Khởi nghĩa Nam Kỳ ở Vĩnh Long– thể hiện ý chí và khát vọng giành độc lập

Cuộc khởi nghĩa Nam Kỳ ở Vĩnh Long thể hiện ý chí và khát vọng giành độc lập của dân tộc Việt Nam; phất cao ngọn cờ làm rung chuyển hệ thống chính quyền Pháp và tay sai.

Cuộc khởi nghĩa Nam Kỳ ở Vĩnh Long thể hiện ý chí và khát vọng giành độc lập của dân tộc Việt Nam; phất cao ngọn cờ làm rung chuyển hệ thống chính quyền Pháp và tay sai.

Tháng 9/1939, chiến tranh Thế giới thứ hai bùng nổ, nước Pháp tham chiến. Ở Pháp, Chính phủ Mặt trận bình dân sụp đổ, Chính phủ Daladier phản động lên cầm quyền. Daladier ra lệnh giải tán Đảng cộng sản Pháp và đàn áp những người dân chủ chống phát xít, lôi cuốn các nước thuộc địa vào chiến tranh. Thực dân Pháp ở Đông Dương tăng cường đàn áp Đảng cộng sản, các tổ chức và phong trào dấu tranh yêu nước và cách mạng do Đảng cộng sản lãnh đạo. Dưới chiêu bài phòng thủ nước Pháp và Đông Dương, chúng ra sức cướp bóc, bắt lính. Trước tình hình đó, Đảng bộ Nam Kỳ chuẩn bị mọi điều kiện để tiến hành khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền. Sài Gòn và các tỉnh đều thành lập Ban khởi nghĩa.

Cuối tháng 10/1940, Tỉnh ủy Vĩnh Long họp tại Nước Xoáy (làng Hòa Hiệp- Tam Bình) để nghe phổ biến nghị quyết của Ban Thường vụ Xứ ủy. Tỉnh ủy nhất trí những nhận định và công tác do Xứ ủy đề ra. Các quận thành lập Ban khởi nghĩa và đưa ra kế hoạch khởi nghĩa, trọng điểm là ở tỉnh lụy, huy động lực lượng du kích và quần chúng nổi dậy đánh chiếm những cơ quan quan trọng của chính quyền Pháp và tay sai; đồng thời phá khám giải thoát các đồng chí đang bị tạm giam, để tăng cường cán bộ cho cơ quan lãnh đạo cuộc khởi nghĩa. Hội nghị cử đồng chí Quảng Trọng Hoàng- người thông thạo địa giới trong tỉnh vẽ sơ đồ những vị trí quan trọng cần đánh chiếm như: nhà tù, cầu, trại lính tập, tòa án, nhà máy điện… giúp các đội quân du kích và quần chúng nhân dân nổi dậy tiến đánh nhanh. Chiều ngày 22/11/1940, lệnh khởi nghĩa chuyển đến Liên Tỉnh ủy Cần Thơ và được hỏa tốc truyền đi các tỉnh, trong đó có Vĩnh Long.

Khởi nghĩa ở tỉnh lỵ Vĩnh Long và quận Châu Thành

Kế hoạch khởi nghĩa ở tỉnh lỵ bị lộ, địch chuẩn bị đối phó, canh phòng cẩn mật, lính tập bị tước súng nhốt một nơi, thay lính canh gác bằng lính Pháp và lính Lê dương. Chi bộ đặc biệt của nhà tù không thực hiện được sự hợp đồng tác chiến với các lực lượng khác. Trong tình hình đó, Ban khởi nghĩa ở tỉnh lỵ đã chuyển hướng hành động, cử 2 đồng chí Nguyễn Hùng Phước và Nguyễn Hùng Minh đột phá lên bến phà Mỹ Thuận nhằm chặn đường tiến quân của địch từ Sài Gòn xuống. Nhưng 2 đồng chí không đến được bến phà Mỹ Thuận vì không vượt qua được tuyến canh phòng dày đặc của địch. Thời gian này, đồng chí Ngô Thị Huệ dẫn một toán khoảng 50 người tiến công quận lỵ Long Hồ, phá cầu Ông Me và cầu Long Hồ, đốt sổ sách giấy tờ ở trụ sở làng Long Hồ, cắt đường dây điện thoại, đốn cây và đem đồ vật dựng chướng ngại vật trên đường lộ, cản mũi tiến quân của địch. Sáng 23/11/1940, cánh quân này rút về vùng Rừng Dơi (xã Phước Hậu, quận Châu Thành). Tại đây, Ban lãnh đạo khởi nghĩa quận Châu Thành và Ban khởi nghĩa tỉnh lỵ bàn cách giữ liên lạc giữa tỉnh và huyện, bàn cách tước vũ khí của hội tề. Tối ngày 23/11/1940, lực lượng này đánh chiếm trụ sở Chánh Hội (Cái Nhum) đốt hết sổ sách, giấy tờ... Như vậy, lực lượng khởi nghĩa ở quận Châu Thành và tỉnh lỵ Vĩnh Long đã không đánh chiếm được tỉnh lỵ, chỉ làm tiêu hao một số sinh lực địch, phá hủy 2 cầu sắt, đánh sâp 2 trụ sở xã và đốt toàn bộ sổ sách...

Khởi nghĩa ở quận Tam Bình

Tại quận Tam Bình, khởi nghĩa chia thành 3 mũi tấn công. Mũi thứ nhất có 90 người, do đồng chí Nguyễn Văn Nhứt (Hiếu Tự) chỉ huy, có nhiệm vụ đánh vào dinh quận và trại lính. Mũi thứ hai có 30 người, do đồng chí Đặng Văn Chính chỉ huy, có nhiệm vụ đánh chiếm đồn Trà Luộc. Mũi thứ ba có 30 người, do đồng chí Phan Văn Đáng (Hai Văn) chỉ huy, nhiệm vụ đánh trụ sở làng Mỹ Thạnh Trung và chặn đường tiếp viện của địch từ tỉnh lỵ Vĩnh Long vào quận lỵ Tam Bình. Đúng 12 giờ đêm ngày 22/11/1940, cả ba mũi được lệnh tấn công vào mục tiêu đã định.

Mũi thứ nhất tấn công vào quận lỵ Tam Bình, chiếm được trại lính, uy hiếp ngụy quân, ngụy quyền. Địch dựa vào công sự chống trả, quân ta đã giằng co với địch suốt 4 giờ liền, địch rút quân vào cố thủ trong dinh quận chờ tiếp viện. Sau đó, địch điều một đơn vị lính Pháp từ tỉnh lỵ Vĩnh Long xuống cứu ngay cho đồng bọn. Quân ta rút lui.

Các mũi khác cũng giành được kết quả như chiếm đồn Trà Luộc, thu một khẩu súng và đốt hết sổ sách tại trụ sở xã Mỹ Thạnh Trung, phá hủy một số cầu. Như vậy, khởi nghĩa ở Tam Bình diễn ra khá sôi động trên địa bàn quận lỵ Tam Bình nhưng quân ta chưa đánh chiếm được dinh quận và chưa làm chủ được các mục tiêu ở quận lỵ. Mặc dù vậy, khí thế của khởi nghĩa làm cho quân thù khiếp sợ, hoang mang.

Ở Cái Ngang diễn ra cuộc khởi nghĩa rất quyết liệt. Lực lượng của ta có khoảng 100 người do đồng chí Gia (Bí thư Chi bộ làng Phú Lộc Cựu) lãnh đạo. Khoảng 12 giờ đêm ngày 22/11/1940 một toán du kích xã Mỹ Lộc do đồng chí Nguyễn Văn Tiễn (Tám Thới) chỉ huy đã đột nhập vào thị trấn Cái Ngang, đánh chiến đồn địch, bắt sống một số lính, thu toàn bộ vũ khí (5 khẩu súng). Thắng lợi đã khích lệ quần chúng nổi dậy trong đêm, nhiều người đã xé bỏ giấy thế thân… 9 giờ sáng ngày 23/11/1940, thực dân Pháp đưa một tàu lính từ tỉnh lỵ Vĩnh Long xuống thị trấn Cái Ngang để đàn áp cuộc khởi nghĩa. Chiếc tàu này vừa cập bến thị trấn Cái Ngang liền bị quân ta phục kích, lính hoảng hốt thoát chạy. Đến 12 giờ ngày 23/11/1940, bọn ngụy quân, ngụy quyền tập hợp toàn bộ lực lượng tề ngụy trong tổng, mang theo súng lửa tấn công quân ta nhưng bị quân ta đánh tan tác, địch tháo chạy tán loạn.

Quân khởi nghĩa làm chủ Cái Ngang trong 17 giờ liền. Thực dân Pháp tức điên cuồng, quyết tâm dập tắt khởi nghĩa ở đây. 17 giờ chiều ngày 23/11/1940, thực dân Pháp điều một tàu chở đầy lính từ tỉnh lỵ Vĩnh Long mở đợt tấn công thứ ba vào thị trấn Cái Ngang, quyết tâm tiêu diệt lực lượng khởi nghĩa của ta. Quân ta đánh trả lại quyết liệt, nhưng do vũ khí thô sơ và lực lượng tổn thất nên ta rút lui về căn cứ Cây Điều- Cái Bần để bảo toàn lực lượng. Thực dân Pháp chiếm lại thị trấn Cái Ngang, chúng điên cuồng cướp bóc tài sản nhân dân, đốt phá toàn bộ nhà cửa tại chợ Cái Ngang.

Khởi nghĩa ở quận Vũng Liêm

Tại quận Vũng Liêm khởi nghĩa thắng lợi. Tuy lực lượng khởi nghĩa không chiếm được tỉnh lỵ nhưng đã tấn công uy hiếp và chiếm được nhiều mục tiêu quan trọng như: tấn công quận lỵ Tam Bình, tấn công tề xã; nổi dậy giành chính quyền làm chủ thị trấn Cái Ngang trong 17 giờ, chiếm lĩnh quận lỵ Vũng Liêm và làm chủ trong 8 giờ liền, đánh chiếm 6 đồn: Trung Ngãi, Ngã Tư Nhà Đài, Quới Thiện, Gò Ân Nước Xoáy, Trà Luộc, Cái Ngang; giết chết một đồn trưởng người Pháp, làm bị thương tên chủ tỉnh Trà Vinh, một tên quan hai Pháp, bắt sống hành chục tù binh, phá 6 cầu sắt, lập hàng trăm chướng ngại vật cản đường, cắt giao thông của địch…

Cuộc khởi nghĩa Nam Kỳ ở Vĩnh Long tuy thất bại, nhưng góp phần xứng đáng vào thắng lợi chung của nhân dân trong Cách mạng tháng Tám năm 1945. Tầm vóc và ý nghĩa lịch sử của cuộc khởi nghĩa Nam Kỳ ở Vĩnh Long đã đi cùng dân tộc trong suốt 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, đặc biệt là nhân dân Nam Bộ “Thành đồng Tổ quốc” và sẽ tiếp tục đồng hành cùng đất nước trên con đường xây dựng nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa, dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.

NGUYỄN MINH THUẬN