Thích ứng dựa vào hệ sinh thái tự nhiên để chống ngập

Từ tháng 10/2025 đến nay, triều cường tại nhiều tỉnh ĐBSCL đạt đỉnh lịch sử mới, khiến hàng loạt tuyến đường và khu vực trũng thấp ngập nước. Triều cường gây sạt lở, tràn đê bao ven biển, ven sông, ảnh hưởng đến giao thông, sản xuất nông nghiệp và sinh hoạt của người dân.

Để làm rõ nguyên nhân, tác động và các giải pháp thích ứng trước tình trạng triều cường vượt mức lịch sử, phóng viên Báo và phát thanh, truyền hình Vĩnh Long có cuộc phỏng vấn PGS.TS Lê Anh Tuấn- nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu biến đổi khí hậu (nay là Viện Mekong)- ĐH Cần Thơ xoay quanh vấn đề này.

PGS.TS Lê Anh Tuấn

* Thưa PGS.TS Lê Anh Tuấn, trong đợt triều cường vừa qua, mực nước tại Cần Thơ và Vĩnh Long đều rất cao. Ông đánh giá như thế nào về xu hướng lũ ở ĐBSCL trong những năm gần đây?

- PGS.TS Lê Anh Tuấn: Năm 2025, mực nước lũ từ thượng nguồn về đến trạm Tân Châu (trên sông Tiền) và Châu Đốc (trên sông Hậu) cao hơn 10 năm trước nhưng chưa vượt mức lũ lịch sử năm 2000 và 2011. Tuy nhiên, khi nước lũ về đến Cần Thơ và Vĩnh Long thì gặp triều cường của tháng 10, tháng 11/2025, cộng thêm mưa lớn tại chỗ làm mực nước dâng cao, vượt mức báo động III và ngập nhiều vùng rộng lớn, thậm chí ngập khá cao. Hơn 10 năm qua, vùng ĐBSCL đang có xu hướng lũ nhỏ và lũ trung bình nhiều hơn, lũ cao rất ít, chỉ có năm nay là lũ cao hơn trung bình nhiều năm trước, có giai đoạn vượt mức báo động cấp III, nhưng chưa vượt mức lũ lịch sử.

Triều cường dâng cao ảnh hưởng đến đời sống, sản xuất của người dân.

* Nguyên nhân chính khiến triều cường dâng cao bất thường tại khu vực hạ lưu sông Mekong năm nay là gì?

- Lý giải về nguyên nhân ngập cao này, cần lưu ý là năm nay là năm mà hiện tượng La Nina đã trở lại vùng biển phía Tây của Thái Bình Dương nên xuất hiện nhiều trận bão và áp thấp nhiệt đới lớn, mưa to và kèm yếu tố nước dâng do bão, tổ hợp các yếu tố này làm mức nước cao hơn. Ngoài ra, các hoạt động của con người có thể làm tình trạng ngập lũ thêm trầm trọng như việc khai thác nước ngầm, xây dựng công trình quá mức trên nền địa chất yếu, khiến đất nền đang lún sụt nặng. Ngoài ra, một số nơi đã làm đê ngăn lũ, cống ngăn triều làm nước lũ không vào được các vùng trũng, nước sẽ dồn qua các vùng khác khiến tình trạng ngập lũ thêm trầm trọng.

Ngoài ra, tình trạng ngập đô thị đang gia tăng, không chỉ ở vùng ĐBSCL mà còn phổ biến ở nhiều tỉnh, thành trong cả nước và nhiều quốc gia khác như một minh chứng cho sự bất thường của biến đổi khí hậu- nước biển dâng và thiên tai cực đoan cùng với quá trình phát triển không bền vững của con người.

* Theo ông, đâu là hướng đi bền vững để Cần Thơ và Vĩnh Long thích ứng với tình trạng nước biển dâng và biến đổi khí hậu?

- Khó có thể trả lời ngay là các công trình chống ngập hiện nay, như hệ thống đê bao, cống kiểm soát triều, đã đủ đáp ứng thực tế chưa mà phải có một điều tra, đánh giá thật khách quan và toàn diện. Một số công trình chỉ đáp ứng hiệu quả chống ngập lũ cho những năm bình thường, còn những năm đặc biệt thì tác dụng không cao.

Từ kết quả đánh giá bài toán chống ngập lụt đô thị cho thấy những bất cập hoặc sai lầm trong quản trị, kỹ thuật và kinh tế- xã hội, cả về môi trường- sức khỏe cộng đồng thì mới xác định giải pháp hợp lý cho vấn đề. Dù vậy, trên hết là việc thích ứng dựa vào hệ sinh thái tự nhiên vẫn là giải pháp ưu tiên do không đầu tư kinh phí nhiều, tương đối bền vững và có thể điều chỉnh trước những thay đổi không thấy trước được.

* Xin cảm ơn PGS.TS Lê Anh Tuấn!

THẢO LY (thực hiện)