Bảo tồn, phát huy giá trị di sản giữa nhịp sống hiện đại

Trên mảnh đất Vĩnh Long, các giá trị văn hóa Kinh- Hoa- Khmer giao thoa, hòa quyện, tạo nên bản sắc riêng có của vùng ĐBSCL. Trải qua bao thăng trầm, nơi đây vẫn giữ gìn được hệ thống di sản văn hóa phong phú, mang giá trị đặc sắc về lịch sử, văn hóa, nghệ thuật và khoa học.

Với sự trân trọng quá khứ và tầm nhìn hướng đến tương lai, nhiều năm qua tỉnh đã triển khai các giải pháp bảo tồn và lan tỏa giá trị di sản, khẳng định thế mạnh văn hóa của địa phương và góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế- xã hội.

Công tác bảo tồn di sản được gắn với giáo dục cộng đồng.

Những bảo vật quốc gia mang giá trị đặc biệt

Theo bà Bùi Thanh Thủy- Trưởng Phòng Kiểm kê- Bảo quản (Bảo tàng tỉnh), Vĩnh Long đang sở hữu 3 bảo vật quốc gia là: Ngẫu tượng Linga- Yoni, sưu tập vàng lá Châu Thành và tượng thần Vishnu Vũng Liêm.

Những bảo vật này có giá trị quý hiếm, tiêu biểu của đất nước về lịch sử, văn hóa, khoa học, minh chứng cho một giai đoạn phát triển rực rỡ của vùng đất Nam Bộ, góp phần khẳng định giá trị đặc sắc của nền văn hóa Óc Eo tại tỉnh.

Ngẫu tượng Linga- Yoni được các nhà khảo cổ học của Viện Khoa học xã hội tại TP Hồ Chí Minh phát hiện trong quá trình khai quật di chỉ khảo cổ học Lưu Cừ II (nay thuộc xã Lưu Nghiệp Anh) vào năm 1986.

Hiện vật này được chế tác thủ công với chất liệu đá thủy tinh bằng nhiều công đoạn kỹ thuật như: đục, ghè, đẽo, mài…, tạo nên một biểu tượng linh vật thờ hoàn chỉnh. Các nhà nghiên cứu cho rằng, Linga- Yoni Lưu Cừ II là hiện vật độc bản và có giá trị đặc biệt, đã được Thủ tướng Chính phủ ký quyết định công nhận là bảo vật quốc gia năm 2016.

Đến năm 2018, tượng thần Vishnu Vũng Liêm được công nhận là Bảo vật quốc gia. Tượng thần Vishnu được chế tác trên sa thạch, tư thế đứng thẳng trên một bệ trơn, hình chữ nhật, được phát hiện dưới lòng đất tại xã Trung Ngãi, vào năm 2002. Đây là hiện vật gốc, độc bản, là tác phẩm điêu khắc cổ, có giá trị quý hiếm.

Đầu năm 2024, sưu tập vàng lá Châu Thành tiếp tục được công nhận là Bảo vật quốc gia. Sưu tập gồm 9 hiện vật là những lá vàng dát mỏng được chế tác bằng kỹ thuật khắc- miết, kỹ thuật gò- tán trên bề mặt những lá vàng, được phát hiện trong cuộc khai quật khảo cổ học diễn ra vào năm 2014 tại di tích chùa Lò Gạch (nay là di tích quốc gia, thuộc ấp Ba Se A, xã Song Lộc).

Những hiện vật vàng lá chạm khắc hình voi, hình hoa sen ở di tích chùa Lò Gạch cũng phản ánh đặc điểm phát triển của nghề kim hoàn với kỹ thuật chế tác đỉnh cao trong quá trình phát triển văn hóa- xã hội của vùng đất phía Nam vào cuối thời kỳ văn hóa Óc Eo.

Bà Bùi Thanh Thủy chia sẻ: Xác định di sản văn hóa là nguồn lực quan trọng trong phát triển bền vững, những năm qua tỉnh đã triển khai nhiều giải pháp nhằm bảo tồn, khai thác hiệu quả và lan tỏa giá trị của các bảo vật quốc gia như đẩy mạnh công tác trưng bày, quảng bá và số hóa. Bên cạnh đó, tăng cường bảo tồn gắn với giáo dục cộng đồng.

Bảo tàng tỉnh tăng cường phối hợp các trường học trên địa bàn tỉnh tổ chức nhiều buổi tham quan chuyên đề, chương trình giáo dục di sản dành cho học sinh, sinh viên và định hướng trở thành hoạt động thường xuyên.

Thông qua đó, thế hệ trẻ sẽ được tiếp cận, bồi dưỡng nhiều hơn kiến thức về lịch sử- văn hóa, góp phần nâng cao lòng tự hào và ý thức gìn giữ các giá trị văn hóa dân tộc.

Vĩnh Long hiện đang sở hữu 3 bảo vật quốc gia mang giá trị đặc biệt.

Ngoài ra, đẩy mạnh khai thác giá trị bảo vật gắn với phát triển du lịch. Đây là những di sản đặc biệt, cần xây dựng các chương trình kết nối tham quan giữa bảo tàng với các điểm đến nổi bật trong tỉnh như làng nghề, khu lưu niệm danh nhân, chùa cổ.

Trong đó, phát triển nhiều tour trải nghiệm kết hợp tham quan bảo tàng, xem trình diễn nghề truyền thống, tham gia workshop văn hóa.

Mô hình này giúp du khách tìm hiểu về bảo vật và còn hiểu sâu hơn về đời sống, lịch sử và nghệ thuật của cư dân Vĩnh Long qua nhiều thời kỳ.

Bảo tồn và phát huy giá trị di sản

Hiện nay, tỉnh có 214 di tích (gồm 2 di tích quốc gia đặc biệt, 45 di tích quốc gia, 167 di tích cấp tỉnh). 5 năm qua, có 8 di sản được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, trong đó có nghệ thuật trình diễn dân gian Nghệ thuật hát bội và lễ hội truyền thống Lễ hội Văn Thánh Miếu; nghệ thuật trình diễn dân gian Nói thơ Vân Tiên; các lễ hội, nghề thủ công truyền thống, nghệ thuật trình diễn dân gian của đồng bào Khmer.

Thời gian qua, UBND tỉnh đã chỉ đạo Sở Văn hóa-TT-DL tổ chức nhiều đợt kiểm kê hiện vật, di vật tại di tích nhằm quản lý số lượng và nắm rõ giá trị hiện vật.

Hiện nay có trên 20.000 di vật, cổ vật ở các di tích đã được lập danh mục hiện vật và hướng dẫn bảo quản. Hội đồng cấp tỉnh cũng vừa hoàn thành việc xét tặng danh hiệu Nghệ nhân Nhân dân, Nghệ nhân Ưu tú lần thứ IV năm 2025 với 36 hồ sơ gửi Bộ Văn hóa-TT-DL xem xét.

Theo ông Dương Hoàng Sum- Giám đốc Sở Văn hóa-TT-DL, công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa của cộng đồng các dân tộc thiểu số luôn được chú trọng.

Nhiều hoạt động văn hóa- thể thao- du lịch của đồng bào Khmer, Hoa được duy trì và tổ chức quy mô như: Tuần lễ Văn hóa- thể thao- du lịch chào mừng Lễ hội Ok Om Bok; Lễ hội Lăng Ông Trà Ôn; Lễ hội Nguyên tiêu Trà Cú; Liên hoan Tiếng hát thanh niên Kinh- Hoa- Khmer; các hội thi trình diễn nhạc cụ dân tộc, múa hát dân gian…

Thông qua các hoạt động góp phần tạo không khí vui tươi, giao lưu văn hóa, thể thao cho đồng bào các dân tộc và thu hút đông đảo du khách.

Các hoạt động này không chỉ góp phần bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa đặc sắc mà còn thắt chặt khối đại đoàn kết, khơi dậy niềm tự hào, ý thức giữ gìn bản sắc của đồng bào các dân tộc.

Công tác ứng dụng công nghệ số phát huy giá trị di sản văn hóa cũng được đặc biệt quan tâm. UBND tỉnh đã chỉ đạo thực hiện số hóa 3D/VR toàn bộ các khu lưu niệm và di tích lớn như: Khu lưu niệm Giáo sư, Viện sĩ Trần Đại Nghĩa, Khu lưu niệm Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Phạm Hùng, Khu di tích Thân nhân Danh thần Thoại Ngọc Hầu, Khu di tích Đồng Khởi Bến Tre, Khu lưu niệm Nữ tướng Nguyễn Thị Định và nhiều chùa Khmer tiêu biểu.

Bảo tàng Vĩnh Long cũng đã số hóa nhiều hiện vật, góp phần hiện đại hóa công tác trưng bày, giới thiệu di sản.

Vĩnh Long đang từng bước đưa di sản thành nguồn lực quan trọng trong phát triển văn hóa, du lịch và giáo dục truyền thống. Việc bảo tồn gắn với phát huy đã giúp các giá trị văn hóa không chỉ được giữ gìn, mà còn lan tỏa, tiếp tục sống động trong đời sống đương đại.

Bài, ảnh: PHƯƠNG THƯ