Cần tháo gỡ điểm nghẽn để thị trường năng lượng bứt phá

Tại phiên thảo luận Tổ, Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, đại biểu Quốc hội Trần Quốc Tuấn- Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy, Giám đốc Sở Công Thương tỉnh Vĩnh Long tham gia phát biểu đối với dự thảo Nghị quyết về cơ chế, chính sách tháo gỡ khó khăn phát triển năng lượng giai đoạn 2026 - 2030.

Đại biểu Quốc hội Trần Quốc Tuấn bày tỏ sự nhất trí cao về sự cần thiết ban hành Nghị quyết về các cơ chế, chính sách tháo gỡ khó khăn phát triển năng lượng giai đoạn 2026 - 2030. Đây là nghị quyết có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, mang tính “mở khóa thể chế” để triển khai Quy hoạch Điện VIII, Quy hoạch Điện VIII điều chỉnh và các cam kết chuyển dịch năng lượng của Việt Nam. Tuy nhiên, dự thảo Nghị quyết chỉ thực sự phát huy hiệu quả khi xử lý được các điểm nghẽn cốt lõi, vốn đang làm đình trệ nhiều dự án năng lượng trên cả nước. Trên cơ sở tổng hợp ý kiến cộng đồng doanh nghiệp và khảo sát thực tiễn tại các địa phương, đại biểu kiến nghị các nhóm vấn đề như sau:

Vấn đề thứ nhất: cải cách “cơ chế hợp đồng mua bán điện (PPA) để đạt chuẩn huy động vốn quốc tế”

Sau giai đoạn thành công của cơ chế FIT (cơ chế nhà nước mua điện với mức giá ổn định, ưu đãi trong một thời gian dài), chúng ta đã nhiều lần thảo luận về cơ chế đấu thầu phát điện. Tuy nhiên, vấn đề then chốt nhất vẫn là cơ chế hợp đồng mua bán điện/PPA, vốn được xem là trái tim của mọi dự án năng lượng nhưng vẫn chưa đạt tiêu chuẩn để được sự đồng thuận của các nhà tài trợ vốn quốc tế. Hợp đồng mua bán điện/PPA hiện nay ảnh hưởng trực tiếp đến các yếu tố quyết định đầu tư, như sau: Khả năng vay vốn của các doanh nghiệp năng lượng từ các tổ chức tài chính. Dòng doanh thu trong 20-25 năm vận hành. Phân bổ rủi ro giữa Nhà nước- Tập đoàn điện lực/EVN- và nhà đầu tư. Tính khả thi của toàn bộ vòng đời dự án.

Tuy nhiên, hiện nay các doanh nghiệp đầu tư dự án năng lượng phải đàm phán giá điện hai lần (trước và sau khi xây dựng), gây bất định lớn, nên doanh nghiệp không thể dùng Hợp đồng mua bán điện/PPA làm cơ sở thoả thuận vay vốn từ các tổ chức tín dụng. Từ đó, dẫn đến 3 hệ quả sau đây:

Theo báo cáo của EVN, đến nay vẫn còn 72 dự án năng lượng tái tạo chuyển tiếp (hơn 4.000 MW) chỉ được bán điện với giá tạm bằng 50-70% giá trần theo Quyết định số 21/QĐ-BCT về việc ban hành Khung giá phát điện nhà máy điện mặt trời, điện gió chuyển tiếp.

Các định chế tài chính quốc tế (ADB, JBIC, KfW…) đã từ chối tài trợ vốn vì Hợp đồng mua bán điện/PPA thiếu các điều khoản cốt lõi, như tỷ giá, thay đổi quy định pháp luật; ngày hòa lưới thương mại được công nhận/Deemed COD; cơ chế thanh toán khi chấm dứt hợp đồng…

Nhiều dự án khu vực miền Trung bị cắt giảm công suất 30- 40%, gây ảnh hưởng doanh thu dự án.

Do đó, nếu Nghị quyết không cải thiện cơ chế PPA, thị trường năng lượng Việt Nam sẽ không thể tiếp cận vốn quốc tế dài hạn. Các dự án LNG, điện gió ngoài khơi, vốn cần cả tỷ USD sẽ càng khó triển khai. Từ những phân tích nói trên, đại biểu kiến nghị:

Thứ nhất, bổ sung cơ chế PPA đàm phán, cho phép các bên thương lượng một lần các điều khoản thương mại trọng yếu (ngoài giá).

Thứ hai, hoàn thiện các điều khoản quốc tế quan trọng, gồm: ngày vận hành thương mại được công nhận Deemed COD; cơ chế tỷ giá; cơ chế giá hai thành phần (capacity & energy); thanh toán khi chấm dứt hợp đồng; bảo vệ nhà đầu tư khi có sự thay đổi quy định pháp luật; trách nhiệm EVN về đấu nối đúng tiến độ…

Đại biểu cho rằng, nếu PPA đạt chuẩn tài trợ quốc tế, Việt Nam có thể mở khóa hàng chục tỷ USD vốn đầu tư quốc tế.

Vấn đề thứ hai: về điều kiện lựa chọn nhà đầu tư điện gió ngoài khơi cần phù hợp thông lệ quốc tế

Điện gió ngoài khơi có thể đóng góp 4- 6% GDP vào năm 2040. Tuy nhiên, hiện nay toàn bộ thị trường đang chậm lại vì tiêu chí lựa chọn nhà đầu tư chưa hợp lý. Dự thảo yêu cầu nhà đầu tư phải có vốn điều lệ tối thiểu 10.000 tỷ đồng. Theo đại biểu, quy định tiêu chí này không phản ánh năng lực tài chính thực tế và vô tình loại bỏ phần lớn tập đoàn quốc tế lớn như CIP, Equinor vốn dĩ họ đang hoạt động theo mô hình công ty dự án SPV, họ không đăng ký vốn điều lệ lớn nhưng lại có năng lực huy động vốn rất mạnh. Do đó, đại biểu đề xuất sửa đổi tiêu chí theo hướng thực chất, tập trung vào năng lực tài chính - kỹ thuật - kinh nghiệm, gồm 04 nhóm tiêu chí:

Về năng lực tài chính và khả năng huy động vốn: doanh nghiệp chứng minh khả năng huy động tài chính cho dự án thông qua: báo cáo tài chính được kiểm toán 3 năm gần nhất; thư tín dụng/commitment letter hoặc thư bảo lãnh của tổ chức tài chính cam kết cung cấp vốn tương ứng với ít nhất 70% tổng vốn vay dự kiến của dự án; hoặc chứng minh nguồn vốn chủ sở hữu/tài trợ tương đương tối thiểu 20% tổng vốn đầu tư cho dự án.

Về kinh nghiệm triển khai: chủ đầu tư hoặc đối tác chiến lược phải có kinh nghiệm trực tiếp trong việc triển khai và vận hành ít nhất 01 dự án điện gió ngoài khơi có quy mô ≥ 200 MW hoặc kinh nghiệm tổng cộng ≥ 1.000 MW trong năng lượng tái tạo tương tự.

Về cam kết tài chính và tiến độ: cung cấp bảo đảm tài chính hoặc cơ sở pháp lý cho việc triển khai (ví dụ: thư bảo lãnh, hoặc hợp đồng mua bán dịch vụ kỹ thuật…).

Về năng lực kỹ thuật và quản trị rủi ro: doanh nghiệp có phương án kỹ thuật, phương án môi trường và phương án đấu nối được cơ quan chuyên môn xác nhận khả thi.

Đồng thời, Nghị quyết cần giao Chính phủ quy định chi tiết tiêu chí đó trong khoảng thời gian 30 đến 45 ngày sau khi Nghị quyết có hiệu lực.

Vấn đề thứ ba: rút ngắn thủ tục khảo sát và cấp phép dự án năng lượng

Theo báo cáo từ các cơ quan chức năng đã có nhiều dự án năng lượng tái tạo tại miền Trung mất nhiều năm để hoàn tất thủ tục. Riêng thủ tục khảo sát biển cho điện gió ngoài khơi có khi kéo dài nhiều năm, gây mất cơ hội, tăng chi phí lãi vay và làm giảm IRR dự án. Từ đó, đại biểu kiến nghị 3 nội dung để rút ngắn thời gian làm hồ sơ, thủ tục dự án, như sau:

Thứ nhất, quy định KPI bắt buộc về tiến độ xử lý thủ tục, quy định về những mốc thời gian tối đa mà cơ quan nhà nước hoặc nhà đầu tư bắt buộc phải hoàn thành trong quá trình xử lý thủ tục, thẩm định, phê duyệt hoặc triển khai dự án năng lượng, gồm: phê duyệt đề xuất khảo sát khu vực biển tối đa không quá 90 ngày; cấp quyết định chủ trương đầu tư tối đa không quá 120 ngày; phê duyệt đấu nối tối đa không quá 120 ngày.

Thứ hai, thành lập Tổ Công tác liên ngành cấp Chính phủ, do Phó Thủ tướng làm Tổ trưởng, để xử lý nhanh các dự án trọng điểm; công khai tiến độ trên nền tảng số.

Thứ ba, quy định trách nhiệm giải trình nếu cơ quan chậm trễ các hồ sơ, thủ tục triển khai thực hiện dự án.

Kết thúc phát biểu, đại biểu Quốc hội Trần Quốc Tuấn khẳng định, nếu Nghị quyết lần này được hoàn thiện sẽ tạo bước đột phá thể chế, giúp Việt Nam bứt phá khỏi tình trạng “tiềm năng lớn nhưng triển khai chậm”; đồng thời thu hút mạnh mẽ nguồn vốn trong và ngoài nước, bảo đảm an ninh năng lượng và nâng cao sức cạnh tranh quốc gia.

YẾN NHƯ (ghi)