Kiến nghị chuyển từ tiền kiểm sang giám sát trong vận hành AI

Chương trình Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV tiến hành thảo luận tại hội trường về dự án Luật Trí tuệ nhân tạo (chiều 27/11), phát biểu góp ý dự án Luật Trí tuệ nhân tạo, đại biểu Bế Trung Anh- Ủy viên chuyên trách Ủy  ban Công tác đại biểu của Quốc hội, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Vĩnh Long, cho rằng dự thảo luật là một đạo luật mới, khó, dễ tạo tâm lý e ngại vì nhiều vấn đề còn chưa nhìn thấy rõ ràng.

Tuy nhiên, theo đại biểu, tinh thần của dự thảo Luật đã bám sát Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, thể hiện định hướng “dẫn đường, khai phóng và nhân bản” ở nhiều điều khoản.

Đại biểu Bế Trung Anh phát biểu thảo luận tại hội trường.

Từ góc nhìn đó, đại biểu nêu thêm một vấn đề tuy nhỏ nhưng hàm chứa rủi ro quản trị lớn: dự thảo đang sử dụng phương thức quản trị cũ để quản trị công nghệ AI của thế kỷ XXI. Đại biểu cho rằng dự luật hiện tiếp cận quản trị AI như quản trị một người xin cấp phép, trong khi AI, đặc biệt là các mô hình học sâu, mô hình đa dụng, có thuộc tính hoàn toàn khác với con người. Hành vi của AI biến đổi theo dữ liệu; rủi ro thường chỉ bộc lộ trong quá trình vận hành; đầu ra phụ thuộc ngữ cảnh; mô hình càng chạy càng học thì càng thay đổi. Vì vậy, khác biệt ở đây không chỉ là kỹ thuật mà là khác biệt về kiến trúc và triết lý quản trị nhà nước.

Theo đại biểu, dự thảo hiện đang đặt nặng cơ chế tiền kiểm: phân loại trước khi dùng, thẩm định trước khi vận hành, đánh giá phù hợp trước khi lưu hành, xin phép trước khi thử nghiệm, hoàn tất hồ sơ trước khi hoạt động. Cách tiếp cận này có thể bị hiểu như yêu cầu AI phải chứng minh an toàn tuyệt đối trước khi chạy, trong khi nguyên lý an toàn của AI hiện nay dựa trên giám sát liên tục, kiểm định liên tục và đánh giá theo dữ liệu thời gian thực. Đại biểu nhấn mạnh quản trị hành chính không thể giải quyết rủi ro kỹ thuật và không nên dùng logic quản lý con người để xử lý mô hình AI.

Đại biểu đánh giá cao việc cơ quan soạn thảo đã tiếp thu, sửa Điều 12 trong bản dự thảo so với các dự thảo trước đây, thể hiện nỗ lực và chất lượng làm việc rất đáng ghi nhận. Tuy vậy, đại biểu dẫn kinh nghiệm quốc tế cho rằng các nước như Mỹ, Singapore, UAE, Anh, Canada không quản trị AI bằng hồ sơ thủ tục tiền kiểm dày đặc, mà bằng bộ công cụ kỹ thuật: nhận diện dấu vết, truy vết nội dung AI tạo sinh, quản lý năng lực tính toán, giám sát liên tục và cảnh báo theo thời gian thực.

Từ đó, đại biểu kiến nghị điều chỉnh theo hướng chuyển từ “tiền kiểm bắt buộc” sang “triển khai có điều kiện và giám sát trong vận hành”. Cụ thể: cho phép hệ thống AI rủi ro cao được vận hành ngay sau khi đăng ký; việc đánh giá sự phù hợp thực hiện trong quá trình vận hành dựa trên dữ liệu thực; chỉ yêu cầu tiền kiểm đối với các lĩnh vực ảnh hưởng trực tiếp đến tính mạng như y tế hoặc phương tiện tự hành tốc độ cao; bổ sung các công cụ kỹ thuật giám sát theo chuẩn quốc tế; và chuyển từ cơ chế đăng ký chuyển sang cơ chế đăng ký chạy ngay và giám sát bằng dữ liệu thay vì xin chờ sau đó lại phê duyệt.

Đại biểu cho rằng cách tiếp cận này sẽ bảo đảm mô hình quản lý dựa trên rủi ro, giữ vững trật tự pháp lý và vai trò giám sát của Nhà nước, đồng thời mở đường cho đổi mới sáng tạo, giảm thủ tục và “cởi trói” phát triển công nghệ, phù hợp với triết lý quản trị của Nghị quyết 57.

Đại biểu nhấn mạnh AI không phải là công cụ đơn thuần mà là một dạng năng lực mới của xã hội, vì vậy không thể quản trị bằng lối cũ, không thể quản lý thuật toán như quản lý con người hay yêu cầu mô hình thông minh xin phép như một cán bộ xin bổ nhiệm; nếu Việt Nam muốn bước vào kỷ nguyên AI với tư thế quốc gia kiến tạo, thì triết lý nhà nước phải thay đổi trước và luật pháp phải đi trước đối tượng điều chỉnh.

SƠN NAM (ghi)