ĐBSCL bị đe dọa từ các đập thủy điện thượng nguồn

“Lợi ích từ các thủy điện mang lại không đáng kể và có thể thay thế được, tuy nhiên các tổn thất thì quá nhiều: ảnh hưởng đến những thế mạnh trụ cột của ĐBSCL, từ đó ảnh hưởng domino lên các ngành nghề khác (chế biến, vận tải, du lịch); người nghèo bị ảnh hưởng nhiều nhất, tác động của thủy điện sẽ làm giảm khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu…”.

“Lợi ích từ các thủy điện mang lại không đáng kể và có thể thay thế được, tuy nhiên các tổn thất thì quá nhiều: ảnh hưởng đến những thế mạnh trụ cột của ĐBSCL, từ đó ảnh hưởng domino lên các ngành nghề khác (chế biến, vận tải, du lịch); người nghèo bị ảnh hưởng nhiều nhất, tác động của thủy điện sẽ làm giảm khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu…”.

Đó là nhận định của ông Nguyễn Hữu Thiện- Trưởng nhóm quốc gia Nhóm tư vấn đánh giá môi trường chiến lược các đập dòng chính Mekong tại hội thảo “Tác động thủy điện dòng chính sông Mekong, tiếp cận quá trình thực hiện thủ tục thông báo, tham vấn và thỏa thuận trước” do Trung tâm Con người và Thiên nhiên, tổ chức tại TP Long Xuyên (An Giang). 

Ngành thủy sản ở ĐBSCL sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng nếu các đập thủy điện từ thượng nguồn được xây dựng.

Tiềm ẩn tổn thất to lớn

Là một trong 12 con sông lớn nhất thế giới, chảy qua 6 quốc gia và có tiềm năng nuôi sống 300 triệu người, sông Mekong có vai trò hết sức quan trọng đối với sản xuất nông nghiệp, thủy sản, giao thông thủy, nhiều hoạt động kinh tế khác và duy trì an ninh môi trường đối với từng quốc gia ven sông và cả khu vực tiểu vùng sông Mekong. Thế nhưng với các dự án tiến hành xây đập thủy điện trên sông, đã “chặt” con sông thành nhiều khúc.

Hiện trên dòng chính Mekong, Trung Quốc đang có 4 dự án đang hoạt động, 4 dự án đã có kế hoạch xây; Lào có 1 dự án đang xây (Xayaburi), 1 dự án chuẩn bị xây (Don Sahong), 7 dự án đã có kế hoạch xây; Campuchia có 2 dự án đã có kế hoạch xây.

Trong 12 đập thủy điện dòng chính đã được quy hoạch phía hạ nguồn, Lào đã tiến hành cho xây dựng thủy điện Xayaburi vào năm 2011, bất chấp sự không đồng thuận của các quốc gia láng giềng và dư luận trong khu vực phản đối.

Tháng 10/2013, Lào tiếp tục thông báo quyết định triển khai dự án thủy điện Don Sahong trên dòng chính sông Mekong thuộc tỉnh Champasak.

Việc xây dựng thủy điện Don Sahong được cảnh báo sẽ tác động to lớn đến khu vực hạ nguồn của Campuchia và Việt Nam , đặc biệt là tác động đến nguồn lợi thủy sản. Bên cạnh những tác động tiêu cực trực tiếp, dự án này có thể góp phần đẩy nhanh tiến trình xây dựng các đập thủy điện dòng chính hạ nguồn còn lại.

Theo đánh giá của ông Nguyễn Hữu Thiện, lợi ích từ các đập thủy điện dòng chính Mekong đem lại cho Việt Nam là rất nhỏ, song tổn thất mang lại sẽ là rất lớn. Trong đó, thủy sản tự nhiên tổn thất từ 220.000- 440.000 tấn/năm (chỉ tính riêng cá trắng di cư); cá trắng là nguồn thức ăn cho cá đen, không có cá trắng cá đen cũng mất.

Chỉ riêng tổn thất này đã lớn hơn lợi ích thủy điện mang lại. Chưa kể tổn thất về phù sa, hệ sinh thái mất dinh dưỡng dẫn đến sạt lở khi đất đói phù sa; sự dịch chuyển nhanh, khó tiên đoán của ranh giới mặn; tổn thất thủy sản biển, ô nhiễm môi trường;…

Hãy bảo vệ quyền lợi cho chính mình về lâu dài

Sau đập Xayaburi, đập Don Sahong có ảnh hưởng mạnh đến nguồn thủy sản trên sông. Theo Trung tâm Con người và Thiên nhiên, đập Don Sahong cao 30m và bắc qua dòng chảy với chiều rộng 100m sẽ chặn dòng Hou Sahong, đường di cư duy nhất của nhiều loài cá vào mùa khô.

Điều này đồng nghĩa với việc con đập sẽ đe dọa xu hướng di cư, thức ăn và sinh sản của nhiều loài cá. Việc mất mát một lượng cá lớn chắc chắn sẽ tác động đến sinh kế và thương mại thủy sản tại Lào, Campuchia, Thái Lan, ảnh hưởng tới an ninh lương thực và nền kinh tế của cả khu vực.

Ông Châu Minh Tiến- Chủ tịch Hội Nông dân tỉnh Hậu Giang nhận xét: Tác động của thủy điện đối với sông Mekong là rất lớn. Chịu thiệt thòi nhiều nhất và trước tiên là nông dân, nhất là người dân ở ĐBSCL. Nên tư vấn cho người dân biết được tác hại của đập thủy điện đối với dòng sông từ đó có nhận thức tốt hơn. Người nông dân ĐBSCL cần lên tiếng bảo vệ quyền lợi cho mình.

Phần lớn diện tích canh tác nông nghiệp của vùng sẽ bị nhiễm mặn, các hệ thống canh tác và hệ sinh thái đất ngập nước bị đảo chiều từ sự vận hành của các đập thủy điện trên dòng chính Mekong .  

Bà Huỳnh Kim Nguyên- Phó Chủ tịch HĐND tỉnh Vĩnh Long cho biết: Vĩnh Long là tỉnh sản xuất nông nghiệp nên nguồn nước rất quan trọng. Qua khảo sát, các đập thủy điện xây trên dòng chính sông Mekong , cũng là một trong những nguyên nhân gây ô nhiễm nguồn nước.

Là một trong những tác động dẫn đến xâm nhập mặn nhiều hơn, ô nhiễm nguồn nước, khô hạn. Việc ngăn dòng chính sông Mekong dẫn đến lưu lượng chậm, phù sa ít, môi trường bị tác động, ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp, cây trái, nuôi trồng thủy sản...

Tại hội thảo, một số nhà báo, phóng viên các đài phát thanh, truyền hình khu vực ĐBSCL cũng đã trình bày một số quan điểm, định hướng tuyên truyền cũng như khó khăn khi tiếp cận vấn đề.

Trong đó, báo chí sẽ định hướng tập trung tuyên truyền về các tác động tiềm ẩn khi xây đập thủy điện, sự thay đổi về cuộc sống- thiệt hại về kinh tế, tích cực phối hợp với các chuyên gia, nhà khoa học để thu thập thông tin, chứng cứ về các tác động của thủy điện đến ĐBSCL…

Ông Nguyễn Hữu Thiện nhận định: Việc ảnh hưởng nặng nề đến ĐBSCL khi các đập thủy điện từ thượng nguồn sông Mekong được xây dựng không phải một sớm, một chiều có thể nhận ra.

Nhưng về lâu dài sẽ có ảnh hưởng khôn lường trước được về môi trường thiên nhiên, sự sống, nguy cơ vỡ một đập thì hàng loạt đập khác sẽ bị vỡ dây chuyền… Đừng để mọi chuyện xảy ra mới tìm cách giải quyết thì quá muộn.

Bài, ảnh: QUYÊN LY