Phân vùng tiểu lưu vực đô thị chống ngập

Theo nhóm nghiên cứu đề tài “Xác định dòng chảy thủy văn đô thị trên địa bàn TP Vĩnh Long” (do TS. Trương Văn Hiếu- Phân viện Khí tượng Thủy văn và Môi trường phía Nam làm chủ nhiệm), giải pháp tổng thể về thoát nước được lựa chọn là phân vùng tiểu lưu vực (đường phân nước) đô thị và giải quyết vấn đề thoát nước chống ngập cho từng tiểu lưu vực, đồng bộ với các công trình hạ

Theo nhóm nghiên cứu đề tài “Xác định dòng chảy thủy văn đô thị trên địa bàn TP Vĩnh Long” (do TS. Trương Văn Hiếu- Phân viện Khí tượng Thủy văn và Môi trường phía Nam làm chủ nhiệm), giải pháp tổng thể về thoát nước được lựa chọn là phân vùng tiểu lưu vực (đường phân nước) đô thị và giải quyết vấn đề thoát nước chống ngập cho từng tiểu lưu vực, đồng bộ với các công trình hạ tầng khác.

Hệ thống thoát nước TP Vĩnh Long được đầu tư rất ít và chưa hoàn chỉnh, cơ bản vẫn là hệ kinh sông rạch tự nhiên (chỉ có mương hay cống dọc theo các đường lộ, các đường cống nhánh rất ít và nhỏ).

Hệ kinh rạch bị lấn chiếm qua quá trình phát triển đô thị và chưa được chú ý đúng mức trong quản lý vận hành (duy tu, bảo dưỡng). Một số cống được xây dựng chủ yếu phục vụ phát triển sản xuất nông nghiệp (được thiết kế theo yêu cầu thoát nước nông nghiệp).

Phần lớn các khu vực đô thị ở TP Vĩnh Long đều gia tăng mật độ xây dựng nhưng chưa có sự quan tâm đúng mức đến việc xây dựng hệ thoát nước. Quá trình thoát nước từ hộ cá thể ra hệ thoát nước lớn hơn hầu hết vẫn là quá trình tràn tự nhiên.

Các vùng trũng có địa hình thấp thường bị ngập do triều, tình hình càng nghiêm trọng hơn khi có sự hội tụ của triều cường với mưa cường độ cao.

Kết quả xây dựng bản đồ ngập năm 2000 cho thấy: mực nước triều hàng ngày đã có thể gây ngập các vùng đất ruộng, mực nước 1,2- 1,4m gây ngập diện rộng và bắt đầu ảnh hưởng đến thổ cư, mực nước hơn 1,4m ngập trở nên rất trầm trọng vào các vùng đô thị, mực nước trên 1,6m khả năng ngập trở nên phức tạp, tràn vào các khu đô thị.

Ngập do triều tuy không kéo dài, nhưng thường xuyên xảy ra (ngày 1 và 15 tháng 8, 9, 10, 11 âl hàng năm), ảnh hưởng nhiều đến cơ sở hạ tầng, sản xuất và đời sống.

Theo quy định của Bộ Xây dựng về ngập đường phố: “30 phút sau mưa mà đường phố còn ngập trên 20cm được xem là ngập đô thị”. Do đó, thời gian cần thoát lượng nước mưa gây ngập cũng là tiền đề để tính toán và lựa chọn giải pháp công trình.

Phân vùng tiểu lưu vực

Nhóm nghiên cứu đã thành lập bản đồ các tiểu lưu vực đô thị và tính toán dòng chảy hình thành tại các mặt cắt (nút) cửa ra theo các phương án phát triển đô thị; thực hiện phân vùng tiểu lưu vực thủy văn đô thị theo hệ sông kinh rạch chính và phân vùng theo từng tiểu lưu vực đô thị trên địa bàn thành phố.

Qua đó, đã tính toán dòng chảy mặt tại 2- 3 tiểu lưu vực thoát nước có quan trắc như tiểu lưu vực Phường 1, rạch Ngã Cạy.

Trong đó, tiểu lưu vực Phường 1 với 86ha, cao trình từ +2- +2,5m. Do phát triển khá lâu đời nên mật độ xây dựng và mạng đường bộ khá dày. Hệ thống thoát nước dọc đường phố được xây dựng theo từng thời kỳ. Có 18 cống nhỏ và cống hở cùng với trạm bơm.

Các cống có hướng thoát nước khác nhau ra sông rạch chính từ khu vực trung tâm. Dòng chảy hình thành được tính tổng cộng cho các cửa cống với thời gian chảy từ khi mưa rơi đến các mặt cắt cửa ra là 30 phút. Đây là cơ sở cho việc bố trí đường ống và nâng cao trạm bơm hợp lý.

Căn cứ vào kết quả tính dòng chảy hình thành, khả năng thoát nước và khả năng cân bằng, nhóm nghiên cứu đề xuất nâng cấp công trình. Theo đó, lưu lượng thoát nước được nâng cao với 5 đường ống đường kính 1m và tăng gấp đôi số máy bơm hiện nay.

Lưu vực rạch Ngã Cạy thông ra rạch Cầu Lầu (thuộc Phường 3, Phường 4), với 202,8ha, giới hạn bởi các đường chính như Phạm Thái Bường, Phó Cơ Điều và Mậu Thân. Khu vực có cao trình từ +0,8m- +2,2m thấp trũng ở giữa và theo các trục lộ. Đề tài đề xuất giải pháp là: duy trì, khôi phục các mương rạch đã có và ban hành quy định về duy tu, bảo dưỡng.
 
Bên cạnh, xây dựng mạng lưới đường cống cho từng khu vực, dự án đô thị và đầu tư kinh, mương hay đường cống đủ đáp ứng yêu cầu thoát nước mưa; xây dựng cống, trạm bơm, hồ chứa sinh thái khi mật độ xây dựng đô thị cao. Mặt khác, cần ban hành quy định về mật độ xây dựng, khuyến khích có vườn cây trong khuôn viên nhà và thu trữ nước mưa cho mục đích sử dụng.

Cũng theo khảo sát của đề tài, TP Vĩnh Long chịu ảnh hưởng của chế độ bán nhật triều và thuộc khu vực nhiệt đới gió mùa nên khả năng gây ngập do triều và tổ hợp mưa- triều là rất cao. Vì thế, khi tính toán cho dòng chảy đô thị cần chú ý xem xét tổ hợp tác động do mưa- triều; đặc biệt dưới tác động của biến đổi khí hậu.

Sự thống nhất về lĩnh vực thoát nước đô thị trong từng lưu vực sông chính trước khi thoát ra sông lớn là yêu cầu cao để đạt được tính bền vững trong thoát nước đô thị tương lai. Mặt khác, cần có sự tham gia và phối hợp của các lĩnh vực liên quan như: giao thông, kiến trúc, cảnh quan đô thị, môi trường vào việc bố trí xây dựng hệ thoát nước mặt cụ thể.

Bài, ảnh: NAM ANH