Sự trở lại của "Nam Bộ xưa" trong phim truyền hình

Từ lâu, Nam Bộ được biết đến là một vùng đất non trẻ mà hào sảng. Công cuộc Nam tiến của cư dân người Việt gắn liền với lịch sử khai khẩn đất hoang. Ngay từ những ngày đầu đặt chân đến đây, người dân đã phải đối mặt với muôn vàn khó khăn thử thách. 

Những cảnh trong phim “Duyên kiếp”. Ảnh: BÁCH HỢP

Từ lâu, Nam Bộ được biết đến là một vùng đất non trẻ mà hào sảng. Công cuộc Nam tiến của cư dân người Việt gắn liền với lịch sử khai khẩn đất hoang. Ngay từ những ngày đầu đặt chân đến đây, người dân đã phải đối mặt với muôn vàn khó khăn thử thách.

Tác giả Sơn Nam trong biên khảo Lịch sử khẩn hoang miền Nam (2015), đã viết: “Từ các chúa Nguyễn đến những năm cuối đời Gia Long: Khai khẩn vùng đất phù sa tốt, đất trồng ven sông, đất cù lao theo nhu cầu phát triển xứ Đàng Trong, phục quốc và củng cố quốc gia. Còn lại các vùng nước ngập sâu vào mùa mưa, đất quá phèn, rừng Sác”.

Trên hành trình chinh phục thiên nhiên, thuần hóa và cải tạo đất đai, lập làng, người dân càng thêm yêu vùng đất trù phú này, không ngừng nỗ lực bồi đắp vùng đất và hình thành một nền văn hóa độc đáo.

“Nam Bộ xưa” trong văn chương nghệ thuật

Vẻ đẹp trù phú của mảnh đất Nam Bộ đã hình thành nên tư chất nghệ sĩ trong con người. Nhiều năm trước đây, khoa học kỹ thuật, con người chưa tác động quá nhiều vào tự nhiên, bên cạnh đó, chính trị và xã hội Nam Bộ chưa có nhiều thay đổi như bây giờ.

Tư tưởng phong kiến vẫn còn sót lại những tàn dư, hòa cùng những luồng tư tưởng mới từ phương Tây du nhập vào theo bước chân của thực dân Pháp, đã hình thành nên một nền văn hóa đặc trưng. Những loại hình nghệ thuật phát triển, đặc biệt là văn học và cải lương đã lưu giữ lại hình ảnh con người và vùng đất Nam Bộ một thời đã qua. Nhắc đến văn chương, không thể không kể đến tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh tái hiện một Nam Bộ ở buổi “giao thời”.

Tiểu thuyết của ông cũng trở thành nguồn cảm hứng để các nhà biên kịch, đạo diễn chuyển thể thành các bộ phim dài tập nổi tiếng như: Con nhà nghèo (NSND Phạm Khắc chỉ đạo nghệ thuật), Khóc thầm (Đạo diễn Võ Việt Hùng), Hai khối tình (Đạo diễn Hồ Ngọc Xum), Tại tôi (Đạo diễn Nguyễn Việt Hùng), Ngọn cỏ gió đùa (Đạo diễn Hồ Ngọc Xum), Lòng dạ đàn bà (Đạo diễn Hồ Ngọc Xum), Tình án (Đạo diễn Võ Việt Hùng), Cay đắng mùi đời (Đạo diễn Nguyễn Trọng Tín), Con nhà giàu (Đạo diễn Hồ Ngọc Xum), Chúa tàu Kim Quy (Kịch bản Nguyễn Hồ)…

“Nam Bộ xưa”- một dòng phim đặc sắc

Có thể nói, phim ảnh là loại hình có nhiều ưu thế trong việc chuyển tải ngôn ngữ, giọng điệu, hình ảnh, trang phục, rộng lớn hơn là hoàn cảnh xã hội, thân phận con người Nam Bộ xưa đến với khán giả hôm nay. Xuyên suốt chiều dài của phim ảnh Việt Nam, dòng phim “Nam Bộ xưa” vẫn chiếm giữ vị trí quan trọng, chẳng những không lỗi thời mà ngược lại còn có sức hút đối với khán giả hôm nay.

Ban đầu, những bộ phim về Nam Bộ xưa phần lớn được chuyển thể từ tiểu thuyết nổi tiếng của Hồ Biểu Chánh, ra đời vào thập niên 80, 90 của thế kỷ XX. Trong bối cảnh những bộ phim truyện Việt Nam chọn cuộc sống và con người hiện đại (ở nông thôn hoặc thành phố), khai thác những góc khuất, chiều sâu tâm lý của con người khi rơi vào nỗi đau, nỗi cô đơn cùng cực... trước những vấn đề trong xã hội hiện đại; thì dòng phim “Nam Bộ xưa” vẫn không có dấu hiệu đứt quãng.

Những cảnh trong phim “Duyên kiếp”. Ảnh: BÁCH HỢP

Dòng phim “Nam Bộ xưa” tiếp tục phát triển mạnh mẽ trong hơn 2 thập niên kế tiếp của thế kỷ XXI. Những bộ phim tái hiện không gian Nam Bộ xưa, với hình ảnh con người khoác áo bà ba, áo dài, khăn đóng (nam), ở trong nhà ba gian, nhà cổ, với lớp từ xưng hô (“moa”, “toa”, “tía”, “má nó”, “sắp nhỏ”…), khẩu ngữ thông dụng hay thành ngữ phổ biến thời đó (cha chả, tu nhơn tích đức, tâm đầu ý hiệp) liên tục xuất hiện.

Tại sao khán giả thời nay vẫn ưa chuộng và dành tình cảm đặc biệt cho những bộ phim tái hiện Nam Bộ thời xưa? Bởi lẽ những bộ phim ấy thường dễ theo dõi, cốt truyện dễ thẩm thấu, tuy có lắt léo nhưng vẫn nằm trong phạm trù quan tâm của hầu hết khán giả thời nay. Đặc biệt là hình ảnh phim dung dị, mộc mạc, gần gũi. Nội dung phim thì “lâm ly bi đát” không thua gì những vở cải lương vốn dĩ ăn sâu vào tâm hồn của con người Nam Bộ.

Vì sao lại nói thập niên thứ hai của thế kỷ XXI là sự trở lại mạnh mẽ của phim “Nam Bộ xưa”? Theo khảo sát riêng, đã có hơn 15 bộ phim đáp ứng thị hiếu, thỏa mãn sự mong đợi của số đông công chúng. Năm 2011, đạo diễn Võ Việt Hùng quay trở lại màn ảnh nhỏ với bộ phim Khóc thầm (chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên của Hồ Biểu Chánh).

Đến năm 2014, bộ phim Lời sám hối của đạo diễn Bùi Ngọc Nam Phương được công chiếu, lấy đi nước mắt của không ít khán giả. Năm 2015, trên màn ảnh bùng nổ 2 bộ phim là Ảo ảnh trần gian của đạo diễn Bùi Ngọc Phương Nam và Hai khối tình (chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên của Hồ Biểu Chánh) của đạo diễn Hồ Ngọc Xum.

Kế tiếp, mỗi năm là một bộ phim được công chiếu, khiến cho cái nhìn về Nam Bộ buổi giao thời đầy đủ hơn trong mắt công chúng. Đó là những bộ phim như Lời nguyền (Hãng phim Cửu Long, đạo diễn Nguyễn Xuân Hiệp, chuyển thể từ tiểu thuyết của Văn Mỹ Lan, 2016), Con gái chị Hằng (Hãng phim M&T Pitures, đạo diễn Võ Việt Hùng, 2017), Nếu còn có ngày mai (Hãng phim Mega GS, đạo diễn Hoàng Tuấn Cường, 2018), Tiếng sét trong mưa (Hãng phim Mega GS, đạo diễn NSƯT Nguyễn Phương Điền, phóng tác từ vở Lôi vũ của Tào Ngu, 2019).

Năm 2020, mặc dù đại dịch COVID- 19 bùng lên ở nước ta, song bộ phim Duyên định kim tiền (Hãng phim Giải phóng cùng IMC, đạo diễn là NSƯT Hồ Ngọc Xum, chuyển thể từ tiểu thuyết Tiền bạc- bạc tiền của Hồ Biểu Chánh) trình chiếu trên Truyền hình Vĩnh Long đã được công chúng đón nhận nồng nhiệt.

Bộ phim là một chuỗi bi kịch xót xa: bi kịch của thầy Thông (Phong), bi kịch của Xuân Hương, Hai Liền… đã chạm đến trái tim của khán giả. Rồi bộ phim Luật trời (Hãng phim M&T Pictures, đạo diễn Võ Việt Hùng) với diễn xuất xuất thần của Ngọc Lan, Quỳnh Lam, Huy Khánh, Anh Tài, Ngân Quỳnh… cũng thành công rực rỡ.

Đến năm 2021, 2022, phim “Nam Bộ xưa” đã “tái xuất” với những bộ phim chỉn chu cả về nội dung phim lẫn kỹ xảo, kỹ thuật điện ảnh. Nghiệp sinh tử (đạo diễn Bùi Ngọc Nam Phương, 2021) là bộ phim cổ trang kỳ án Nam Bộ được đầu tư, nhà làm phim nỗ lực khắc phục những hạn chế của những bộ phim trước đó (nếu có) để đưa ra sản phẩm hấp dẫn công chúng.

Cùng năm 2021, bộ phim Dương thế bao la sầu (Hãng phim Hoàng Thần Tài, đạo diễn Hoàng Mập), Bến lỡ liêu xiêu (Hãng phim Hoàng Thần Tài, đạo diễn Hoàng Mập) đã để lại ấn tượng về nỗi “lâm ly bi đát”, “cay đắng mùi đời” của những thân phận thời “Nam Bộ cũ”.

Từ đầu năm 2022 đến nay, phim “Nam Bộ xưa” tiếp tục tạo nên “cơn sốt”, khi khán giả háo hức chờ đợi và “mãn nhãn” với bộ phim Duyên kiếp (Hãng phim Mega GS, đạo diễn Chu Thiện và Hồng Phú Vinh, được chuyển thể từ vở cải lương cùng tên của Hoàng Song Việt), đang được công chiếu trên Truyền hình Vĩnh Long.

Bi kịch của gia đình bà Phú (Thân Thúy Hà đóng vai bà Phú) đã khơi dậy nhiều cung bậc cảm xúc trong lòng khán giả: căm phẫn, đau xót… Bộ phim đã chuyển tải một cách đầy đủ hơn vở cải lương Duyên kiếp đã từng được công chiếu nhiều năm trước, đồng thời vẽ nên bức tranh của một gia đình quý tộc ở Nam Bộ không may rơi vào tình cảnh trớ trêu.

Với diễn xuất tài tình của nhiều diễn viên chuyên đóng các bộ phim “Nam Bộ xưa”, được đạo diễn “đo ni đóng giày” như Quỳnh Lam, Thân Thúy Hà, Nhật Kim Anh, Ngọc Lan, Lê Bê La… hình ảnh người “Nam Bộ xưa” với những tính cách đối lập nhau: tốt và xấu, dung dị hiền lành và âm mưu thủ đoạn… đã hiện lên rõ nét hơn trong các bộ phim đã và đang công chiếu.

Sự xuất hiện liên tiếp những bộ phim “Nam Bộ xưa” đã góp phần khẳng định vị trí của dòng phim này trong bức tranh chung của phim ảnh Việt Nam. Mặc dù được đón nhận nồng nhiệt, song cũng giống như những loại hình nghệ thuật khác, những bộ phim kể trên ít nhiều vẫn còn hạn chế nhất định (những lỗ hỏng trong phim, kết cấu lỏng lẻo, nhân vật chưa lột tả hết hình ảnh người Nam Bộ ngày cũ…).

Nhưng những hạn chế này không thể không tránh khỏi bởi thời đại mà các bộ phim thể hiện đã cách xa hôm nay nhiều năm trời. Ở một góc độ nào đó, những bộ phim “Nam Bộ xưa” đã thành công bởi đã để lại ấn tượng sâu đậm trong lòng công chúng.

ThS. PHẠM KHÁNH DUY