Đề xuất cấp thẻ BHYT toàn dân theo mô hình đồng tài trợ

Sáng 2/12, tham gia thảo luận tại hội trường về Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đột phá cho công tác bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe Nhân dân, đại biểu Thạch Phước Bình- Tỉnh ủy viên, Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn ĐBQH tỉnh Vĩnh Long, bày tỏ sự đồng tình cao với chủ trương ban hành Nghị quyết nhằm tạo khung chính sách mạnh mẽ, toàn diện cho ngành y tế.

Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn ĐBQH tỉnh Vĩnh Long- Thạch Phước Bình phát biểu thảo luận tại hội trường sáng 2/12. (Ảnh: media.quochoi.vn)

Để hoàn thiện dự thảo và bảo đảm tính khả thi khi triển khai, đại biểu đã đóng góp 3 nhóm ý kiến trọng tâm.

Thứ nhất, về mở rộng quyền lợi bảo hiểm y tế (BHYT) và giảm chi phí y tế (Điều 2)

Một là, việc tăng mức hưởng và tiến tới miễn viện phí giai đoạn 2026-2030 là chủ trương nhân văn, nhưng thực tiễn cho thấy nhiều điểm nghẽn có thể làm chính sách không phát huy hiệu quả. Tuyến cơ sở hiện còn rất yếu: 30% trạm y tế xã không có bác sĩ, 35% trạm xuống cấp, thiếu thuốc - thiếu vật tư, chất lượng dịch vụ chưa tạo được niềm tin nên người dân vẫn vượt tuyến. Nếu mở rộng quyền lợi BHYT trong khi tuyến dưới chưa được củng cố, người dân sẽ tiếp tục đổ dồn lên tuyến trên, làm tăng chi từ Quỹ BHYT, tăng quá tải và đi ngược mục tiêu giảm gánh nặng tài chính cho người dân.

Hệ thống mua sắm - đấu thầu còn bất cập, thiếu thống nhất hướng dẫn, đứt gãy nguồn cung thuốc. Nhiều bệnh viện bị xuất toán, vượt quỹ, nợ đọng BHYT lên tới 7.000 tỷ đồng. Tăng quyền lợi trong bối cảnh cơ chế thanh toán chưa ổn định dễ dẫn đến lạm dụng dịch vụ, kéo dài điều trị, đặc biệt tại các đơn vị tự chủ. Trong khi đó, nhân lực y tế đang suy giảm, thu nhập thấp, áp lực cao; nguy cơ thiếu bác sĩ tuyến xã trong tương lai gần. Một chính sách làm tăng nhu cầu khám chữa bệnh nhưng không tăng năng lực cung ứng sẽ gây “vỡ trận” ở tuyến dưới.

Hai là, chủ trương đa dạng hóa gói BHYT và phát triển BHYT bổ sung là rất cần thiết, nhưng phải thận trọng. Khi dịch vụ cơ bản chưa đạt chuẩn, thiếu thuốc còn phổ biến, việc phân tầng gói BHYT dễ tạo bất bình đẳng, nhóm thu nhập thấp chịu thiệt. Chưa có cơ chế giám sát tránh thương mại hóa, bán chéo bảo hiểm hoặc thanh toán chồng chéo giữa BHYT cơ bản và BHYT bổ sung.

Từ những bất cập trên, đại biểu đề nghị bổ sung điều kiện tiên quyết (tiền kiểm) trước khi mở rộng quyền lợi BHYT. Cụ thể: Trước năm 2026 phải hoàn thành chuẩn hóa tối thiểu 70% trạm y tế xã về cơ sở vật chất, trang thiết bị, danh mục thuốc thiết yếu và bảo đảm mỗi trạm có ít nhất 1 bác sĩ. Triển khai gói dịch vụ y tế cơ bản quốc gia, nâng chất lượng tuyến cơ sở để người dân khám tại chỗ, giảm vượt tuyến, giảm chi phí BHYT. Đồng thời, yêu cầu hoàn thiện toàn bộ khung pháp lý về đấu thầu - mua sắm trước 2026: sửa Nghị định 98, ban hành thông tư đồng bộ với Luật Đấu thầu, xây dựng hệ thống giá thuốc - vật tư quốc gia nhằm hạn chế chênh lệch giá, giảm xuất toán, bảo đảm quyền lợi BHYT tăng thêm được thực hiện thực chất. Tóm lại, mở rộng quyền lợi BHYT chỉ nên triển khai khi năng lực cung ứng được nâng lên và thể chế mua sắm - tài chính được hoàn thiện, để chính sách đi vào đời sống và bền vững cho quỹ BHYT.

Thứ hai, về chế độ tiền lương và phụ cấp cho nhân viên y tế (Điều 3)

Một là, quy định xếp lương bác sĩ từ bậc 2 tuy cải thiện thu nhập ban đầu nhưng không xử lý gốc rễ vấn đề thu nhập thấp, trong khi thực tiễn cho thấy: nhân viên y tế nghỉ việc hàng loạt, chênh lệch thu nhập giữa công - tư ngày càng lớn, bác sĩ chịu rủi ro nghề nghiệp nhưng thu nhập không tương xứng. Do đó, giải pháp này không đủ sức giữ chân nhân lực trong bối cảnh cạnh tranh khốc liệt.

Hai là, phụ cấp ưu đãi nghề 100% mới chỉ áp dụng cho một số chuyên khoa đặc thù, trong khi nhiều lĩnh vực có mức nguy hiểm tương đương như cấp cứu, hồi sức chống độc (ICU), truyền nhiễm, chống dịch, xét nghiệm… lại chưa được hưởng. Quy định hiện hành dễ tạo bất bình đẳng giữa các khoa, giảm động lực của đội ngũ làm việc trong điều kiện áp lực và rủi ro cao.

Ba là, phụ cấp ưu đãi cho y tế cơ sở và dự phòng vẫn quá thấp (70% ở vùng không khó khăn), không đủ hấp dẫn để giữ bác sĩ tại tuyến xã - tuyến vốn đang trong tình trạng khủng hoảng nhân lực, nguy cơ 10-15 năm tới không còn bác sĩ làm việc; dự phòng thiếu 8.000 bác sĩ, chỉ đạt 42% nhu cầu. Trong khi họ gánh nhiệm vụ kép: dự phòng + điều trị. Phụ cấp hiện tại không tương xứng với khối lượng và rủi ro công việc.

Bốn là, Điều 3 chưa đề cập cơ chế bảo vệ nhân viên y tế trước bạo hành, trách nhiệm pháp lý nặng nề, áp lực do thiếu người; cũng chưa có chính sách đảm bảo thu nhập tăng thêm trong bối cảnh tự chủ tài chính khó khăn và BHYT thanh toán chậm. Đây là những yếu tố đang làm suy giảm nghiêm trọng động lực làm việc.

Năm là, phụ cấp chỉ có ý nghĩa khi nguồn chi ổn định. Hiện các bệnh viện tự chủ không đủ nguồn chi trả, dẫn tới chính sách dễ không thực thi được.

Từ các bất cập trên, đại biểu kiến nghị hoàn thiện Điều 3 theo hướng: (1) Xây dựng bảng lương đặc thù ngành y, gắn với rủi ro - trách nhiệm - thâm niên; áp dụng phụ cấp theo vị trí việc làm thay vì cào bằng theo bằng cấp. (2) Mở rộng phụ cấp ưu đãi nghề 100% cho hồi sức chống độc - ICU, truyền nhiễm, chống dịch, cấp cứu, xét nghiệm nguy cơ cao - bảo đảm công bằng giữa các chuyên khoa có mức nguy hiểm tương đương. (3) Nâng phụ cấp y tế cơ sở và dự phòng lên mức thống nhất 100% trên toàn quốc, coi đây là nhóm ưu tiên đặc biệt; vùng khó khăn hưởng thêm phụ cấp thu hút (30-50%). (4) Bổ sung cơ chế bảo vệ nhân viên y tế: bảo hiểm trách nhiệm nghề nghiệp bắt buộc, hỗ trợ pháp lý, bảo vệ an toàn, hỗ trợ tâm lý cho các khoa áp lực cao. (5) Bảo đảm nguồn chi phụ cấp từ ngân sách nhà nước, tránh phụ thuộc vào mức độ tự chủ của bệnh viện; BHYT phải thanh toán đúng hạn để đảm bảo thu nhập tăng thêm. (6) Thêm chính sách thu hút nhân lực trẻ: học bổng đào tạo kèm cam kết công tác tuyến xã 3-5 năm, nhà ở công vụ, ưu tiên biên chế, ưu đãi thuế thu nhập cho nhân viên y tế tuyến cơ sở.

Bên cạnh đó, ngành y tế thiếu nhân lực nghiêm trọng: thiếu 8.000 bác sĩ dự phòng, gần 4.000 cử nhân y tế công cộng; 30% trạm y tế không có bác sĩ; thu nhập thấp khiến bác sĩ rời bỏ công lập. Điều 5 mới chỉ quy định về cấu trúc đào tạo chuyên sâu, chưa có giải pháp cho bài toán nhân lực. Kiến nghị hoàn thiện Điều 5 theo hướng: (1) Bổ sung yêu cầu xây dựng Chiến lược nhân lực y tế quốc gia gắn với đào tạo. (2) Bộ Y tế lập bản đồ nhu cầu nhân lực theo từng vùng, từng chuyên ngành; đào tạo theo nhu cầu thực, không đào tạo tràn lan. (3) Ưu tiên đào tạo các lĩnh vực đang thiếu nghiêm trọng: y tế dự phòng, y tế cơ sở, hồi sức - cấp cứu, truyền nhiễm. (4) Gắn đào tạo chuyên sâu với phân bổ nhân lực: bác sĩ được đào tạo phải có cơ chế bố trí việc làm, chính sách giữ chân sau đào tạo.

Thứ ba, về kiến nghị đột phá mới: Nhà nước cấp thẻ BHYT toàn dân

Đại biểu Thạch Phước Bình nhấn mạnh BHYT toàn dân cần được xác định là một trụ cột an sinh quan trọng, giúp bảo vệ người dân trước rủi ro bệnh tật, giảm chi tiền túi và tăng cường công bằng trong tiếp cận dịch vụ y tế.

Theo đại biểu, tình trạng chi tiền túi của hộ gia đình còn ở mức cao (khoảng 43%), tình trạng người dân phải tự mua thuốc - vật tư y tế do thiếu cung ứng tại nhiều cơ sở, năng lực y tế cơ sở còn yếu và mất cân đối nhân lực kéo dài. Từ đó, đại biểu kiến nghị Quốc hội xem xét chủ trương Nhà nước cấp thẻ BHYT toàn dân như một trụ cột của chính sách bảo đảm an sinh y tế quốc gia.

Đại biểu cho biết, việc cấp thẻ BHYT toàn dân không có nghĩa Nhà nước chi trả toàn bộ cho mọi người, mà là bảo đảm 100% người dân có thẻ, còn tỷ lệ đóng - hỗ trợ - đồng chi trả được phân theo nhóm đối tượng. Đây là giải pháp chiến lược nhằm: (1) Bảo vệ người dân trước rủi ro bệnh tật, giảm gánh nặng chi phí y tế và nguy cơ tái nghèo; (2) Tăng hiệu quả phòng bệnh - quản lý bệnh mạn tính, kéo người dân về tuyến cơ sở, giảm quá tải tuyến trên; (3) Tạo nền tảng cho chuyển đổi số y tế, phát triển hồ sơ sức khỏe điện tử thống nhất toàn quốc.

Để chính sách khả thi và bền vững, đại biểu đề nghị Quốc hội giao Chính phủ chuẩn bị một Đề án BHYT toàn dân theo mô hình đồng tài trợ, trong đó: Nhà nước đóng 100% cho nhóm yếu thế; Nhà nước hỗ trợ một phần cho lao động phi chính thức, người thu nhập thấp; nhóm thu nhập khá trở lên bắt buộc tham gia và tự đóng, có thể được hưởng ưu đãi thuế. Cách làm này vừa bảo đảm công bằng - chia sẻ - bền vững, vừa không tạo gánh nặng quá lớn lên ngân sách.

Để thực hiện có hiệu quả Đề án BHYT toàn dân, cần phải thực hiện 3 điều kiện tiên quyết:

Một là, hoàn thiện hệ thống y tế cơ sở - nơi cung cấp dịch vụ ban đầu - bảo đảm mỗi trạm y tế có bác sĩ, đủ thuốc, đủ trang thiết bị thiết yếu.

Hai là, cải cách mạnh mẽ thể chế đấu thầu - mua sắm, bảo đảm không để xảy ra tình trạng thiếu thuốc, thiếu vật tư khi mở rộng quyền lợi BHYT.

Ba là, xây dựng chuẩn dữ liệu y tế quốc gia, đẩy mạnh chuyển đổi số để quản lý chi phí, chống lạm dụng quỹ và bảo đảm minh bạch.

Kết thúc bài phát biểu, đại biểu Thạch Phước Bình nhấn mạnh, BHYT toàn dân là bước đi tất yếu hướng tới hệ thống y tế công bằng, hiện đại và bền vững. Đây là thời điểm chúng ta đặt nền móng pháp lý đầy đủ để người dân Việt Nam thực sự được bảo vệ trước mọi rủi ro y tế, “không ai bị bỏ lại phía sau”.

 KIẾN QUỐC (ghi)