Đại biểu Thạch Phước Bình: Cần linh hoạt khi lập quy hoạch chung xã

Chiều 28/11, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội- Vũ Hồng Thanh, Quốc hội thảo luận ở Hội trường về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn.

Tham gia phát biểu thảo luận, đại biểu Thạch Phước Bình, Tỉnh ủy viên, Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Vĩnh Long cơ bản thống nhất với nội dung dự thảo, tuy nhiên trên cơ sở nghiên cứu, đại biểu góp ý 2 nội dung cụ thể.

Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Vĩnh Long Thạch Phước Bình phát biểu thảo luận tại hội trường chiều ngày 28/11 (Ảnh: media.quochoi.vn)

Đối với Điều 3 Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn (hiện hành) và Điều 3 trong Dự thảo sửa đổi

Một là, về hệ thống cấp độ quy hoạch. Trong Luật hiện hành, quy hoạch đô thị và nông thôn được tổ chức theo ba cấp độ gồm: quy hoạch chung, quy hoạch phân khu và quy hoạch chi tiết. Mỗi cấp độ có chức năng riêng, từ định hướng chiến lược tổng thể, đến phân chia không gian sử dụng đất và cuối cùng là cụ thể hóa cho từng lô đất, dự án.

Trong Dự thảo Luật sửa đổi, Chính phủ đề xuất thay đổi theo hướng tinh giản, trong đó nhiều loại đô thị không còn yêu cầu lập quy hoạch phân khu mà tích hợp nội dung này vào quy hoạch chung, tạo mô hình hai cấp: quy hoạch chung và quy hoạch chi tiết. Lý do được đưa ra là sự phát triển của công nghệ số và dữ liệu quy hoạch cho phép tích hợp, giúp giảm thời gian và thủ tục. Tuy nhiên, từ thực tiễn và tham khảo nhiều ý kiến chuyên gia, đại biểu cho rằng cần giữ nguyên hệ thống ba cấp độ để đảm bảo tính đầy đủ, rõ ràng và dễ quản lý. Quy hoạch phân khu là cấp độ trung gian quan trọng, giúp cụ thể hóa định hướng của quy hoạch chung và hỗ trợ quản lý không gian đô thị ở mức độ hành chính - kỹ thuật. Việc loại bỏ phân khu có thể khiến quy hoạch chung trở nên quá tải, phức tạp và thiếu tính khả thi, đồng thời đặt gánh nặng quá lớn lên cấp xã/phường trong bối cảnh năng lực còn hạn chế.

Hai là, về các đối tượng phải lập quy hoạch và phạm vi áp dụng. Theo Luật hiện hành, các đối tượng lập quy hoạch được phân loại như thành phố, đô thị thuộc tỉnh hoặc thành phố, khu kinh tế, khu du lịch quốc gia, xã, đặc khu và đô thị mới. Mỗi đối tượng phải lập quy hoạch theo đầy đủ các cấp độ hoặc từng cấp độ nhất định tùy theo đặc điểm. Trong dự thảo, cấu trúc đối tượng lập quy hoạch vẫn được giữ, nhưng cách tổ chức cấp độ quy hoạch thay đổi theo hướng giảm bớt cấp phân khu. Quy hoạch chung đô thị thuộc tỉnh hoặc thuộc thành phố vẫn phải lập để làm cơ sở cho quy hoạch chi tiết, trong khi các khu chức năng không thuộc đô thị hoặc khu kinh tế, khu du lịch quốc gia chỉ lập hai cấp: phân khu và chi tiết. Đại biểu cho rằng cách phân loại của Dự thảo nhìn chung hợp lý, nhưng cần làm rõ hơn sự khác biệt giữa quy hoạch chung cấp thành phố và quy hoạch chung đối với đô thị thuộc thành phố. Đồng thời, cần xác định ranh giới không gian quy hoạch dựa trên chức năng phát triển thực tế thay vì ranh giới đơn vị hành chính để phù hợp quá trình đô thị hóa và sáp nhập đơn vị hành chính.

Ba là, về quy định cho phép lập ngay quy hoạch chi tiết (khoản 4 Điều 3 Dự thảo). Luật hiện hành không có quy định cho phép lập quy hoạch chi tiết ngay khi có dự án mà không cần quy hoạch chung hoặc phân khu. Các dự án đầu tư xây dựng đều phải dựa trên quy hoạch cấp trên đã được phê duyệt. Trong Dự thảo, khoản 4 mở ra khả năng lập trực tiếp quy hoạch chi tiết đối với các khu vực đã xác định vị trí và quy mô theo pháp luật về đầu tư, đất đai và các luật chuyên ngành. Quy định này nhằm rút ngắn thủ tục và tăng tính linh hoạt cho địa phương và nhà đầu tư. Tuy nhiên, đại biểu cho rằng quy định này không tương thích với hệ thống pháp luật hiện hành. Theo Luật Đầu tư, dự án chỉ được chấp thuận khi phù hợp quy hoạch. Theo Nghị quyết tháo gỡ Luật Đất đai, đấu giá hoặc đấu thầu quyền sử dụng đất cũng cần căn cứ vào quy hoạch đô thị hoặc nông thôn đã được phê duyệt. Nếu cho phép lập ngay quy hoạch chi tiết khi chưa có quy hoạch chung/phân khu, cơ quan có thẩm quyền sẽ không có căn cứ để thẩm định sự phù hợp của dự án. Điều này tạo ra vòng lặp không thể thực hiện: muốn thẩm định dự án cần quy hoạch cấp trên, nhưng lại cho lập quy hoạch chi tiết khi chưa có quy hoạch cấp trên. Do đó, đại biểu kiến nghị hoặc bỏ khoản 4, hoặc sửa đổi để chỉ cho phép lập quy hoạch chi tiết khi có ít nhất định hướng không gian được phê duyệt hoặc quy hoạch cấp trên trong cơ sở dữ liệu đã được thẩm định.

Bốn là, về phân quyền, phân cấp trong lập và phê duyệt quy hoạch. Luật hiện hành phân định khá rõ ràng giữa thẩm quyền Trung ương - địa phương nhưng vẫn còn cứng nhắc, khiến nhiều quy hoạch thấp tầng bị kéo dài thủ tục. Dự thảo mở rộng quyền cho UBND cấp tỉnh trong việc lập, phê duyệt và phân cấp cho cấp xã đối với một số loại quy hoạch chi tiết. Tuy nhiên, theo đại biểu, phân quyền mạnh phải đi kèm cơ chế điều phối để tránh tình trạng manh mún quy hoạch và phát triển không đồng bộ. Hoạt động quy hoạch cấp xã, phường có thể phát sinh thiếu đất hạ tầng thiết yếu như nghĩa trang, bãi rác, trạm xử lý nước thải… Do đó, cần thiết lập cơ chế điều phối cấp tỉnh hoặc hội đồng quy hoạch liên phường - liên xã để đảm bảo thống nhất về không gian và hạ tầng kỹ thuật - xã hội.

Năm là, về định hướng hoàn thiện quy định nội dung từng cấp độ quy hoạch. Trong Luật hiện hành, nội dung từng loại quy hoạch được quy định tương đối rõ ràng. Dự thảo bổ sung theo hướng cụ thể hóa nội dung quy hoạch chung thành phố, quy hoạch chung đô thị thuộc tỉnh/thành phố, quy hoạch phân khu và quy hoạch chi tiết nhằm đáp ứng yêu cầu mới. Đại biểu kiến nghị cần làm rõ chức năng của từng cấp độ, tránh chồng lấn hoặc bỏ sót. Đặc biệt, cần khẳng định quy hoạch chi tiết là cấp cuối cùng và vẫn phải được cơ quan nhà nước phê duyệt để tránh tình trạng nhà đầu tư tự xác định quy hoạch không phù hợp tổng thể. Đồng thời, cần rà soát hệ thống quy chuẩn, tiêu chuẩn để chuyển từ quản lý theo chỉ tiêu sang quản lý theo mục tiêu, phù hợp xu hướng quốc tế.

Đối với Quy hoạch chung xã (Điều 29)

Trong quá trình xây dựng Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn, nội dung liên quan đến Quy hoạch chung xã- đặc biệt sau khi bỏ Quy hoạch chung huyện - đang trở thành một vấn đề quan trọng, cần được phân tích thấu đáo để bảo đảm tính khả thi khi Luật có hiệu lực từ năm 2026.

Một là, việc bãi bỏ Quy hoạch chung huyện đã làm thay đổi hoàn toàn cấu trúc tầng nấc quy hoạch. Trước đây, huyện đóng vai trò là tầng đệm giải quyết những bài toán không gian mang tính liên xã như hạ tầng dùng chung, nghĩa trang, bãi rác, thủy lợi, giao thông trục chính. Nay trách nhiệm này “dồn” xuống cấp xã - trong khi phạm vi xã được mở rộng sau sáp nhập, còn năng lực quản lý, dữ liệu và tư vấn quy hoạch ở cấp xã còn nhiều hạn chế. Điều này sẽ tạo ra khoảng trống quản lý nếu không có cơ chế thay thế phù hợp.

Hai là, tại nhiều địa phương, xã đã có các đồ án quy hoạch nông thôn mới, quy hoạch đô thị mở rộng hoặc các quy hoạch tích hợp về đất đai. Việc bắt buộc lập Quy hoạch chung xã mới cho tất cả các xã tạo nguy cơ chồng chéo, khiến cán bộ cơ sở lúng túng không biết căn cứ vào quy hoạch nào, đồng thời phát sinh thêm chi phí và thủ tục. Điều cốt lõi cần được làm rõ là: Quy hoạch chung xã có quan hệ như thế nào với các đồ án phong phú đang tồn tại, và liệu có cần lập mới toàn diện hay chỉ nên nâng cấp, tích hợp.

Ba là, thực tiễn triển khai cho thấy một bất cập lớn là sự thiếu liên thông giữa quy hoạch và triển khai dự án. Nhiều dự án đã có chủ trương đầu tư nhưng bị “tắc” vì chưa kịp cập nhật vào kế hoạch sử dụng đất hoặc chưa được thể hiện trong các đồ án quy hoạch. Nếu Quy hoạch chung xã chỉ là một lớp giấy tờ nữa mà không gắn với cơ chế cập nhật kế hoạch sử dụng đất, thì tình trạng “quy hoạch chạy sau dự án” sẽ không được giải quyết.

Bốn là, thủ tục thu hồi đất và tái định cư hiện nay còn nhiều bước trung gian, áp dụng cứng nhắc, gây chậm tiến độ cho các dự án dù đa số người dân đã đồng thuận. Thậm chí, nhiều dự án đấu giá đất đã đáp ứng đầy đủ các điều kiện về xây dựng, môi trường, PCCC nhưng vẫn phải xin lại chủ trương đầu tư, dẫn đến trùng lặp và kéo dài thời gian thực hiện.

Từ những bất cập trên, đại biểu kiến nghị một số giải pháp:

Một là, không áp dụng cứng nhắc yêu cầu lập Quy hoạch chung xã cho tất cả các xã. Nên phân loại xã theo mức độ đô thị hóa và chất lượng đồ án hiện có. Với những xã đã có quy hoạch nông thôn mới hoặc đồ án tích hợp chất lượng, chỉ cần chuyển hóa, bổ sung, không lập mới từ đầu.

Hai là, quy hoạch chung xã phải thực sự là một quy hoạch tích hợp, kế thừa nội dung của quy hoạch nông thôn mới, quy hoạch đô thị và quy hoạch sử dụng đất, áp dụng nguyên tắc “một không gian - một bộ quy hoạch”.

Ba là, cần thiết lập cơ chế điều phối liên xã ở cấp tỉnh để xử lý các vấn đề vượt khỏi quy mô một xã, đặc biệt là hạ tầng thiết yếu và các công trình dùng chung.

Bốn là, bỏ quy hoạch sử dụng đất độc lập ở cấp xã tại những nơi đã có quy hoạch tích hợp; đồng thời xây dựng cơ chế cập nhật nhanh kế hoạch sử dụng đất theo dự án đã có chủ trương đầu tư.

Năm là, rút gọn thủ tục thu hồi đất và chấp thuận chủ trương đầu tư, cho phép áp dụng trình tự đặc thù đối với các dự án có tỷ lệ đồng thuận cao, đồng thời bảo đảm minh bạch và quyền lợi của người dân.

KIẾN QUỐC (ghi)