Trần Đại Nghĩa- một lòng vì đại nghĩa

09:09, 13/09/2014

Bên cạnh nhân cách, tư chất bẩm sinh, được thừa hưởng từ gia đình, dòng họ, quê hương; bên cạnh ý chí quyết tâm, sự khổ luyện, nỗ lực vươn lên của bản thân, Giáo sư, Viện sĩ Trần Đại Nghĩa có cơ may lớn là gặp được Chủ tịch Hồ Chí Minh- một hiện thân của tinh hoa dân tộc, được Người trực tiếp giác ngộ và hướng tài năng lớn vào con đường cách mạng, cống hiến, phục vụ T ổ quốc.

Bí thư Tỉnh ủy Đặng Thị Ngọc Thịnh và Trưởng Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Vĩnh Long Nguyễn Tuấn Kiệt thăm bà Nguyễn Thị Khánh- phu nhân của Giáo sư, Viện sĩ Trần Đại Nghĩa tại nhà riêng ở đường Nguyễn Trọng Tuyển (quận Tân Bình- TP Hồ Chí Minh).

Thiếu tướng, Giáo sư, Viện sĩ Trần Đại Nghĩa (1913– 1997) là một kỹ sư quân sự, một nhà khoa học lớn, cũng như một nhà quản lý khoa học kỹ thuật cấp cao, cha đẻ của ngành công nghiệp quốc phòng Việt Nam .

Ông tên thật Phạm Quang Lễ, sinh ngày 13/9/1913 trong một gia đình nhà giáo nghèo tại xã Chánh Hiệp (nay là xã Hòa Hiệp- Tam Bình- Vĩnh Long). Mồ côi cha lúc 6 tuổi, ông được mẹ và chị gái tần tảo nuôi dưỡng cho ăn học.

Giữa năm 1933, Phạm Quang Lễ đã thi đỗ đầu 2 bằng tú tài: Tú tài Việt và Tú tài Tây. Vì nhà nghèo, không có tiền đi Hà Nội để học tiếp, Phạm Quang Lễ quyết định đi làm giúp mẹ, giúp chị và nuôi chí vươn lên, chờ thời cơ.

Năm 1935, ông được học bổng đi du học Pháp. Ông đã học về ngành cầu đường với lý do người dân nước thuộc địa làm sao có thể học về vũ khí được. Nhưng ngành cầu đường thì có thể học được về mìn, chất nổ, để xuyên phá núi.

Rồi ông tốt nghiệp kỹ sư và cử nhân toán học tại các trường: Đại học Bách khoa Paris , Đại học Mỏ, Đại học Điện, Đại học Sorbonne, Đại học Cầu đường Paris . Sau đó, ông ở lại Pháp làm việc tại Viện Nghiên cứu máy bay. Năm 1942, ông sang Đức làm việc trong xưởng chế tạo máy bay và Viện Nghiên cứu vũ khí.

Tháng 5/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh qua Pháp thương thuyết với Bộ trưởng Thuộc địa Marius Moutet. Phạm Quang Lễ từ bỏ mức lương tương đương 20 cây vàng mỗi tháng theo Chủ tịch Hồ Chí Minh về nước, tham gia tổ chức, chế tạo vũ khí cho quân đội tại núi rừng Việt Bắc.

Ngày 5/12 năm đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh đặt tên mới cho ông là Trần Đại Nghĩa và trực tiếp giao cho ông làm Cục trưởng Cục Quân giới (nay là Tổng cục Công nghiệp Quốc phòng Việt Nam) kiêm Giám đốc Nha Nghiên cứu quân giới (nay là Viện Khoa học và Công nghệ quân sự), Bộ Tổng tư lệnh quân đội.

Hai chữ “Đại Nghĩa” mà Bác Hồ đặt tên cho ông đã sáng lên trong gần nửa thế kỷ qua, đã thật sự trở thành tình cảm thiêng liêng, động viên các thế hệ trẻ hy sinh tất cả vì sự nghiệp lớn lao của Tổ quốc, của đồng bào. Công việc mà Bác Hồ giao cho ông là vì đại nghĩa, và những gì ông đã cống hiến cho Tổ quốc rất xứng đáng với tên này. Ông là hiện thân của một nhân cách lớn, một nhà khoa học chân chính và yêu nước.

Ông từng giữ các chức vụ: Cục trưởng Cục Pháo binh, Phó Chủ nhiệm Tổng cục Hậu cần, Phó Chủ nhiệm Tổng cục Kỹ thuật, Chủ nhiệm Ủy ban Kiến thiết cơ bản Nhà nước, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học và Kỹ thuật Nhà nước, Viện trưởng Viện Khoa học Việt Nam, Thứ trưởng Bộ Công thương, Chủ tịch đầu tiên của Liên hiệp Các hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (nhiệm kỳ 1983- 1988), hiệu trưởng đầu tiên Trường Đại học Bách khoa Hà Nội, Đại biểu Quốc hội khóa II, III.

Ông được phong quân hàm Thiếu tướng trong đợt đầu tiên năm 1948, đã được trao tặng Huân chương Hồ Chí Minh và danh hiệu Anh hùng lao động (tại Đại hội Anh hùng, chiến sĩ thi đua toàn quốc đầu tiên năm 1952).

Ngày 6/3/1956, Bộ trưởng Giáo dục quốc gia Nguyễn Văn Huyên ký Nghị định số 147/NĐ về việc thành lập Trường Đại học Chuyên nghiệp Bách khoa và ông được bổ nhiệm làm Giám đốc.

Năm 1996, ông được Đảng, Nhà nước trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt 1 về Cụm công trình nghiên cứu và chỉ đạo kỹ thuật chế tạo vũ khí (Bazooka, súng SKZ, đạn bay) trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp 1945- 1954.

Các công trình nghiên cứu của ông được quốc tế đánh giá cao, được ứng dụng rộng rãi trong Quân đội Nhân dân Việt Nam và là nỗi kinh hoàng của quân đội đối phương. Năm 1966, ông được bầu làm Viện sĩ của Viện Hàn lâm khoa học Liên Xô. Trong quá trình tham gia vào UBMTTQ Việt Nam TP Hồ Chí Minh, ông phát huy vai trò của giới tri thức trong xây dựng TP Hồ Chí Minh, để thành phố trở thành trung tâm kinh tế- văn hóa- khoa học kỹ thuật của cả nước và khu vực Đông Nam Á.

Những năm cuối đời, ông cùng gia đình trở về quê hương miền Nam , sinh sống tại quận Phú Nhuận- TP Hồ Chí Minh. Ông mất vào 16 giờ 20 phút ngày 9/8/1997, hưởng thọ 85 tuổi.

Chủ tịch nước Trương Tấn Sang trong chuyến đến thăm và làm việc tại Vĩnh Long vào tháng 2/2013 đã có buổi nói chuyện xoay quanh nhà khoa học Trần Đại Nghĩa. Chủ tịch nước nhấn mạnh cuộc đời, nhân cách, sự nghiệp của Giáo sư Trần Đại Nghĩa, ngay từ khi còn là nhà khoa học trẻ Phạm Quang Lễ đã nổi bật hai cụm từ: “vinh hoa phú quý” và “nghĩa lớn đối với Tổ quốc”

Với bao nhiêu là bổng lộc, đặc ân đối với tài năng lớn giữa kinh đô Paris tráng lệ, tại sao con người ấy dám từ bỏ tất cả để theo Bác Hồ về nước? Về nước, có nghĩa là chọn lấy cái gian khổ, cái khó khăn và cả cái chết.

Những nhà khoa học, những trí thức tài năng thì nhiều lắm, nhưng đâu phải ai cũng có được quyết định như Phạm Quang Lễ, từ bỏ tất cả những gì đang có, để theo Bác Hồ về nước.

Câu chuyện đó, con người cụ thể đó, thật sự đáng sống biết bao, đáng tự hào biết bao với tên họ “Trần Đại Nghĩa” mà Bác Hồ đã đặt cho.

Đối với những ai đã từng sống với những trải nghiệm, cùng những thành công, thất bại lớn có thể sẽ nhận ra rằng, cả cuộc đời dài của mình đã từng được quyết định từ những khoảnh khắc ngắn ngủi nhất của tuổi trẻ. Chính có quyết định theo Bác Hồ về nước, từ bỏ “vinh hoa phú quý” của kỹ sư trẻ Phạm Quang Lễ mà đất nước chúng ta mới có được nhà khoa học yêu nước Trần Đại Nghĩa ngày nay.

Bài, ảnh: TPT