Tết với mâm ngũ quả

Cứ mỗi độ xuân về, tết đến, trên bàn thờ mọi nhà đều chưng bày mâm ngũ quả với màu sắc rực rỡ và hình dáng độc đáo, mang nhiều ý nghĩa sâu xa. Mâm ngũ quả góp phần làm cho ngày tết thêm phần sinh động, đầy ý vị.

Cứ mỗi độ xuân về, tết đến, trên bàn thờ mọi nhà đều chưng bày mâm ngũ quả với màu sắc rực rỡ và hình dáng độc đáo, mang nhiều ý nghĩa sâu xa. Mâm ngũ quả góp phần làm cho ngày tết thêm phần sinh động, đầy ý vị.

Theo quan niệm của người phương Đông thời xưa, người Trung Quốc thì thế giới được tạo nên từ 5 yếu tố gọi là ngũ hành: kim (kim loại), mộc (gỗ), thủy (nước), hỏa (lửa) và thổ (đất).

Quan niệm ngũ hành đã ăn sâu vào đời sống tâm linh người Việt Nam trong việc thờ cúng Tổ tiên vào dịp tết, chưng bày mâm ngũ quả, nói đơn giản hơn, mâm ngũ quả là dĩa trái cây, vật phẩm để tế trời và nhớ ơn Tổ tiên mang ý nghĩa “ăn quả nhớ kẻ trồng cây”.

Mâm ngũ quả theo truyền thống người Việt Nam gồm 5 loại trái cây thường lấy trái cây quý của địa phương như: mãng cầu, đu đủ, dừa, xoài...

Theo cách Nam Bộ nói nôm na là năm mới “Cầu xin đủ xài” chớ không thiếu thốn như năm cũ. Có nơi thêm chùm sung để được sung túc. Ngày nay tùy theo hoàn cảnh, dĩa trái cây trên bàn thờ không thể thiếu trong 3 ngày tết và có nhiều loại miễn là tươm tất, thể hiện được lòng thành.

Nghệ thuật chưng trái cây đòi hỏi công phu theo hình dáng từ thấp lên cao, hình tháp, cân đối, hài hòa và đầy mỹ thuật, nhiều tưởng tượng. Thông thường, ngày tết người ta chưng dĩa trái cây “song phụng”, đám cưới thì “loan phụng hòa minh” và ở đền chùa thì “long, lân, quy, phụng”.

Mâm ngũ quả ở miền Bắc có nhiều điều tương đồng với Nam Bộ nhưng nhỏ hơn và thường có thêm nải chuối. Trái lại trong Nam trái cây phong phú hơn và đặc biệt có cặp dưa hấu chủ lực mới mang ý nghĩa ngày tết.

Dù xuất phát từ đâu, theo quan niệm này hay quan niệm khác trong ý thức mỗi người, mâm ngũ quả trên bàn thờ gia tiên thể hiện sự ngưỡng vọng đối với lòng biết ơn Tổ tiên, đất trời. Đó là hoài bão, hạnh phúc mong muốn của con cháu đối với tiền nhân, là truyền thống cao đẹp từ ngàn xưa lưu lại.

Tết đến, trong không khí trang nghiêm, trên bàn thờ khói hương nghi ngút, bên cành mai vàng rực rỡ và mâm ngũ quả bóng láng, ngày xuân thêm đậm đà ý vị, vui tươi. Niềm hy vọng một năm mới ấm no, hạnh phúc cho mọi nhà.

• ™Nguyễn Mẫn Cán