Nghệ sĩ Nhân dân Út Trà Ôn- "Vua vọng cổ"

Nhiều lần anh em Vĩnh Long lên thăm, khi Ban Liên lạc Đồng hương tỉnh Vĩnh Long tại TP Hồ Chí Minh chúng tôi mời, NSƯT Bích Phượng có mặt giao lưu liền, vì chị là người nặng lòng với quê hương. Là con gái nối nghiệp, Bích Phượng hay nói về cha mình với những điều trăn trở của ông, lo toan khi nghệ thuật cải lương không được lớp trẻ yêu thích như thời trước.

 

Chân dung Nghệ sĩ Nhân dân Út Trà Ôn.

Nhiều lần anh em Vĩnh Long lên thăm, khi Ban Liên lạc Đồng hương tỉnh Vĩnh Long tại TP Hồ Chí Minh chúng tôi mời, NSƯT Bích Phượng có mặt giao lưu liền, vì chị là người nặng lòng với quê hương. Là con gái nối nghiệp, Bích Phượng hay nói về cha mình với những điều trăn trở của ông, lo toan khi nghệ thuật cải lương không được lớp trẻ yêu thích như thời trước.

Út Trà Ôn (1919- 2001) là nghệ sĩ cải lương trứ danh của vùng Tây Nam Bộ và cả miền Nam. Đó là người nghệ sĩ có cái tên khai sinh thật thà như đếm Nguyễn Thành Út (ông là con út). Còn tính tình ông, trong biểu diễn cũng như đời thường thì không ai hiền lành hơn, nếu ta có thể được phép so sánh.

Từ nhỏ, với năng khiếu bẩm sinh cùng sự đam mê khổ luyện suốt mấy chục năm ròng, Nguyễn Thành Út trở thành nghệ sĩ cải lương được mến mộ suốt từ Nam tới Bắc, được suy tôn là “Vua vọng cổ” với nghệ danh Út Trà Ôn. Ông ra đời tại ấp Đông Phú (làng Đông Hậu, quận Trà Ôn) lúc đó thuộc tỉnh Cần Thơ, nay là huyện Trà Ôn (tỉnh Vĩnh Long).

Hơn 16 tuổi, Thành Út với lòng đam mê nghệ thuật cải lương, đi học hát tại làng quê mình. Quê hương của ông ven bờ sông Hậu, cũng là một vùng nổi tiếng với nghệ thuật cải lương. Năm 1937, Thành Út được người quen giới thiệu với Đài Phát thanh Sài Gòn và từ đó chính thức có tên nghệ danh Út Trà Ôn, mà xứ miệt vườn ai cũng nhớ giọng ca đó. Giọng ca truyền cảm, ấm áp, chân thành, đậm chất miền Tây Nam Bộ của ông được giới thiệu trên làn sóng phát thanh, nhanh chóng được đông đảo thính giả yêu chuộng. Bản vọng cổ đầu tiên ông ca trên đài là “Thức trót canh thâu”. Với niềm đam mê nghệ thuật và khả năng ca diễn xuất sắc, Út Trà Ôn thường xuyên góp tiếng hát cho Đài phát thanh, thu âm cho các hãng băng đĩa. Đặc biệt, với giọng ca đặc biệt của mình, ông đã góp phần nâng cao uy tín hãng đĩa Asia với bài vọng cổ “Tôn Tẩn giả điên” gồm 20 câu, là sáng tác của một vị Yết-Ma (tu sĩ Phật giáo) nổi tiếng lúc này.

Năm 1942, ông lần lượt biểu diễn cho các gánh cải lương như: Hề Lập, Thanh Long, Tiến Hóa, Mộng Vân, Sao Mai, Thanh Minh,… Năm 1954, ông lập gánh hát Kim Thanh, đây là lần đầu tiên ông làm bầu nhóm hát danh tiếng lừng lẫy lúc bấy giờ và cho đến ngày nay vẫn còn nhiều nghệ sĩ cao tuổi nhắc đến. Lúc ấy, nhóm hát này có nhiều nghệ sĩ tên tuổi lớn Nam Bộ, như: Thanh Tao, Kim Chưởng, Thúy Nga… cùng làm giám đốc.

Năm 1955, tại Sài Gòn, trong cuộc trưng cầu ý kiến khán giả của báo giới, nghệ sĩ Út Trà Ôn được khán giả tặng danh hiệu “Đệ nhất nam danh ca”. Sau đó, Út Trà Ôn cộng tác với đoàn Thủ Đô (chủ nhân là ông Phan Văn Bản, đồng thời là chủ nhân hãng đĩa Hoành Sơn). Năm 1962, Út Trà Ôn và người bạn thân là nghệ sĩ Hoàng Giang, lập ra gánh Thống Nhứt, cộng tác với các đoàn như: Dạ Lý Hương, Thái Dương, Quốc Thanh, Hương Dạ Thảo, Phương Bình, Thanh Hải, Tân Hoa Lan, Kim Chung,... đưa chất giọng cải lương đi khắp vùng Nam Bộ, mà mỗi khi sạp nào có giọng ca của ông, là rất đông khán giả vào nghe. Vào những năm đó, ông đã tạo ta một làn sóng lạ lùng của cải lương Nam Bộ.

Hỏi Bích Phượng, chị cho biết: Sau ngày giải phóng (30/4/1975), ông công tác Đoàn cải lương Sài Gòn 1, Nhà hát Trần Hữu Trang và sau đó là Sân khấu Tài Năng còn gọi là đoàn 2/84 (Hai Tám Tư). Nói về ông, nghệ sĩ, soạn giả Viễn Châu, lúc chưa mất, xúc động kể: “Năm 1947, tôi nghe danh có một kép hát tên Út, xuất thân từ Trà Ôn nên Hãng băng Asia đặt nghệ danh Út Trà Ôn. Đĩa đầu tiên Tôn Tẩn giả điên bán chạy như tôm tươi, đĩa thứ hai “Thái sư Văn Trọng” cũng tạo cơn sốt trong giới mộ điệu lục tỉnh. Cũng từ đó trong giới sân khấu người ta gọi ông là Đệ nhất danh ca miền Nam, niềm tự hào sân khấu cải lương. Đến khi đĩa Tình anh bán chiếu được Hãng Hồng Hoa phát hành, công chúng mộ điệu đặt cho anh biệt hiệu “Vua vọng cổ”. Tôi nhớ như in ngày đầu tiên gặp anh Út. Là một nghệ sĩ được khán giả hâm mộ nhưng anh sống rất khiêm tốn. Gánh hát Kim Thanh- Út Trà Ôn ngày đó nổi danh 3 vở diễn đi vào lịch sử sân khấu: “Tình vương hoa thắm”, “Đời cô Nga” và “Sau bức màn nhung”. Cả 3 vở anh Út đều đóng kép chánh. Anh từ một nghệ sĩ nhà nông, đã khắc họa hình ảnh người nông dân như bản thân anh, cuộc sống đời thường tay lấm chân bùn, bước lên thánh đường sân khấu.

Soạn giả Viễn Châu khi còn sống chia sẻ: “Tôi không cầm được nước mắt khi nghe NSƯT Bích Phượng kể lại những lần ông đòi chị đưa đi biểu diễn phục vụ các chương trình từ thiện của đoàn. Giọng ông thì đã run run, nhưng nhịp nhàng và còn đầy mẫn cảm”.

Khi NSND Út Trà Ôn tâm sự, ai mê cải lương cũng thấy buồn, khi ai đó nhân danh cải tiến vọng cổ mà phá đi nét chân phương, mùi mẫn mà ông cha đã dày công sáng tạo để tạo ra một Di sản Văn hóa phi vật thể thế giới... “Phải chi lúc còn khỏe tôi lại theo anh Viễn Châu, cô Út Bạch Lan đi chấm thi. Cải lương hơn bao giờ hết, xuất phát từ nhân dân thì không bao giờ chết trong khán giả- nhân dân ta”- NSND Út Trà Ôn khi chưa mất thường chia sẻ.

NSND Út Trà Ôn từ trần ngày 13/8/2001 tại Bệnh viện Nguyễn Tri Phương (TP Hồ Chí Minh), hưởng thọ 83 tuổi và yên nghỉ tại chùa Nghệ sĩ tại quận Gò Vấp ở hàng đầu.

Năm 1997, ông được Nhà nước phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân (đợt 4) và Huân chương Vì sự nghiệp sân khấu qua đóng góp lớn cho nghệ thuật TP Hồ Chí Minh. Khi ông được phong danh hiệu NSND, ông Nguyễn Minh Triết- bấy giờ là Bí thư Thành ủy TP Hồ Chí Minh, đã tới tận bệnh viện thăm người nghệ sĩ lão thành hàng đầu ở miền Nam.

Vĩnh biệt người nghệ sĩ tài hoa, hiền lành, chân chất ra đi từ đất Vĩnh Long, đã cống hiến trọn cả cuộc đời cho sân khấu và nghệ thuật. Trên 70 năm một chặng đường sáng tạo, bền bỉ, “Vua vọng cổ” NSND Út Trà Ôn đã để lại tấm gương sáng mà nhiều thế hệ nghệ sĩ tỉnh nhà Vĩnh Long và đất Sài Gòn đang tiếp bước, noi theo.

PHẠM BÁ NHIỄU