Độc đáo chùa Kompong Chrây 

Chùa Kompong Chrây hay còn gọi là chùa Hang tọa lạc tại Khóm 4, TT Châu Thành, tỉnh Trà Vinh (nay thuộc xã Châu Thành, tỉnh Vĩnh Long). Đây là ngôi chùa vừa có kiến trúc đẹp và có nhiều thành tích trong kháng chiến chống giặc ngoại xâm. Chùa Kompong Chrây vừa được xếp hạng di tích lịch sử cấp tỉnh vào tháng 6/2025. 

Nghi thức rước bằng xếp hạng di tích cấp tỉnh tại chùa Kompong Chrây.

Quá khứ hào hùng

Trong những năm kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, chùa Kompong Chrây là ngôi chùa giàu truyền thống cách mạng. Qua các nguồn tra cứu và lịch sử địa phương, cho thấy chùa có nhiều đóng góp cho sự nghiệp giải phóng dân tộc Việt Nam. Chùa là địa điểm nổi trội về các phong trào đấu tranh, đồng thời là nơi nuôi chứa, bảo vệ nhiều đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước qua các thời kỳ.

Cuối năm 1945, khi thực dân Pháp tái chiếm Trà Vinh, với địa thế vừa gần vừa xa (chùa Kompong Chrây cách trung tâm tỉnh lỵ Trà Vinh trước đây khoảng 6km), nên chùa được Tỉnh ủy chọn làm nơi họp để đưa ra phương án chiến đấu làm chậm bước tiến của địch về vùng nông thôn thuộc các huyện trong tỉnh.

Đến năm 1968, trong Cuộc Tổng tấn công và nổi dậy Tết Mậu Thân, để ngăn chặn quân ta đánh vào TX Trà Vinh, chính quyền Mỹ- ngụy đã dùng bộ binh sử dụng vũ khí hạng nặng và máy bay phản lực, chúng ngày đêm tăng cường do thám, thả bom trên địa bàn xã để ngăn bước tiến của quân ta. Ngày 2/2/1968, chúng cho máy bay rà soát phát hiện chùa Kompong Chrây tập trung đông người và nhận được tin báo có cán bộ cách mạng đang ở tại chùa.

Chúng nghi ngờ chùa là nơi cách mạng tập hợp quân để đánh lên thị xã, nên đã cho ném 4 quả bom vào chùa gây thương vong lên đến hơn 150 người, trong đó có 52 người chết. Về cơ sở vật chất, chùa bị thiệt hại khoảng hơn 70%. 

Sau đó, đại diện chư tăng cùng phật tử trong vùng biểu tình lên Dinh Tỉnh trưởng, cuộc biểu tình có khoảng 1.000 người tham gia với khẩu hiệu băng rôn “Chống bắt sư sãi đi lính”, “chống bắn phá chùa chiền”.

Trong cuộc biểu tình này, sư Cả nhì Thạch Sốt còn đem theo những vật chứng để minh chứng cho tội ác mà chính quyền Mỹ- ngụy đã gây ra để đấu tranh với cố vấn Mỹ, lên án tội ác của họ về việc đánh bom phá hoại chùa chiền. Buộc Tỉnh trưởng Vĩnh Bình khi đó phải đứng ra xoa dịu dư luận, bằng cách bồi thường thiệt hại cho chùa 1.000 bao xi măng.

Trong Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử năm 1975, dưới sự chỉ đạo trực tiếp của lực lượng binh vận huyện, tỉnh cùng Chi bộ, Chi ủy xã Đa Lộc, sử dụng lực lượng nòng cốt là chư tăng chùa Kompong Chrây đã kêu gọi đầu hàng 4 đồn dân vệ. Số vũ khí giao nộp cho các chư tăng chùa Kompong Chrây mang về chùa hơn 100 súng, đạn các loại… số vũ khí này được chư tăng chùa Kompong Chrây tập hợp và bàn giao lại cho cách mạng.

Ngoài những đóng góp trên, trong kháng chiến nhà chùa còn là nơi tuyên truyền, phổ biến các chủ trương chính sách của Đảng đến các vị sư và đồng bào phật tử. Đây chính là nhân tố quan trọng hun đúc tinh thần yêu nước, là yếu tố then chốt quyết định thành bại của các cuộc đấu tranh, góp phần cùng cả nước hoàn thành cuộc cách mạng giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước. Đó cũng là sức mạnh đại đoàn kết giữa hai dân tộc Kinh- Khmer được chùa phát huy đến ngày nay.

Phát huy các giá trị văn hóa

Lễ dâng y tại chùa Kompong Chrây.

Sau ngày đất nước thống nhất (30/4/1975), chùa Kompong Chrây được xem là nơi lưu giữ, bảo tồn các giá trị văn hóa của người Khmer. Cụ thể, chùa đã phối hợp chính quyền địa phương thường xuyên tổ chức các lễ hội truyền thống để đáp ứng nhu cầu tâm linh, nhu cầu văn hóa của Nhân dân.

Từ đó đã góp phần tạo bước đột phá cho công cuộc xây dựng quê hương. Bên cạnh, chùa Kompong Chrây vẫn tiếp tục có nhiều đóng góp trong sự nghiệp giáo dục thông qua các hoạt động học tập, giáo dục đạo đức; mở nhiều lớp dạy Pali Khmer cho các chư tăng và phật tử với trung bình mỗi khóa học có khoảng 40 người tham gia. Một nét đặc trưng của chùa Kompong Chrây nữa đó chính là việc mở các lớp đào tạo, dạy nghề chạm khắc gỗ cho các chư tăng và người dân được duy trì trong nhiều năm qua.

Tận dụng những bộ rễ và thân cây cổ thụ trong vùng, Hòa thượng Thạch Suông- Trụ trì chùa Kompong Chrây mời nghệ nhân đến mở lớp dạy điêu khắc gỗ tại chùa. Xưởng điêu khắc gỗ nghệ thuật được thành lập, vừa hoạt động sản xuất vừa đào tạo nghề cho thanh niên khắp nơi, theo hình thức cầm tay chỉ việc.

Hiện nay khi đến thăm chùa Kompong Chrây, du khách được trực tiếp chứng kiến các nghệ nhân và công nhân xưởng điêu khắc gỗ chế tác, tạo hình nhiều tác phẩm đặc sắc từ những gốc cây xem như đã bỏ đi với nhiều tác phẩm độc đáo.

Trong đó, nổi bật nhất là tác phẩm “Cửu long” với hình ảnh 9 con rồng quấn quýt bên nhau tượng trưng cho vùng đất ĐBSCL. Đây là tác phẩm do 6 công nhân và các vị sư trong chùa chạm khắc trong 6 năm. Bên cạnh, trong bộ sưu tập các sản phẩm điêu khắc được trưng bày tại chùa còn có bộ thú 12 con giáp theo truyền thống Phật giáo Nam tông Khmer và nhiều bộ bàn, ghế…

Đặc biệt, kiến trúc chùa Kompong Chrây còn có giá trị nghệ thuật độc đáo. Dù đã qua nhiều lần trùng tu và sửa chữa nhưng mỗi công trình kiến trúc của chùa đều mang tính nghệ thuật cao, chứa đựng triết lý sâu xa, giúp cho chúng ta có cái nhìn toàn diện về phong tục tập quán, tôn giáo, tín ngưỡng và bề dày lịch sử văn hóa dân tộc Khmer.

Độc đáo là công trình cổng phụ chùa (cổng Hang) được xây dựng khác biệt so với các ngôi chùa khác. Hiện nay, chùa Kompong Chrây không chỉ đơn thuần là một điểm tín ngưỡng, tôn giáo quan trọng trong đời sống hàng ngày của đồng bào Khmer trong vùng, mà còn là một biểu tượng văn hóa du lịch của tỉnh, hàng năm thu hút rất nhiều lượt khách đến tham quan, chiêm bái. Trong đó, có khá đông các nhà nhiếp ảnh yêu thích thiên nhiên đến chùa ghi lại hình ảnh các loại chim, cò; các lễ hội và xưởng điêu khắc gỗ…

Việc chùa Kompong Chrây được xếp hạng di tích cấp tỉnh là niềm vinh dự và niềm tự hào, đồng thời cũng là trách nhiệm của các cấp, các ngành trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di tích. 

 Bài, ảnh: BÁ THI