Nước mặn lên cao ở Vũng Liêm: Sự bất thường của xâm nhập mặn?

Vào hạ tuần tháng 2 vừa qua, trên sông Cổ Chiên độ mặn 5‰ (phần ngàn) đã xuất hiện tới vàm Vũng Liêm (Vũng Liêm), độ mặn 2‰ tới vàm Măng Thít. Đây là độ mặn chưa từng thấy ở đây và còn được dự báo lên cao hơn nữa vào tháng 3, tháng 4.

Lấy nước tưới ruộng khi độ mặn sông, rạch xuống thấp.

Vào hạ tuần tháng 2 vừa qua, trên sông Cổ Chiên độ mặn 5‰ (phần ngàn) đã xuất hiện tới vàm Vũng Liêm (Vũng Liêm), độ mặn 2‰ tới vàm Măng Thít. Đây là độ mặn chưa từng thấy ở đây và còn được dự báo lên cao hơn nữa vào tháng 3, tháng 4.    

Độ mặn sông Cổ Chiên cao hơn mọi năm

Theo chúng tôi, yếu tố làm độ mặn phía sông Cổ Chiên tăng cao trong hạ tuần tháng 2 vừa qua là gió chướng (gió Đông) hoạt động rất mạnh và kéo dài trong nhiều ngày liền (từ ngày 22- 28/2), làm cho mực nước sông chính đã dâng cao trong kỳ triều cường rằm tháng Giêng âm lịch càng dâng cao thêm (khoảng 20- 30cm), dẫn tới độ mặn gia tăng theo.
 
Số liệu quan trắc ở các điểm đo mặn phía sông Cổ Chiên cho thấy: độ mặn cao nhất (độ mặn max) trong kỳ triều rằm tháng Giêng âm lịch vượt độ mặn max năm ngoái trên 2‰ và cao hơn độ mặn max trong chuỗi quan trắc từ năm 1995- 2012.

Chẳng hạn như độ mặn max tại cống Láng Thé (ngoài cống) ở huyện Càng Long (Trà Vinh) đạt 10,5‰ (rạng sáng 26/2), tại cống Cái Hóp (Càng Long) đạt 7,5‰ (ngày 26/2) vượt năm ngoái 1,5‰, tại cống Nàng Âm (xã Trung Thành Đông- Vũng Liêm) là 6‰ (vượt mức cao nhất năm ngoái 2,2‰, cao hơn chuỗi quan trắc 0,6‰); tại vàm Vũng Liêm: 5‰ (vượt độ mặn max năm ngoái 1,2‰, tương đương mức cao nhất trong chuỗi quan trắc); và tại vàm Măng Thít (xã Quới An) là 2‰.
 
Trong thời gian đó, các xã giáp sông Cổ Chiên (gồm Trung Thành Đông, Trung Thành Tây, Trung Ngãi, Trung Nghĩa, thị trấn Vũng Liêm) và 2 xã trên cù lao Dài (gồm xã Thanh Bình và một phần của xã Quới Thiện) bị nước mặn 5‰ bủa vây.

Nhờ nhận được thông báo mặn thường xuyên từ Xí nghiệp Thủy nông huyện Càng Long (Trà Vinh), Phòng Nông nghiệp và PTNT Vũng Liêm đã nhanh chóng triển khai đo mặn trên địa bàn huyện, kịp thời đóng cống Nàng Âm và thông báo đến các xã đóng cống các cống cấp 2, cấp 3 ở vùng gần sông Cổ Chiên khi độ mặn trên 2‰, nên khu vực sau cống Nàng Âm và sau cống Cái Hóp ngăn được nước mặn xâm nhập vào.

Tuy nhiên, nước mặn 5‰ đã vào vàm Vũng Liêm, theo các kinh, rạch chi lưu của nó như kinh Trung Thành- Trung Trạch, rạch Lá, rạch Sâu, rạch Đôn, rạch Mai Phốp… thâm nhập vào nội đồng.

Nước mặn đã ảnh hưởng một phần đến nguồn nước cho sản xuất và sinh hoạt của nhân dân trong huyện.

Các ao hầm nuôi cá tra ven sông Cổ Chiên ở ấp Đại Ngãi (xã Trung Thành Đông) đã có hiện tượng cá nuôi bị sốc do nước mặn tăng cao, có cá chết rải rác. Huyện Vũng Liêm có 4 nhà máy cấp nước sinh hoạt nằm trong khu vực ảnh hưởng mặn 4‰, cấp nước sạch cho khoảng 3.000 hộ, trong đó có 2 nhà máy sử dụng nguồn nước lợ từ sông Cổ Chiên là nhà máy nước thị trấn Vũng Liêm (2.000 hộ) và xã Thanh Bình (300 hộ).

Còn nhà máy nước Ấp 6 (xã Trung Nghĩa) và nhà máy nước Cống Đá (ấp Kinh, xã Trung Ngãi) lấy được nước ngọt vì nằm trong khu vực cống Cái Hóp và cống Nàng Âm.

Gần đây, trong kỳ triều 30 tháng Giêng âm lịch (từ ngày 6-13/3), gió chướng giảm hẳn, độ mặn trên sông chính thấp hơn nhiều so với hồi kỳ triều rằm tháng Giêng, trong đó: phía sông Cổ Chiên, độ mặn max trong kỳ triều tại cống Cái Hóp là 3,8‰, tại vàm Vũng Liêm: 1,3‰; phía sông Hậu, tại xã Tích Thiện là 1,6‰.

Tuy nhiên, theo dự báo của các cơ quan chuyên môn, độ mặn cao nhất năm nay ở vùng ven biển ĐBSCL sẽ rơi vào đầu tháng 3 đến đầu tháng 5. Từ tháng 3 đến tháng 4, độ mặn 4‰ có thể xâm nhập sâu trên 40km kể từ cửa sông, vùng hạ nguồn của Vĩnh Long (huyện Vũng Liêm, Trà Ôn) còn chịu ảnh hưởng vài đợt mặn lên cao nữa.

Nắm vững quy luật để tránh nước mặn...

Số liệu quan trắc độ mặn ở 2 huyện Vũng Liêm, Trà Ôn trong những năm qua cho thấy: Khi độ mặn sông Cổ Chiên, sông Hậu lên mức 5‰, thì sông, rạch ở vùng nội đồng xa 2 sông lớn này như tại xã Hựu Thành (Trà Ôn) trên kinh Trà Ngoa nhỏ hơn hoặc xấp xỉ 1‰, có thể lấy nước ở sông, rạch phục vụ sản xuất, sinh hoạt.

Những nghiên cứu gần đây của các cơ quan chuyên môn cũng cho thấy, ở vùng ven biển ĐBSCL, hàng năm độ mặn trên các sông chính cao nhất vào cuối mùa kiệt, thường là vào tháng 4, đôi khi đầu tháng 5 với năm mưa muộn. Những ngày triều cường thì độ mặn cao hơn những ngày triều kém. Độ mặn lớn nhất vào lúc đỉnh triều cao nhất và đỉnh triều thấp nhất.
 
Gió chướng càng hoạt động mạnh thì độ mặn càng cao và lấn sâu vào đất liền hơn. Sự truyền nước mặn từ biển vào các sông chính trong vùng, hiện tượng khuyết tán đóng vai trò quan trọng trong việc đưa mặn lên cao hơn và tỏa ra toàn mặt cắt sông.

Về lý thuyết, nếu dòng chảy êm, mặn sẽ ít bị xáo trộn lẫn mà tại thành “nêm mặn” (ranh giới nước mặn- nước ngọt) theo dòng triều. Lúc này độ mặn trên một mặt cắt của dòng sông sẽ bị phân hóa rõ rệt giữa mặt trên và mặt dưới sâu, giữa dòng sông và hai bờ.
 
Dựa vào tính chất này, có nơi thiết kế các cửa cống hai ngăn để “hớt” nước ngọt trên mặn để tưới. Nhưng thực tế, rất khó để “hớt” nước ngọt vì hầu hết thời gian trong năm, mặn bị xáo trộn lẫn ở mức độ khác nhau, đặc biệt trong mùa kiệt, độ mặn mặt và đáy sông gần như bằng nhau trong suốt quá trình triều.

Để ngăn mặn xâm nhập, xây dựng công trình thủy lợi là biện pháp cơ bản. Việc vận hành công trình thủy lợi và công trình cấp nước sinh hoạt trong thời gian mặn lên cao cần tuân theo quy trình vận hành và dựa vào quy luật truyền mặn nêu trên để vừa ngăn, tránh được mặn, đồng thời có thể khai thác nguồn nước ngọt tại chỗ và ở thượng lưu.

Tuy nhiên, hộ gia đình, các cơ sở sản xuất có sử dụng nguồn nước nhiễm mặn nếu có nhu cầu nên tự trang bị máy đo mặn để đo trước khi sử dụng nguồn nước theo tiêu chuẩn cấp nước được khuyến cáo áp dụng cho cây trồng, vật nuôi và nước sinh hoạt như: nước sông, rạch cấp cho người, gia súc có độ mặn không lớn hơn 0,4‰, tưới cho lúa ở giai đoạn mạ không quá 1‰, không quá 4‰ cho lúa ở giai đoạn sinh trưởng. Tiêu chuẩn này đối với rau màu càng thấp hơn. Thủy sản nước ngọt có thể chịu độ mặn cao hơn 4‰.

Theo Cục Trồng trọt, mục tiêu chung trong chống mặn xâm nhập ruộng lúa là giảm nồng độ mặn trên các kinh, rạch xuống dưới 1,5‰. Lưu ý, đối với lúa, vào những ngày mặn lên cao (nhưng dưới 4‰), nếu cần lấy nước tưới thì lấy nước vào ruộng và xả nước ra liên tục nhưng không được giữ nước trong ruộng quá lâu vì sẽ làm tăng độ mặn cho đất.
 
Đối với rau màu, cây ăn trái, đặc biệt là cây ăn trái mới ra hoa và ra đọt non, cách tốt nhất là lấy nước ngọt trữ trong ao hồ mương vũng để tưới, tạm thời tưới cho cây trồng trong những ngày độ mặn xấp xỉ 2‰. Đối với cấp nước cho người và gia súc, cách tốt nhất là dùng nước mưa, nước trữ trong ao hồ ở mùa trước, kiểm tra độ mặn trên sông, rạch trong vùng khi dưới 0,4‰ mới đem lên nấu ăn.

Bài, ảnh: HÀ THÀNH THẶNG