Báo chí cách mạng tỉnh Vĩnh Long- Một hành trình, muôn bước chân vạn dặm

Một thế kỷ đã trôi qua kể từ khi Chủ tịch Hồ Chí Minh khai sinh tờ Báo Thanh Niên (1925)- mốc son đầu tiên của báo chí cách mạng Việt Nam.

100 năm không chỉ là độ dài của thời gian mà còn là hành trình lặng thầm nhưng đầy kiêu hãnh, tự hào của đội ngũ làm báo. Hòa chung dòng chảy ấy, báo chí cách mạng Vĩnh Long đã chứng kiến và ghi lại biết bao đổi thay của những người đã viết nên bản hùng ca của đất nước, dân tộc bằng con chữ với trái tim đầy nhiệt huyết. 

Loạt bài “Báo chí cách mạng Vĩnh Long- một hành trình, muôn bước chân vạn dặm” nhằm điểm lại, tri ân những thế hệ nhà báo từng đi qua khói lửa chiến tranh, tạo mạch nguồn cảm xúc để thế hệ hôm nay bước tiếp sứ mệnh hành trình báo chí cách mạng nước nhà.

Kỳ 1: Thời kỳ “tiền khởi nghĩa” của báo chí cách mạng Vĩnh Long

Những tờ báo cách mạng đầu tiên ở Vĩnh Long được bạn đọc đón nhận. Ảnh TL

Thời kỳ “tiền khởi nghĩa” của báo chí cách mạng tỉnh Vĩnh Long là sự ra đời của những tờ Báo Công Nông Binh, Lao Khổ, Dân Chúng... Nếu tờ Thanh Niên được Chủ tịch Hồ Chí Minh khai sinh ví như “ánh bình minh soi rọi và lấp dần màn đêm nô lệ”, thì những tờ báo đầu tiên ở Vĩnh Long tiếp tục là ngọn đuốc soi đường phổ biến chủ trương, giáo dục người dân đứng lên làm cách mạng.

Từ tờ báo khai sinh- Công Nông Binh…

Sau sự kiện chi bộ đầu tiên được thành lập tại ngã tư Long Hồ (1928), tờ Công Nông Binh ra số báo đầu tiên ngày 1/5/1929 do đồng chí Nguyễn Văn Thiệt là chủ bút. Tờ báo là cơ quan ngôn luận tuyên truyền chủ nghĩa Mác- Lênin đến đối tượng công nhân, nông dân, binh lính. Tờ báo do Chi bộ Ba Chùa (Tường Lộc- Tam Bình) đảm trách, được in ấn tại nhà đồng chí Võ Văn Kỷ (Bí thư Chi bộ). Đồng chí Dương Văn Giáp- người viết chữ đẹp phụ trách viết chữ và đồng chí Trần Thị Sen lo nguyên liệu làm báo. 

Theo cuốn Lịch sử Báo chí cách mạng tỉnh Vĩnh Long, nguyên liệu được mua từ Tỉnh lỵ Vĩnh Long. Đồng chí Trần Thị Sen có người chị là Trần Thị Liên có cửa hàng tạp hóa ở huyện Tam Bình.

Bà Liên quan hệ mật thiết với một người Hoa tên Ban Kiền- chủ tiệm tạp hóa ở ngã ba Thầy Hạnh. Hàng tuần ông này đều lên tỉnh lỵ mua hàng. Mỗi lần như vậy bà Liên nhờ ông mua nguyên liệu để làm báo. Nguyên liệu làm báo được ông nhập chung vào hàng hóa nên tránh được địch phát hiện. Sau khi nhận hàng do ông Ban Kiền trao, bà Liên đưa hàng theo đó rước khách đem về Ba Chùa đều đặn. 

Viết cho tờ Báo Công Nông Binh là những chiến sĩ cách mạng và những nhân sĩ trí thức tiến bộ như: Nguyễn Văn Côn, Nguyễn Văn Thiệt, Châu Văn Sanh (công tử Lời), Đỗ Tấn Nên… đã tạo được sự tín nhiệm cho người đọc. 
Tháng 2/1930, đồng chí Châu Văn Liêm được cử đến Vĩnh Long triển khai tổ chức nhân sự.

Sau khi chuyển các Chi bộ An Nam Cộng sản Đảng Vĩnh Long thành các Chi bộ Đảng Cộng sản Việt Nam, tờ báo Lao Khổ ra đời thay tờ Công Nông Binh. “Thiếu người viết chữ đẹp nhưng vì in xu xoa, viết không khéo sẽ bị nhòa, đọc không được, nhưng báo vẫn được in và phát hành và ra được 10 số”.

Theo lịch sử báo chí cách mạng tỉnh Vĩnh Long, tờ báo không những lưu hành bí mật ở Tam Bình, Vũng Liêm, Châu Thành mà còn được lưu hành ở quận Trà Ôn, Cầu Kè. “Ban đêm tờ báo được đảng viên bí mật nhét vào khe cửa của nhà dân. Sáng người dân mở cửa thấy báo lấy đọc, sau đó bí mật chuyển tờ báo từ nhà này sang nhà khác đọc, cứ như thế báo bí mật đến với mọi người”- Lịch sử báo chí tỉnh mô tả việc lưu hành tờ báo thời gian này.

Ra mắt tờ báo công khai 

Từ năm 1935, Chủ nghĩa Phát xít hình thành, trong nước một bộ phận Đảng ta hoạt động công khai, báo chí thời kỳ này cũng phát triển mạnh.

Sau khi báo Le Peuple (viết bằng tiếng Pháp)- tờ báo công khai đầu tiên của Đảng ra mắt, nhưng không đáp ứng nhu cầu của đa số công chúng, Đảng ta xuất bản tờ báo Dân Chúng (ra mắt ngày 22/7/1938), mở rộng mạng lưới cộng tác viên khắp các tỉnh thành Nam Kỳ. Lịch sử báo chí tỉnh miêu tả “nhìn cảnh tượng mọi người tụ họp chăm chú đọc báo với gương mặt rạng rỡ là những ấn tượng khó quên đối với những người trong cuộc”. 

Báo Dân Chúng có cơ sở liên lạc ở TT Tam Bình, Vũng Liêm, Châu Thành, Trà Ôn và Tỉnh lỵ Vĩnh Long, làm bọn quan làng địa chủ kiêng nể. Điển hình như vụ đảng viên của Chi bộ Vĩnh Xuân sau khi đi hội họp với dân về bị bọn lính bắt đưa về huyện lỵ Cầu Kè, phóng viên Báo Dân Chúng kịp thời đến can thiệp, bọn địch buộc thả ra. 

Hay trong vụ phủ Hàm Yên (Nguyễn Văn Yên) ở Trà Ôn, dùng giạ giả thu mua lúa, bị tá điền phát hiện- Lịch sử báo chí tỉnh ghi lại: Từ cuối năm 1937 đến mùa khô 1938, viên đốc phủ Hàm Yên cho làm một cái giạ giả với khối lượng 44,5 lít và cho bọn tay sai dùng giạ giả để đi thu mua lúa ruộng.

Vào mùa thu lúa ruộng đầu năm 1938 tên Khai là từng khạo (người chuyên đi thu tô cho địa chủ) của phủ Hàm Yên đến Vĩnh Xuân thu mua lúa ruộng của tá điền với cái giạ nói trên. Anh Nguyễn Văn Tắc đã đong sẵn số lúa tô phải nộp.

Sau khi đong lúa cho tên Khai, đống lúa để đong tô vẫn không đủ, phải đong cả đống lúa để dành ăn. Thấy lạ, lợi dụng lúc giữa trưa, anh Tắc lén lấy cái giạ giả đong lại so với cái giạ thật thì chênh lệch tới hơn 4 lít. Anh báo ngay cho đồng chí Nguyễn Hồng Tâm, ông Nguyễn Ngươn Hanh (Xã Trinh), lập tức các đồng chí đã huy động Nhân dân đến ngay đập ông Lãnh- nơi xảy ra cái giạ giả dùng áp lực của quần chúng cho ngưng ngay cuộc thu lúa ruộng đang diễn ra.

Ông Nguyễn Ngươn Hanh và một số thanh niên tích cực cùng một số nông dân làm biên bản buộc tên Khai phải ký vào. Sau đó đem cái giạ giả thành một phong trào quần chúng tố cáo sự gian dối của phủ Hàm Yên. 

Dưới sự lãnh đạo của các đồng chí trong chi bộ, Nhân dân đã tố cáo lên tòa án và gửi biên bản cho báo chí Sài Gòn. Hai tờ báo Le Peuple và Dân Chúng đã đăng tải toàn bộ sự kiện nói trên, trong đó đã chụp ảnh trong báo cái giạ thật để lọt vào cái giạ giả và nêu bật việc cái giạ giả của phủ Hàm Yên đã tước đoạt thêm của Nhân dân Trà Ôn tới 11.000 giạ lúa. Việc này đã gây nên dư luận rộng rãi ở Nam Kỳ. Tên phủ Hàm Yên buộc phải sử dụng lại giạ 40 lít để thu lúa ruộng và bị tòa án phạt 15 quan tiền vạ. 

Báo Dân Chúng đã tạo uy tín lớn trong Nhân dân, những bài viết đầy tính chiến đấu nhằm đả kích chính sách cai trị của bọn đế quốc, thực dân gây nên những chết chóc, khổ cực cho nhân dân các nước thuộc địa.

Ông Nguyễn Hiếu Tự là một trong những cộng tác viên xuất sắc của tờ báo, bài viết thường bênh vực người nghèo. Ông còn mở 2 cửa hiệu sách báo ở chợ Vũng Liêm và chợ Cầu Vĩ mang tên ông, để ai muốn xem báo cách mạng mà không có tiền thì đến đó mà xem. Khi báo Dân Chúng khó khăn tài chính, ông đi đến những gia đình khá giả trong vùng vận động tiền ủng hộ. Ngoài ra, ông còn dùng diễn đàn báo chí cách mạng đòi trả tự do cho những nhà hoạt động chính trị bị thực dân Pháp bắt giam. 

Báo Giải Phóng số ra ngày 1/1/1966 (tiền thân là Báo Kèn Giải Phóng)- Cơ quan chiến đấu của Nhân dân tỉnh Vĩnh Long (ảnh chụp lại).

Ngày 7/3/1939 sau khi phát hành 80 số, Báo Dân Chúng bị giới cầm quyền Pháp ở Sài Gòn ra lệnh đóng cửa, tịch biên toàn bộ tài sản và cho mật thám truy nã, bắt giam một số đồng chí trong ban biên tập. Tuy bị thực dân Pháp đàn áp nhưng ý nghĩa và hiệu quả của tờ báo vô cùng to lớn đã ảnh hưởng sâu rộng đến công chúng các tỉnh Nam Kỳ và Vĩnh Long thời bấy giờ. 

"Đặc điểm lịch sử báo chí cách mạng Việt Nam là bên cạnh các tờ báo của Trung ương Đảng thì tại các địa phương còn có các tờ báo là cơ quan ngôn luận của các tỉnh ủy, thành ủy. Các tờ báo ấy kết hợp nhau chặt chẽ cùng thực hiện nhiệm vụ chính trị chung. Báo chí cách mạng tỉnh Vĩnh Long có một lịch sử phát triển vô cùng phong phú, trở thành một bộ phận không thể tách rời của lịch sử báo chí cách mạng Việt Nam.

Trích lời giới thiệu, Lịch sử Báo chí cách mạng tỉnh Vĩnh Long giai đoạn 1930-2000."

 T.PHƯỚC- H.MINH- M.THÁI 

(Còn tiếp)