Ứng phó biến đổi khí hậu tại Đồng bằng Sông Cửu Long: Nâng cao vai trò của truyền thông

ĐBSCL đang phải đối mặt với hàng loạt thách thức nghiêm trọng từ biến đổi khí hậu (BĐKH), gây nên những tác động tiêu cực, ảnh hưởng trực tiếp đến sản xuất nông nghiệp và sinh kế của người dân.

Trong đó, nâng cao năng lực truyền thông không chỉ là công cụ cung cấp thông tin, truyền thông, mà còn là giải pháp cầu nối quan trọng giữa chính quyền, nhà khoa học và người dân trong nỗ lực ứng phó với BĐKH. Từ đó, giúp người dân nâng cao nhận thức, chủ động thích ứng, xây dựng sinh kế bền vững.

ĐBSCL chịu ảnh hưởng nghiêm trọng nhất bởi biến đổi khí hậu so với các vùng khác.

Tác động của biến đổi khí hậu

Theo Trung tâm Môi trường và Phát triển nguồn lực cộng đồng (CECAD), ĐBSCL là vùng có nhiều tiềm năng, lợi thế cho phát triển. Đây là một trong những đồng bằng lớn nhất, phì nhiêu nhất ở Đông Nam Á và thế giới, vùng sản xuất và xuất khẩu lương thực, thực phẩm, thủy hải sản và trái cây lớn nhất của cả nước.

ĐBSCL đóng góp khoảng 50% sản lượng lúa, 95% lượng gạo xuất khẩu, gần 65% sản lượng thủy sản nuôi trồng, 60% lượng cá xuất khẩu và gần 70% các loại trái cây của cả nước. Tuy nhiên, đây cũng là vùng bị ảnh hưởng nặng nề nhất do tác động của BĐKH, thời tiết cực đoan.

Bà Lê Thị Vân Huệ- Phó Giám đốc CECAD cho biết: Trong số các tỉnh ĐBSCL, Tây Ninh, Đồng Tháp, Vĩnh Long là những tỉnh chịu ảnh hưởng nặng nề nhất từ xâm nhập mặn, BĐKH và việc sử dụng nước của các nước ở thượng nguồn sông Mekong. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp mà còn ảnh hưởng đến đời sống, sinh hoạt của cá nhân và hộ gia đình.

Nhận định về hiện trạng và thách thức do BĐKH tại ĐBSCL, PGS.TS Lê Anh Tuấn- Khoa Môi trường và Tài nguyên thiên nhiên (ĐH Cần Thơ) cho biết: Hơn 2 thập kỷ qua, hiện tượng hạn, mặn và các yếu tố BĐKH có xu thế gia tăng, có năm trở nên cực đoan và gây nhiều khó khăn cho sản xuất và sinh kế cộng đồng.

Tình trạng giảm nguồn nước cả về mùa khô và mùa mưa cộng thêm yếu tố nước biển dâng và sụt lún đồng bằng khiến xu hướng gia tăng sự xâm nhập mặn trong mùa khô, đặc biệt là những năm có sự quay trở lại của hiện tượng El-Nino.

Theo ông Nguyễn Hiệp- Cục Quản lý đê điều và Phòng chống thiên tai, từ sau 2010 đến nay, dòng chảy mùa lũ trên lưu vực có những thay đổi lớn, đặc biệt là từ khi các đập thủy điện lớn ở Trung Quốc được hình thành, xu thế lũ ngày càng nhỏ đi và mất đi hình dạng lũ phổ biến với 2 đỉnh sớm và muộn, thay vào đó là hình dạng lũ phẳng (chữ nhật hay hình thang).

Theo đánh giá của các tổ chức quốc tế, Việt Nam là 1 trong 5 quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề bởi BĐKH, nước biển dâng và ĐBSCL chịu ảnh hưởng nghiêm trọng nhất so với các vùng khác. Các nghiên cứu cho thấy, trong 30 năm qua, mực nước biển đã dâng khoảng 20cm, đỉnh triều tăng nhiều hơn chân triều, dẫn đến năng lượng dòng triều tăng.

Tăng cường năng lực truyền thông

Biến đổi khí hậu ảnh hưởng trực tiếp đến nông nghiệp và sinh kế của người dân.

Theo các chuyên gia, khi BĐKH không còn là câu chuyện của tương lai mà đang từng ngày làm khô cạn dòng nước, mặn chát ruộng đồng và đảo lộn cuộc sống của hàng triệu người dân miền Tây, thì việc nâng cao nhận thức và hành động cộng đồng trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Từ năm 2020, CECAD đã phối hợp với Đại sứ quán Phần Lan tại Việt Nam triển khai Dự án “Tăng cường năng lực truyền thông nhằm ứng phó với BĐKH tại ĐBSCL”.

Sau 3 giai đoạn thực hiện, dự án không chỉ giúp người dân tiếp cận thông tin nhanh hơn, chính xác hơn, mà còn khơi dậy tinh thần chủ động, sáng tạo và hợp tác giữa các bên- từ thanh niên, học sinh, nhà báo đến chính quyền địa phương- cùng hành động vì một ĐBSCL vững vàng hơn trước BĐKH.

Bà Lê Thị Vân Huệ cho biết: “Trong 3 giai đoạn của dự án, chúng tôi tập trung vào đối tượng là thanh niên vì với sức trẻ, tinh thần xung kích, sáng tạo của thanh niên ĐBSCL. Tôi rất ấn tượng với các bạn thanh niên TP Cần Thơ, tỉnh Tây Ninh, Vĩnh Long, Đồng Tháp, Cà Mau và An Giang thông qua một chuỗi các hoạt động như: giải chạy, tranh biện, cuộc thi sáng kiến nhằm chống hạn mặn và BĐKH. Chúng tôi hoàn toàn tin tưởng rằng khi được trang bị những kiến thức về BĐKH và kỹ năng truyền thông, các bạn sẽ trở thành những đại sứ về môi trường mang thông điệp về tác động và các biện pháp ứng phó với BĐKH đến với các bạn trẻ khác và các cộng đồng dân cư bị tác động bởi BĐKH tại ĐBSCL. Việc lan truyền những thông điệp này sẽ giúp người dân nâng cao nhận thức về BĐKH, từ đó họ có thể ứng phó hiệu quả hơn và góp phần đạt được các mục tiêu phát triển bền vững tại vùng ĐBSCL”.

Tại tỉnh, ông Phạm Thành Ngoãn- Phó trưởng Ban Công tác đoàn và thanh thiếu nhi tỉnh cho biết: Những năm qua, cùng với hệ thống chính trị, tuổi trẻ Vĩnh Long không chỉ là lực lượng kế thừa mà còn là lực lượng nòng cốt, tiên phong trong công tác ứng phó với hạn mặn, BĐKH.

Với sức trẻ, tinh thần xung kích, sáng tạo, thanh niên luôn ý thức được là lực lượng xung kích đi đầu và giữ một vị trí, vai trò quan trọng góp phần đồng hành cùng đoàn viên, thanh niên trong việc thích nghi và ứng phó với BĐKH.

Theo đó, nhiều cách làm, mô hình hiệu quả với nhiều công trình, phần việc cụ thể góp phần nâng cao nhận thức và trang bị kiến thức, kỹ năng cho đoàn viên, thanh niên và cộng đồng về BĐKH. Thời gian tới, Tỉnh Đoàn chú trọng truyền thông các mô hình về bảo vệ môi trường, thích ứng BĐKH, kinh tế xanh…

Thực tế cho thấy, việc thông tin kịp thời là yếu tố then chốt trong cơ chế ứng phó với hạn mặn và BĐKH. Để người dân tiếp cận thông tin một cách nhanh chóng và hiệu quả cần có sự vào cuộc và nỗ lực của các cơ quan từ Trung ương đến địa phương, các đoàn thể cũng như các tổ chức phi chính phủ.

Bài, ảnh: TRÀ MY