Nhà thơ ngâm thơ trước khi bị hành quyết

Nhà thơ Cao Bá Quát lúc làm quan ở kinh đô Huế, vào năm Thiệu Trị thứ nhất- 1841 ông giữ chức Hành tẩu bộ Lễ. Tuy giữ chức nhỏ, nhưng bản tính vốn ngang tàng, ông chỉ trích khắp lượt từ vua cho đến các bậc đại thần.

Nhà thơ Cao Bá Quát lúc làm quan ở kinh đô Huế, vào năm Thiệu Trị thứ nhất- 1841 ông giữ chức Hành tẩu bộ Lễ. Tuy giữ chức nhỏ, nhưng bản tính vốn ngang tàng, ông chỉ trích khắp lượt từ vua cho đến các bậc đại thần.

Trong thời gian ấy, Tùng Thiện Vương và Tuy Lý Vương có mở ra Mạc Vân thi xã, tổ chức những cuộc thi thơ để kết nạp các bậc danh sĩ. Tuy Lý Vương mời Cao Bá Quát vào thi xã, đưa tập thơ của thi xã ra cho ông xem, ông mở ra đọc qua loa rồi cầm bút viết 2 câu ngoài bìa:

“Ngán thay cái mũi vô duyên

Câu thơ thi xã, con thuyền Nghệ An”.

Thuyền tỉnh Nghệ An thường dùng để chuyên chở nước mắm nên rất nặng mùi. Ví thơ của Mạc Vân thi xã có mùi thum thủm như con thuyền Nghệ An, có lẽ chỉ có Cao Bá Quát mới dám làm như vậy...

Sau khi đề tựa tập thơ của Miên Thẩm, Cao Bá Quát lên đường nhận công việc mới ở phủ Quốc Oai (Hà Đông). Lúc này ông thường tỏ ra mỉa mai và khinh ghét đối với chế độ nhà Nguyễn. Người đời thường hay nói tới thái độ ấy của Cao Bá Quát qua câu đối dán nơi dạy học:

Nhà trống ba gian, một thầy, một cô, một chó cái;

Học trò dăm đứa, nửa người, nửa ngợm, nửa đười ươi.

Lại nữa, khi vua Tự Đức sai Phan Văn Nhã dự thảo bài văn ngọc điệp, Nhã thảo xong, mời các quan đến dự. Có ý tự đắc là văn của mình hay, Nhã bèn giở bài ngọc điệp đưa cho quan thượng thư Võ Phạm Khải xem, Tửu nhập, ngôn xuất. Võ Phạm Khải bảo:

- Văn như thế này thì chó cũng làm được.

Việc ấy đến tai vua Tự Đức, vua Tự Đức hỏi Cao Bá Quát là nhân chứng. Quát khai rằng:

- Quát quá Nhã gia. Nhã hô: Quát! Quát! Quát lai ẩm, thủ bất tri, vĩ bất tri, chỉ kiến lưỡng tương đấu khẩu, bỉ viết cẩu, bỉ thử giai cẩu, dĩ chí đấu ẩu, thần kiến thế nguy, thần khủng thần tẩu!

Lời khai của Cao Bá Quát có nghĩa là:

- Quát đi qua nhà ông Nhã. Nhã gọi: Quát! Quát! Quát đến dự tiệc rượu, đầu không biết, đuôi không biết, chỉ thấy đôi bên cãi nhau. Bên kia bảo “chó”, bên này cũng bảo “chó”, bên nọ bên kia đều “chó, chó”. Thần thấy thế nguy, thần sợ thần chạy.

Sau khi khởi nghĩa chống triều đình Huế thất bại, Cao Bá Quát bị bắt giam vào ngục. Trước khi chịu hành quyết, ông không hề sợ hãi, ông ngâm:

Ba hồi trống giục, mồ cha kiếp

Một nhát gươm đưa, bỏ mẹ đời!

LÊ LAM SƠN- st