Mỗi kỷ vật một câu chuyện xúc động ở Khám lớn Vĩnh Long

Qua 60 năm tồn tại, Khám lớn Vĩnh Long là nơi đã giam cầm, đọa đày hàng chục ngàn người yêu nước, những chiến sĩ cách mạng của Vĩnh Long và các tỉnh ĐBSCL. Mỗi kỷ vật được giữ gìn đến ngày hôm nay kể câu chuyện về chốn ngục tù tăm tối, thể hiện tinh thần yêu nước, ý chí quật cường và làm sáng rõ tình đồng chí, đồng đội, nghĩa đồng bào trong tù đày.

Không gian tái hiện phòng biệt giam đồng chí Hồ Minh Mẫn.

Ý chí quật cường của người chiến sĩ

Tại Khám lớn Vĩnh Long, đằng sau mỗi hiện vật còn lại là nhiều câu chuyện đấu tranh thấm đẫm máu và nước mắt. Trong cảnh tù đày tra tấn, nhưng ý chí tinh thần của người chiến sĩ không cho phép họ ngừng nghỉ đấu tranh. Nhiều câu chuyện về tình đồng đội luôn gắn bó và đoàn kết đã gây xúc động mạnh. Năm tháng đã lùi xa, nhưng hình ảnh về một thời khói lửa vẫn nguyên vẹn trong ký ức của những người tù kháng chiến qua từng câu chuyện kể, từng kỷ vật được cất giữ cẩn thận.

Dãy phòng biệt giam từng giam giữ nhiều chiến sĩ yêu nước mà đế quốc xếp vào hàng tù chính trị “đặc biệt nguy hiểm”. Tại đây, năm 1959, chính quyền Ngô Đình Diệm từng biệt giam đồng chí Hồ Minh Mẫn- nguyên Bí thư Tỉnh ủy Vĩnh Long. Mang án tử hình, chờ ngày lên máy chém, trong 4 bức tường kín bưng, ông Mười Mẫn đã đập muỗi để vẽ lá cờ nước lên tường, nghiêm trang làm lễ chào cờ mỗi buổi sáng. Ông đã cắn đầu ngón tay dùng máu của mình viết lên tường bốn câu thơ: “Máu ta tô thắm màu cờ/ Thây ta xây đắp cõi bờ thêm tươi/ Đầu ta dù bị đoạn rơi/ Chí ta sống mãi muôn đời vì dân”.

Nhục hình của kẻ địch đã không làm khuất phục được ý chí của người chiến sĩ cách mạng. Cô Nguyễn Thị Cúc là cán bộ Hội Phụ nữ xã Mỹ An (huyện Mang Thít xưa) bị địch dùng đinh nhọn đóng vào các đầu ngón tay. Khi đó cô nhìn thẳng vào chúng với ánh mắt sắc lẹm và điềm nhiên hỏi: “Giờ muốn đóng bao nhiêu cây?”. Bọn chúng trả lời “Một đầu ngón tay một cây”.

Ngay lập tức cô dùng 10 cây đinh đâm vào các đầu ngón tay mình và đập lên bàn. Máu từ 10 đầu ngón tay chảy đầm đìa. Quá bất ngờ, bọn chúng sửng sốt nhìn và dừng cuộc dụng hình tra khảo. Cô Cúc nói: “Thà tự đóng đinh một lần sẽ đỡ đau hơn là để cho kẻ địch hành hạ từ từ”.

Chuyện cảm động của những nữ tù

Đằng sau mỗi hiện vật là câu chuyện đấu tranh đầy cảm động.

Trong khám lớn có nhiều trẻ em được sinh ra hoặc phải theo mẹ cùng chịu cảnh giam cầm ngay từ khi mới chào đời. Bà Ngô Thị Ngọc Diệp tham gia cách mạng và bị địch bắt giam tại khám lớn từ 1970-1974. Năm 1971, bà sinh con và nuôi con trong khám lớn đến ngày được thả về. Con gái Thiều Thị Minh Ngọc đã tặng giấy khai sinh của mình cho Bảo tàng Vĩnh Long trưng bày. Giấy khai sinh ghi nơi sinh là Khám Vĩnh Long. Từng nét chữ in đã nhòe trên nền giấy ố vàng theo năm tháng, nhưng lại là một phần không thể thiếu trong cuộc đời chị Ngọc.

“Mẹ tôi mang trong mình một mầm sống, nhưng vì sự độc lập, tự do của quê hương, bà vẫn quyết tâm giữ trọn khí tiết trước những lời đe dọa, tra khảo, uy hiếp tinh thần trong những ngày bị giam cầm. Tôi đã cất tiếng khóc trẻ thơ sau cánh cửa nhà lao, bên cạnh chỉ có mẹ và những người bạn tù kiên trung, quyết đấu tranh đến hơi thở sau cùng”- chị Thiều Thị Minh Ngọc chia sẻ.

Trong Khám lớn Vĩnh Long, câu chuyện cảm động của bà Dương Bạch Xây luôn được ghi nhớ mãi về sau. Năm 1970, bà Dương Bạch Xây là Ủy viên TX Vĩnh Long, kiêm Chỉ huy Ba lực lượng vũ trang, chẳng may bị giặc bắt giam tại khám lớn. Cuối năm 1970, khi hay tin mẹ mất, bà bí mật gửi người mua vải và chỉ thêu chiếc khăn để chịu tang mẹ ngay trong khám lớn.

Chiếc khăn tang đã theo bà trải qua bao cuộc tranh đấu trong ngục tù, bảo vệ bà khỏi chất độc hóa học, lựu đạn cay, đối đầu trực tiếp với kẻ thù tại các nhà lao Tân Hiệp, Thủ Đức, nhà tù Côn Đảo từ năm 1971-1975. Bà tâm sự: “Trong hai cuộc kháng chiến đầy gian khổ hy sinh, tôi vẫn một lòng theo Đảng, góp phần nhỏ bé của mình để giải phóng đất nước. Chiến tranh ác liệt, tôi nguyện hy sinh không bao giờ nghĩ đến tù đày”.

Bà Nguyễn Thị Quyên Thanh- Tỉnh ủy viên, Phó Chủ tịch UBND tỉnh cho biết, Khám lớn Vĩnh Long là di tích lịch sử có ý nghĩa, mỗi nơi đều có sự hiện diện của tội ác không gì tả bằng lời. Các cô, các chú, các bác không tiếc thân mình chiến đấu đến từng phút, từng ngày để giữ lấy tự do và để chúng ta có được cuộc sống bình yên. Từ năm 2019, UBND tỉnh phê duyệt chủ trương đầu tư công trình tu bổ, phục dựng, trưng bày di tích Khám lớn Vĩnh Long để giữ gìn, tôn tạo và phát huy giá trị của di tích.

Năm 2022, di tích mở cửa phục vụ công chúng đến tham quan, nghiên cứu học tập, góp phần tô đẹp cho lịch sử cách mạng tỉnh nhà và giáo dục truyền thống cách mạng cho các tầng lớp nhân dân, nhất là thế hệ trẻ lòng biết ơn và kính trọng những người đã ngã xuống để có được nền hòa bình, độc lập như hôm nay.

Bài, ảnh: PHƯƠNG THƯ