Bao giờ Việt Nam có giải Nobel văn chương?

Mùa Nobel 2024, đã gọi tên nữ nhà văn Han Kang (Hàn Quốc) thắng giải Nobel văn chương, trở thành nữ nhà văn châu Á đầu tiên được vinh danh. Thực sự là một “cú sốc hạnh phúc” cho nền văn chương xứ Hàn và cho cả đất nước Hàn Quốc.

Giải thưởng văn học lớn lao này đến nỗi nó như quá xa vời và có lẽ nhiều người trong chúng ta chưa dám… mơ đến một giải Nobel gọi tên nhà văn Việt Nam. Nhưng nhìn loanh quanh các nước láng giềng ngày càng có nhiều tác giả chiếm giải, vừa chạnh lòng lại vừa âm ỉ nuôi nấng một khát vọng ngày nào đó, nền văn chương Việt Nam sẽ được gọi tên.

Quy trình xét giải được xem là cực kỳ “bí mật” và toàn bộ đều được đề cử chớ không có tự ứng cử, danh sách, tên tuổi những người tham gia đề cử được bảo mật cho đến nửa thế kỷ sau. Cho dù chặt chẽ, công tâm đến đâu thì câu chuyện của giải thưởng Nobel văn chương vẫn cho thấy rất rõ ràng tính thiên lệch của nó. Đặc biệt là tính bất ngờ đến… chưng hửng cho những ai quan tâm và cả những cây bút phê bình lừng lẫy nhất. Nhưng nhìn chung, ngoài một số năm “có vấn đề”, còn đa số những tác giả đoạt giải đều đem đến những giá trị văn học đặc biệt cho nhân loại.

Có lẽ do bản chất của văn chương là ngôn ngữ, cho nên khó lòng mà một hội đồng xét giải có thể bao quát được cả thế giới ngôn ngữ văn chương mênh mông này. Về phía quốc gia mà cụ thể là các tổ chức liên quan rất cần có một chiến lược đưa tác phẩm văn học nước nhà ra với thế giới. Lúc này, thì công tác xuất bản và dịch thuật, phê bình lại trở thành yếu tố có tính chất “sống còn” với một tác phẩm. Những mảng ngôn ngữ thông dụng châu Âu dù sao cũng có ưu thế hơn nhiều so với các ngôn ngữ khác, trong đó có tiếng Việt chúng ta.

Tuy nhiên, khi mà Ấn Độ, Nhật Bản, Trung Quốc đã hơn một lần được giải Nobel văn học gọi tên và giờ đây đến đất nước Hàn Quốc vinh dự có được giải thưởng này, thì là người Việt yêu ngôn ngữ Việt và văn chương Việt chúng ta không khỏi chạnh lòng với rất nhiều câu hỏi được đặt ra. Mà cụ thể là bao giờ thì Việt Nam có được giải Nobel văn học? Thông thường, mỗi tác giả khi được vinh danh sẽ thường gắn với một tác phẩm nổi bật, nhưng tất cả họ đều có một sự nghiệp văn chương khá đầy đặc, có tầm quan trọng đặc biệt với quốc gia họ, với khu vực và có thể là với thế giới. Trong đó, có sự đóng góp lớn về đề tài, nội dung, về triết lý, nhân sinh quan cũng như những đóng góp đặc biệt về thể loại, thể tài văn học.

Dẫu thấy nó quá… xa vời, vẫn không thể nào không ấp ủ một niềm tin, khát khao nền văn chương Việt Nam sẽ được gọi tên từ giải Nobel văn học vào một ngày không xa lắm.

NGỌC TRẢNG