100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam:

'Bài học vàng' của nhà báo Nguyễn Ái Quốc về tác nghiệp

Trong kho tư liệu quý của nhà Việt Nam học, nhà ngoại giao, nhà báo, nhà nghiên cứu và tác giả nhiều bài viết về Hồ Chí Minh Evgheni Glazunov lúc sinh thời có một bức thư đặc biệt do chính nhà báo Nguyễn Ái Quốc viết bằng tiếng Nga.

Bức thư được đăng tải lần đầu tiên bằng tiếng Nga trên tạp chí "Người Cộng sản" tháng 5/1980 cùng bản dịch của Nguyễn Quốc Hùng.

Ông Glazunov đã trao lại bản sao bức thư này cho dịch giả Nguyễn Quốc Hùng - Phó Chủ tịch Liên hiệp các tổ chức người Việt Nam tại Liên bang Nga - với lời nhắn: Cháu nên cho nhiều người biết về bức thư này của Hồ Chí Minh, để thấy Bác đã quan tâm và tìm hiểu về Liên Xô như thế nào".

Bức thư mà ông Glazunov nhắc đến có tên là “Bức thư gửi đồng chí X”, viết ngày 25/2/1930, ký tên Nguyễn Ái Quốc và được đăng lần đầu tiên bằng tiếng Nga trên tạp chí Người Cộng sản số ra tháng 5/1980.

Trong thư, Bác viết: “Các đồng chí thân mến, Người Việt Nam, nhất là những người lao động, muốn biết về nước Nga nhiều nhất. Nhưng các sách báo cách mạng đều bị pháp luật hà khắc của đế quốc Pháp nghiêm cấm. Hơn nữa, công nhân và nông dân Việt Nam phần lớn không biết chữ. Còn những người học ít không biết thứ tiếng nào khác ngoài tiếng Việt Nam.

Nhiệm vụ của chúng tôi - là phải lý giải với họ về Tổ quốc đó của giai cấp vô sản là như thế nào. Để làm việc này tôi có ý định viết một quyển sách, tất nhiên là bằng tiếng Việt, dưới hình thức: “Những kỷ niệm du ký”. Tôi mong rằng nó sẽ sinh động, hấp dẫn, dễ đọc và có nhiều mẩu chuyện” (Bản dịch của Nguyễn Quốc Hùng).

Bức thư còn kèm theo đề cương chi tiết về nội dung cần tìm hiểu về Liên Xô: tình hình trước cách mạng, trong cách mạng và hiện nay. Bác quan tâm đến mọi phương diện của đất nước Xôviết, từ tổ chức chính phủ, cuộc sống người dân, các vấn đề xã hội, hoạt động kinh tế, chính sách v.v. Trong đó Bác nhấn mạnh đến số liệu cần để so sánh.

Anh Nguyễn Quốc Hùng, chị Sveta Glazunova trao đổi với phóng viên về bức thư của Bác.

Theo ông Nguyễn Quốc Hùng, bức thư không chỉ thể hiện mối quan tâm sâu sắc của Bác đối với Liên Xô, mà còn là tư liệu quý về phong cách làm báo chuyên nghiệp, khoa học, đầy trách nhiệm của một nhà báo cách mạng. Nhà báo Nguyễn Ái Quốc luôn chú trọng thu thập tư liệu, nghiên cứu, phân tích kỹ lưỡng và lựa chọn hình thức thể hiện phù hợp với đối tượng độc giả.

Từ ý tưởng trong bức thư, Bác đã sáng tác cuốn sách nổi tiếng “Nhật ký chìm tàu”, kể về ba người công nhân đến từ ba châu lục: Pôn (châu Âu), Zo (châu Phi) và Dâu (Việt Nam). Sau khi sống sót trong một vụ đắm tàu, họ trôi dạt vào một hòn đảo và được cứu đưa về Liên Xô. Tại đây, họ được đón tiếp nồng hậu, được tham quan, học tập, nghỉ ngơi và cảm nhận tinh thần quốc tế của một xã hội công bằng và bác ái. Sau đó, cả ba trở về quê hương, mang theo ký ức đẹp về đất nước Xôviết.

“Nhật ký chìm tàu” đã nói về đất nước Xôviết một cách dung dị, nhưng lại vô cùng cuốn hút và dễ hiểu với đông đảo độc giả Việt Nam thời kỳ đó - những người vừa mới biết đọc, biết viết.

Tạp chí Người Cộng sản nhận định cuốn sách tuy viết giản dị nhưng lại vô cùng cuốn hút và dễ hiểu với đông đảo độc giả Việt Nam thời kỳ đó - những người vừa mới biết đọc, biết viết, “trở thành một cuốn sách được yêu thích tại Việt Nam, tạo cảm hứng cho người dân Việt Nam trong cuộc chiến đấu vì giải phóng dân tộc và xã hội, kêu gọi tiến bước theo con đường của Cách mạng Tháng 10, con đường của Lenin vĩ đại” (lời tựa của tạp chí Người Cộng sản). Bác đã chọn được cách đưa thông tin phù hợp nhất với đối tượng độc giả, hình thức tuyên truyền dễ nhớ, dễ lan toả. Bác đã tập hợp được thông tin đa dạng và chân thực, chọn được cách thức thể hiện thông tin phù hợp và hấp dẫn, chính vì thế thông tin đạt hiệu quả cao.

Dịch giả Nguyễn Quốc Hùng, Phó Chủ tịch Liên hiệp các tổ chức người Việt Nam tại LB Nga, với những trang tạp chí "Người Cộng sản".

Chị Sveta (tên tiếng Việt là Hằng) - con gái ông Evgheni Glazunov, hiện là giảng viên, dịch giả tiếng Việt tại Nga - cho biết cha mình luôn coi những tài liệu liên quan đến Hồ Chí Minh là kỷ vật vô giá, được gìn giữ cẩn thận trong thư viện riêng. Với chị, những tư liệu cũ, những bài báo cũ của cha là nguồn thông tin hữu ích để hiểu về lịch sử đất nước Việt Nam.

Sinh thời, Người viết bằng nhiều thứ tiếng: Việt, Anh, Pháp, Nga, Hán… Do đó, từ góc nhìn chuyên môn, chị Sveta cho rằng qua văn phong, ngữ pháp rất có thể “Bức thư gửi đồng chí X” do chính Bác viết bằng tiếng Nga chứ không phải bản dịch từ tiếng Việt. Văn phong gọn gàng, ngữ pháp chuẩn xác, cách diễn đạt đi thẳng vào vấn đề - cho thấy khả năng ngôn ngữ và tư duy sắc bén của Người. Chị Sveta cũng ấn tượng khi Bác đề cập đến cả vấn đề in ấn, phát hành sách - thể hiện tầm nhìn chiến lược và sự thấu hiểu sâu sắc trong công tác truyền thông, báo chí.

Bức thư đã được viết gần 100 năm trước song chưa hề mất đi bài học thực tiễn đối với bao thế hệ nhà báo Việt Nam ngày nay. Tính tôn trọng thực tế, sự tìm tòi và sáng tạo, xác định đối tượng của thông tin, tìm ra cách thức đưa thông tin phù hợp song phải hấp dẫn, và trên hết là trách nhiệm trước ngòi bút, tình yêu thương đồng bào và sứ mệnh vì lợi ích của nhân dân là những điều mà nhà báo Nguyễn Ái Quốc đã trọn đời căn dặn:

Sveta Glazunova và kỷ vật của cha, ông Evgheni Glazunov, người được gọi là "người Nga với trái tim Việt".

“Mỗi khi viết một bài báo, thì tự đặt câu hỏi:
Viết cho ai xem?
Viết để làm gì?
Viết thế nào cho phổ thông dễ hiểu, ngắn gọn dễ đọc?
Khi viết xong, thì nhờ anh em xem và sửa giùm” (Bài nói chuyện tại Đại hội lần thứ ba của Hội Nhà báo Việt Nam, ngày 8/9/1962).

Theo Tâm Hằng (PV TTXVN tại LB Nga)