viên từ đợt mở rộng năm 1964. Đây là dấu mốc ghi nhận ông chính thức đứng vào đội ngũ văn nghệ chuyên nghiệp của tỉnh.

Giai đoạn 1964 - 1968, chiến tranh ngày càng khốc liệt nhưng phong trào văn nghệ Bến Tre vẫn bền bỉ phát triển. Họa sĩ Lê Dân được giao nhiều nhiệm vụ chuyên môn quan trọng.

Sau Tết Mậu Thân 1968, việc in ấn bị vây ép nghiêm trọng. Để duy trì tiếng nói văn nghệ cách mạng, Tiểu ban Văn nghệ đã cho xuất bản Văn nghệ Xung kích, loại sách nhỏ in bằng giấy sáp. Lê Dân phụ trách toàn bộ phần vẽ bìa và trình bày, góp phần giữ mạch thông tin và cổ vũ tinh thần chiến đấu trong hoàn cảnh đặc biệt khắc nghiệt.

Trong phong trào thi đua toàn tỉnh, ông cùng các cán bộ văn nghệ chấp bút và minh họa cho bộ sách Đất anh hùng, hoa dũng sĩ tập 1 và tập 2 ghi lại những chiến công, tấm gương chiến sĩ thi đua, anh hùng lực lượng vũ trang Bến Tre. Cùng với Hà Mãnh, Tam Giang, Thiệu Long…, ông tham gia tổ hội họa, thực hiện tranh cổ động, tranh khắc gỗ, tranh truyện phục vụ khắp vùng giải phóng. Các tác phẩm của ông mang nét khỏe khoắn, mộc mạc, đậm chất Nam Bộ và giàu tính cổ động, phù hợp yêu cầu tuyên truyền của thời chiến.

Ở mỗi tác phẩm, người xem đều thấy được tinh thần bám đất, bám dân, thấy được khí phách và vẻ đẹp bình dị của quê hương xứ Dừa trong năm tháng chiến tranh. Phải nói rằng, những điều thuộc về thế giới của nghệ thuật luôn cần đến năng khiếu và tài hoa, điêu khắc cũng không ngoại lệ; nó tựa như một thách thức với bất kỳ ai trót đeo đẳng và đam mê. Hành trình điêu khắc của họa sĩ Lê Dân cũng không nằm ngoài quỹ đạo ấy. Hầu hết tác phẩm điêu khắc của ông được lấy cảm hứng từ trong chiến tranh khói lửa hay chân dung các vị tướng...

Tiếp tục cống hiến sau ngày đất nước thống nhất

Sau giải phóng, họa sĩ Lê Dân vừa là nhạc sĩ với nhiều tác phẩm để lại dấu ấn tốt đẹp về ca ngợi tinh thần yêu nước và sự đổi thay của quê hương, tiếp tục gắn bó với sự nghiệp văn hóa- văn nghệ của tỉnh. Bằng uy tín nghề nghiệp, kinh nghiệm thực tiễn và sự tận tâm, ông được Tỉnh ủy tin tưởng giao trọng trách Chủ tịch Hội Văn học Nghệ thuật Nguyễn Đình Chiểu (Bến Tre).

Trong nhiệm kỳ được giao, ông đã cùng lãnh đạo Hội xây dựng tổ chức hội nghề nghiệp vững mạnh, quy tụ đội ngũ văn nghệ sĩ nhiều thế hệ, mở rộng hoạt động sáng tác, triển lãm, xuất bản và gìn giữ bản sắc văn hóa Bến Tre.

Một điêu khắc gia- Lê Dân đã khéo léo miêu tả những hình ảnh ấy bằng các khối hình cách điệu mềm mại, sống động. Cùng với các các giả, với ý tưởng của mình, ông đã phác thảo toàn bộ bố cục tượng đài Đồng Khởi, tạo thành điểm nhấn, biểu tượng đặc trưng của quê hương xứ Dừa; hình ảnh những người lính trên bức tranh phù điêu đã thể hiện rõ nét khí thế hào hùng của những người con quê hương Bến Tre sẵn sàng chiến đấu và xả thân vì Tổ quốc; hay những bức chân dung của các danh nhân Bến Tre mà ông đã nặng lòng, kính phục để khắc họa hình tượng, như: nữ tướng Nguyễn Thị Định (bức tượng bằng thạch cao), nhà thơ yêu nước Nguyễn Đình Chiểu...

Là hội viên Hội Nhà báo Việt Nam, với khả năng viết và trình bày tốt, ông tiếp tục tham gia các ấn phẩm báo chí, giữ vai trò là một cây bút giàu kinh nghiệm của địa phương.

Khi chuẩn bị nghỉ hưu, Tỉnh ủy tiếp tục mời ông về làm chuyên gia trên lĩnh vực văn hóa- văn nghệ. Tại đây, ông tham gia biên soạn nhiều tài liệu quan trọng; đặc biệt là chấp bút cuốn Lịch sử ngành Tuyên giáo Bến Tre (năm 2000)- công trình có giá trị tổng kết lịch sử và truyền thống của ngành. Ông đã chỉ dạy nhiều kinh nghiệm quý báu trong công tác tuyên giáo cũng như đối nhân xử thế đối với chúng tôi- những người cán bộ trẻ lúc bấy giờ.

Ở vai trò nào, ông cũng giữ trọn đạo đức nghề nghiệp, tận tâm với đồng nghiệp, gần gũi với văn nghệ sĩ trẻ và luôn lấy trách nhiệm làm thước đo cho mỗi trang viết, mỗi tác phẩm.

Họa sĩ Lê Dân thuộc thế hệ nghệ sĩ, chiến sĩ tiêu biểu của Bến Tre trọn đời vì nghệ thuật, vì quê hương, vì sự nghiệp chung. Ông lặng lẽ cống hiến, ít nói về mình nhưng những việc ông làm, những tác phẩm ông để lại đã tạo thành một hành trình dài rực sáng.

Ký ức của quê hương, người dân xứ Dừa luôn khắc ghi hình ảnh của ông- người họa sĩ, nhạc sĩ tài hoa, chân thành, bền bỉ sẽ còn ở lại trong từng trang lịch sử văn học- văn nghệ tỉnh nhà.

Ông sống trọn vẹn với nghệ thuật, với trách nhiệm và với tình yêu lớn dành cho quê hương mình. Và chính vì vậy, tên tuổi họa sĩ Lê Dân sẽ mãi là niềm tự hào của văn nghệ xứ Dừa, một điểm sáng không thể thiếu trong dòng lịch sử văn hóa- văn nghệ Bến Tre.

 Ngày 30/11/2025, ông ra đi về cõi vĩnh hằng, để lại niềm tiếc thương vô hạn đối với đồng chí, đồng nghiệp, văn nghệ sĩ nhiều thế hệ và những người thân yêu. Ông Hồ Văn Cam- Phó Chủ tịch Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Vĩnh Long (Chủ tịch Hội Văn học Nghệ thuật Nguyễn Đình Chiểu- nhà thơ Kim Ba) xúc động, nói: “Đồng chí Bảy Dân- bậc tiền nhân- người nghệ sĩ đa tài trên cả hai lĩnh vực hội họa và âm nhạc, những công trình lớn về hội họa của tỉnh nhà đều có sự góp sức lớn của ông”.

HỮU THỌ