Báo chí cách mạng tỉnh Vĩnh Long- Một hành trình, muôn bước chân vạn dặm:

Kỳ 3: Báo chí trường chinh cùng dân tộc

Từ đầu năm 1945, ở Vĩnh Long lan truyền nhiều tin tức về Hồng quân Liên Xô đại thắng, tin thất bại của quân đội Nhật ở Viễn Đông… từ những chiếc radio phát ra trong một biệt thự năm gian bên kia cầu Thiềng Đức. Nhà cầm quyền dò tìm và ra lệnh “cắt sóng” đài, tuy nhiên tất cả phương án mà chúng thực hiện đều vô hiệu!

Tập huấn chụp ảnh cho phóng viên (1966). Ảnh chụp lại

Thông tin từ căn biệt thự cũ kỹ

Biệt thự cũ kỹ 5 gian là của ông Trưởng Tòa Kỷ. Cứ mỗi đêm vào khoảng 18 giờ 30 phút đến 21 giờ 30 phút có nhóm người tập hợp lại, tổ chức ghi chép lại những tin tức cần thiết, sáng hôm sau phát hành ra nhiều nơi. 
Theo cuốn Lịch sử báo chí tỉnh Vĩnh Long, nhóm người ấy là các đồng chí Phan Văn Sử, Diệp Ngọc Côn, được ông Trần Hữu Hanh- vốn là một công nhân vô tuyến điện, mở máy radio nối lại các mạch điện cao tầng sóng ngắn tìm bắt đài phát thanh của Anh, đài Brazavill của Pháp, đài San-Francisco của Mỹ.

Các đồng chí bố trí người đứng gác bên ngoài lắng nghe những bản tin thời sự, rồi tổ chức ghi chép lại những tin tức cần thiết của tình hình thế giới, tình hình trong nước, đặc biệt là những tin tức về những hoạt động của Mặt trận Việt Minh, sáng hôm sau phát hành ra nhiều nơi. 

Sở dĩ nhà cầm quyền Nhật dò tìm thông tin, bởi trước đó, ở nhiều địa bàn trong tỉnh Vĩnh Long lan truyền nhiều tin tức việc Hồng quân Liên Xô đại thắng, tin về phong trào đấu tranh của quần chúng yêu nước; tin về tổ chức và hoạt động của Mặt trận Việt Minh ở căn cứ địa Việt Bắc, tin thất bại của quân đội Nhật ở Viễn Đông… từ những chiếc radio. Chúng ra lệnh dân chúng chỉ được nghe đài sóng trung- tức đài Sài Gòn, đài Tokyo; cấm nghe đài sóng ngắn như đài Anh, Pháp, Mỹ… Đồng thời, tất cả radio trong tỉnh bị buộc phải cắt bỏ các mạch điện cao tầng sóng ngắn.

Dẫu vậy, tất cả phương án chúng thực hiện đều vô hiệu!

Cách mạng Tháng Tám ở Vĩnh Long nổ ra, Tổ thông tin ra đời dưới sự lãnh đạo của hai đồng chí Diệp Ngọc Côn và Nguyễn Hải Trừng, có nhiệm vụ thu nhận tin tức từ một số đài phát thanh, chọn lọc ra bản tin hàng ngày phục vụ cho lãnh đạo và phát ra hệ thống loa phóng thanh trong các cuộc mít tinh trước, trong và sau Cách mạng Tháng Tám.

“Ngày 27/8/1945, tổ thông tin được lãnh đạo cho biết sáng ngày 2/9/1945 tại Thủ đô Hà Nội sẽ có cuộc mít tinh lớn, Trung ương sẽ tuyên bố tuyên ngôn độc lập. Đài Phát thanh Hà Nội sẽ tường thuật lại, tổ có nhiệm vụ thu lại và phát ra loa phóng thanh cho đồng bào nghe. Suốt 3 ngày 29, 30, 31, tổ tìm bắt tín hiệu Đài Phát thanh Hà Nội nhưng không được, đành tắt máy, báo cho đồng bào đang tập hợp quanh tổ thông tin biết ra về”- Lịch sử báo chí tỉnh, ghi lại.

Khi chiến sự lan tới Vĩnh Long, Tổ thông tin xếp gọn máy móc trên một chiếc tam bản có mui xuống Tân Long Hội, qua Tân An Luông, Hòa Hiệp. Đến đầu tháng 12/1945 thì về đóng tại Cầu Vĩ (Hiếu Phụng, Vũng Liêm). Bản tin của tổ sau đó cũng được chuyển đến đồng bào chiến sĩ các nơi bằng cách phát qua đường dây điện thoại để các nơi nghe ghi chép rồi phát ra quanh khu vực mình. Cách làm này đã góp phần vận động quần chúng quyên góp tiền, vàng để mua sắm vũ khí lấy tên “Tuần lễ vàng” và tuyên truyền đợt bầu cử Đại biểu Quốc hội khóa I ngày 6/1/1946. Tháng 2/1946, Pháp đánh Vũng Liêm, một số cơ quan chuyển sang Bến Tre, Tổ thông tin tạm thời ngưng hoạt động.

Sự ra đời của Báo Chiến Thắng 

Lớp đào tạo kỹ thuật sửa máy minh ngữ. Ảnh chụp lại

Khi Pháp đánh chiếm tỉnh Vĩnh Long, nhóm cán bộ Tỉnh ủy Vĩnh Long sau khi rút xuống Cà Mau, nay trở lại bám địa bàn trở về tới Ngã Cạy. Trong cuộc bàn thành lập Mặt trận Việt Minh tỉnh Vĩnh Long lâm thời tại Trà Ngoa (Trà Côn, Trà Ôn), mặt trận chủ trương ra tờ Báo Chiến Thắng để làm công cụ tuyên truyền. Đồng chí Nguyễn Văn Cung- Phó Chủ nhiệm Ủy ban Việt Minh tỉnh bộ Vĩnh Long phụ trách.

“Nhờ trước khi đi Cà Mau, Tỉnh ủy Vĩnh Long có gửi lại cho ông Hai Nhâm- một nông dân ở xã Vĩnh Xuân một lu đồ chọn dưới đất gồm một máy đánh chữ, nhiều tài liệu giấy và bút mực, nay còn nguyên vẹn. Đồng chí Nguyễn Văn Cung mang những thứ ấy về rạch Bà Tiềm (thuộc Tường Lộc, Tam Bình) chuẩn bị ra báo”. Ban đầu tòa soạn báo chỉ có 1 đồng chí phụ trách, sau đó rút thêm nhiều người có trình độ học vấn cao về làm nhiệm vụ phóng viên, biên tập viên.

Công việc của tòa soạn là lấy tin, chép tin, thu gom bài vở của công tác viên, duyệt sửa bài, sắp xếp các trang báo, viết bản in, in và phát hành. Ban biên tập phân công nhau viết tin bài bằng các thể loại tự học qua đọc các tờ báo chứ không hề biết nghiệp vụ. Thời gian đầu báo in mực trên rau câu, sau tài chính eo hẹp và việc mua rau câu trở nên khó khăn báo chuyển sang in trên bột hoặc đất sét. Báo Chiến Thắng ra không định kỳ, bài in trên giấy manh học sinh, chữ mực tím, 8 trang, mỗi kỳ khoảng 50 bản. Báo chủ yếu do giao liên phát hành tới các làng trong vùng tự do. Thỉnh thoảng có cán bộ đi công tác báo được mang ra vùng Pháp tạm chiếm và trao đổi tận các tỉnh Trà Vinh, Bến Tre, Mỹ Tho…

Giai đoạn này, tỉnh có nhà in Tạ Uyên do ông chủ nhà in Phú Toàn ở Tỉnh lỵ Vĩnh Long thoát ly gia đình đi theo kháng chiến có mang theo toàn bộ chữ chì và thiết bị máy móc hiến cho cách mạng. Trên cơ sở đó, Báo Chiến Thắng chuyển sang in chữ chì màu đen, đẹp hơn, nhanh hơn, nhưng cái khó là “khi có giặc càn quét máy in kình càng, khó vận chuyển”. Sau này có sáng kiến là khi giặc đi càn, tháo máy thả xuống mương sâu giấu, qua chuyện kéo lên lau chùi xài tiếp!

Tháng 3/1946, tờ Báo Chiến Thắng ra số báo đầu tiên mừng thắng lợi của ta qua ký tạm ước 6/3/1946. Măng sét báo ghi rõ: “Chiến thắng, cơ quan ngôn luận của Ủy ban Việt Minh tỉnh bộ Vĩnh Long”, nhưng thực chất đây là tờ báo của Đảng bộ địa phương. Báo Chiến Thắng số thứ 2 mừng sinh nhật Cụ Hồ, sáng kiến khắc gỗ ảnh chân dung Hồ Chủ Tịch đăng ở góc trái ngang đầu. Lúc này, nhà nào nhận được số báo này đều cắt hình Cụ Hồ treo lên chỗ trang trọng nhất.

Đầu năm 1947, Báo Chiến Thắng được giao cho Ty Thông tin- Tuyên truyền thuộc Ủy ban Kháng chiến hành chính tỉnh Vĩnh Long phụ trách. Sau khi Nam Bộ có chủ trương cho mỗi tỉnh ra tờ thông tin trực thuộc ty thông tin- tuyên truyền thì tờ báo đình bản.

Theo Lịch sử báo chí tỉnh Vĩnh Long, tuy in ấn thô sơ, hình thức không đẹp mắt nhưng Báo Chiến Thắng để lại trong lòng bạn đọc nhiều ấn tượng tốt, bởi nội dung báo phong phú, sinh động. Phần khác, do các tài liệu tuyên truyền của Mặt trận Việt Minh thời ấy rất thiếu, cán bộ các cấp rất cần báo để làm phương tiện tuyên truyền hàng ngày.

T.PHƯỚC- H.MINH- M.THÁI 

 (Còn tiếp)