Học lịch sử qua nhân chứng thời gian

Môn lịch sử với tôi từng là môn học nhiều chữ, khó nhằn và đôi khi là “gánh nặng” trong những ngày cắp sách đến trường. Đến khi tôi bén duyên với nghề phóng viên quay phim, mọi thứ đã đổi khác.

Lịch sử không còn là những con chữ khô khan, mà đã trở thành câu chuyện sống động, hào hùng qua lời kể của các nhân chứng thời gian - những người đã dành trọn thanh xuân cho sự nghiệp cách mạng và không ít lần trải qua khoảnh khắc giữa lằn ranh sinh tử.

Cựu chiến binh Phạm Đức Cư thuộc Trung đoàn Pháo cao xạ 367

Cựu chiến binh Phạm Đức Cư thuộc Trung đoàn Pháo cao xạ 367 và cựu chiến binh Nguyễn Công Dinh thuộc Cục Tác chiến, Bộ Tổng tham mưu là hai trong số những nhân vật mà chúng tôi may mắn được gặp trong chuyến tác nghiệp thực hiện loạt phim tài liệu “Điện Biên Phủ- Sức mạnh lòng dân”.

Cựu chiến binh Nguyễn Công Dinh thuộc Cục Tác chiến, Bộ Tổng tham mưu

Mỗi người mang một câu chuyện riêng nhưng đều thấm đẫm sự kiên cường của người lính nơi chiến trường khói lửa.                     

Ngày 1/2/1954, Anh hùng Tô Vĩnh Diện hy sinh tại Dốc Chuối khi lấy thân mình chèn bánh pháo, ghìm giữ không cho khẩu pháo cao xạ lăn xuống vực trong Chiến dịch Điện Biên Phủ.

Một trong những đồng đội đã chứng kiến giây phút đồng chí hy sinh là ông Phạm Đức Cư, thuộc Trung đoàn Pháo cao xạ 367. Tuy tuổi đã ngoài 90, nhưng cựu chiến binh Phạm Đức Cư vẫn nhớ rõ từng chi tiết về kỳ tích tay không kéo pháo của lực lượng pháo binh năm ấy trong chiến dịch mở ra chiến thắng lừng lẫy năm châu.

Trong Chiến dịch Điện Biên Phủ, trước khi chuyển phương châm tác chiến từ “Đánh nhanh- Thắng nhanh” thành “Đánh chắc- Tiến chắc”, Đại tướng Võ Nguyên Giáp gửi hỏa tốc mật thư xin ý kiến Bác Hồ và Trung ương.

Người cán bộ năm xưa được giao trọng trách đặc biệt này là ông Nguyễn Công Dinh, thuộc Cục Tác chiến, Bộ Tổng tham mưu. Đường giao mật thư phải qua 3 trọng điểm máy bay địch bắn phá dữ dội nên ông phải tranh thủ đi cả ngày lẫn đêm để kịp hoàn thành nhiệm vụ. Năm nay đã 97 tuổi nhưng cựu binh Nguyễn Công Dinh vẫn rất minh mẫn và có nhiều tâm huyết với thế hệ trẻ.

Góp phần làm nên Đại thắng mùa Xuân năm 1975 là những con tàu không số mang trọng trách chi viện cho chiến trường miền Nam.

Ghi hình Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Phan Nhạn

Trong chuyến tác nghiệp thực hiện loạt ký sự “Đường Hồ Chí Minh trên biển”, chúng tôi được gặp Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Phan Nhạn, người đã gắn bó với những con tàu không số suốt 14 năm và tham gia tất cả 15 chuyến tàu. Trong cuộc phỏng vấn đan xen vô vàn cảm xúc, ông kể về những ngày vượt trùng khơi và những người đồng đội đã ngã xuống.

Ê kíp THVL cùng các nhân vật tai di tích Hòn Hèo

Cũng trong chuyến tác nghiệp, chúng tôi có cơ hội trò chuyện với bà Phạm Thị Hường- một nữ quân y từng công tác tại bến Hòn Hèo, tỉnh Khánh Hòa.

Bà Phạm Thị Hường- một nữ quân y từng công tác tại bến Hòn Hèo xúc động nhớ lại trận càng quét của địch năm 1968

Năm 1968, khi con tàu không số với mật danh C235 nổ tung giữa biển, quân địch tăng cường kiểm soát gắt gao, bà Hường may mắn thoát khỏi trận càn quét nhưng giây phút sinh tử ấy với bà như vừa xảy ra hôm qua.

Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân, Đại tá Nguyễn Văn Tàu (bí danh Tư Cang) là Cụm trưởng Cụm tình báo H.63, cụm tình báo đầu tiên được thành lập tại Sài Gòn trong Chiến dịch Mậu Thân năm 1986. Ông cũng là một trong những nhân chứng lịch sử mà chúng tôi ghi hình khi thực hiện loạt phim tài liệu “Non sông thống nhất”.

Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân, Đại tá Nguyễn Văn Tàu (bí danh Tư Cang)

Hiện tuổi cao, sức yếu nhưng ông Tư Cang vẫn giữ được trí tuệ minh mẫn, rành mạch khi nhắc về những năm hoạt động ở Sài Gòn cách nay nửa thế kỷ. Một ngày giữa tháng Tư lịch sử, ông ký tặng chúng tôi những quyển hồi ký mà ông đã dành trọn tâm huyết để kể lại những câu chuyện ngược dòng thời gian.

Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân, Đại tá Nguyễn Văn Tàu (bí danh Tư Cang) ký tặng

Đã qua 10 năm làm nghề nhưng tôi vẫn nhớ rõ hình ảnh của từng nhân vật đi qua thăng trầm lịch sử, có người kể xong thì khóc, cũng có người im lặng rất lâu rồi mới nói.

Tôi nhận ra nghề phóng viên quay phim không phải chỉ đáp ứng kỹ thuật thôi là đủ, mà cần cả sự kiên nhẫn và một trái tim đủ rộng để cảm nhận và nắm bắt mọi khoảnh khắc. Tôi tự nhủ bản thân luôn dùng hết tâm sức ghi lại những khung hình thật trọn vẹn, chân thực để mỗi câu chuyện có thể chạm đến trái tim người xem, không bị quên lãng và sống mãi với thời gian.

Các thế hệ sinh ra trong thời bình quả thật may mắn. Sự may mắn ấy càng nhân lên bội phần khi tôi được tận mắt chứng kiến, lắng nghe và trò chuyện với các nhân chứng sống của lịch sử. Tròn 100 năm ngày Báo chí cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025), tôi nghĩ về nghề với lòng biết ơn sâu sắc, khi cho tôi cơ hội được học làm người từ những nhân vật đã có cống hiến vĩ đại cho dân tộc, cũng như được tiếp bước hành trình lưu giữ ký ức, ghi lại tư liệu lịch sử quý báu.

Dịp này, xin được gửi lời tri ân tới những người làm báo, đặc biệt là các thế hệ phóng viên quay phim đi trước, những người đã lặng lẽ đứng sau máy quay để kể lại những câu chuyện không bao giờ cũ và truyền cảm hứng cho các thế hệ hôm nay.

Bài, ảnh: ĐỖ SANG