Mở rộng thị trường cho thương hiệu chiếu Cà Hom

Nép mình ven sông Hậu, làng nghề dệt chiếu Cà Hom (xã Hàm Giang) tồn tại gần một thế kỷ, gắn bó bền chặt với đồng bào dân tộc Khmer tại đây. Từ những khung dệt thủ công, người dân vừa giữ nghề truyền thống, vừa cải thiện mẫu mã sản phẩm, đầu tư máy móc, từng bước mở rộng thị trường cho sản phẩm làng nghề trăm tuổi.

Nghệ nhân Diệp Thị Som gìn giữ kỹ thuật dệt thủ công chiếu hoa với 10 mẫu hoa văn truyền thống.

“Tự cung nguyên liệu, lấy công làm lời…”

Giữa vùng đất thấp trũng ven sông Hậu, cây lác được người dân Khmer ở các ấp Chợ, Cà Hom và Bến Bạ (xã Hàm Giang) trồng xen rẫy mía hoặc ruộng lúa. Tận dụng đất bãi, bờ ruộng, bà con quay vòng vụ trồng lác, sau đó thu hoạch lác, phơi, nhuộm màu, dệt, tạo thành một quy trình dệt chiếu khép kín trong từng hộ gia đình.

Chị Trần Thị Thế (47 tuổi, ấp Cà Hom) có 3 công đất gần nhà, chia đều trồng mía và lác. “Hồi đó toàn trồng mía, chừng 10 năm nay mới chuyển sang trồng lác. Mía thu hoạch 1 năm/lần, còn lác thì cắt 3 tháng/lần, mùa mưa lác phát triển tốt, nhưng suốt năm không đủ dệt chiếu, phải mua thêm lác ngoài”- chị Thế chia sẻ.

Theo chị, sợi lác dài và chắc được giữ lại để dệt chiếu; còn loại ngắn, mềm bán cho người khác cột cua, gói bánh. Mỗi ngày, chị thu hoạch khoảng 30kg lác, lấy phần thân dài hơn 1m. Ban đêm tranh thủ chẻ lác, sáng hôm sau dệt chiếu, chiều lại ra đồng tiếp tục cắt lác. Ngoài việc trồng mía, trồng lác và dệt chiếu, chị Thế còn nuôi bò sinh sản để xoay vòng vốn, chăm lo cho đời sống gia đình.

Hiện xã Hàm Giang có gần 20ha diện tích đất trồng lác, sản lượng hơn 90 tấn lác khô/năm, giá bán lẻ dao động 12.000-18.000 đ/kg, tùy độ dài và chất lượng, cả vùng trồng tại địa phương cơ bản đáp ứng nhu cầu nguyên liệu cho làng nghề. Việc tự cung nguyên liệu giúp bà con chủ động sản xuất, tiết kiệm chi phí đầu vào.

Nếu không có đất trồng lác như bà Thạch Thị Dương (76 tuổi, ấp Bến Bạ), thì phải mua lác nguyên liệu. “Mỗi ngày tôi tranh thủ phơi khoảng 40kg lác, rồi dệt chiếu, giá bán 200.000 đ/đôi (khổ 1,2-1,6m). Lúc làm không xuể thì thuê người dệt phụ 35.000 đ/đôi. Không trồng được lác thì phải ráng làm nhiều, tìm thêm mối bán, lấy công làm lời”- bà Dương cho hay.

Theo ông Trần Kia- Trưởng ấp Bến Bạ, địa phương có gần 100 hộ làm nghề, trong đó hơn 1/2 hộ dệt thường xuyên. Phần lớn mỗi chiếc chiếu được làm hoàn toàn thủ công từ khâu chẻ lác, nhuộm màu, căng sợi đến dệt. Sản phẩm tiêu thụ nhiều nhất là chiếu trắng, chiếu màu có hoa văn đơn giản, kích thước phổ biến từ 1,2-1,6m, bán lẻ tại các chợ hoặc có thương lái đến tận nhà thu mua. Tuy nhiên, thị trường tiêu thụ sản phẩm vẫn còn hạn chế do bà con chủ yếu “làm đến đâu bán đến đó”.

Từ chiếu OCOP đến di sản văn hóa

Người dân tại làng nghề dệt chiếu Cà Hom tự trồng lác, tiết kiệm chi phí sản xuất.

“Chiếu chợ” là cách bà con hay gọi những chiếc chiếu gia dụng, mẫu mã đơn giản, giá bán dao động 100.000-120.000 đ/chiếc, tùy kích cỡ. Theo tính toán, nếu dệt tay, 2 lao động có thể hoàn thành 1 đôi chiếu/ngày, lợi nhuận gần 50.000 đ/chiếc.

Bên cạnh đó, làng nghề còn nổi tiếng với dòng chiếu nghệ thuật (còn gọi là chiếu hoa hay chiếu chùa)- loại chiếu được đặt dệt riêng cho các dịp lễ hội tôn giáo, có hoa văn tinh xảo và mang đậm bản sắc văn hóa Khmer, có họa tiết tháp đơn, tháp đôi, chữ Khmer tinh xảo.

Nghệ nhân Diệp Thị Som (75 tuổi, ấp Bến Bạ) chia sẻ: “Chiếu hoa Cà Hom nổi bật với 5 màu chủ đạo: trắng, đỏ, xanh, vàng và tím. Hoa văn được chọn kỹ lưỡng, vừa giữ nét truyền thống vừa đáp ứng thị hiếu người tiêu dùng. Một số nghệ nhân còn dệt chiếu hoa 2 mặt- dòng sản phẩm đòi hỏi sự phối hợp nhuần nhuyễn giữa bố cục, kỹ thuật và độ tinh xảo trong từng đường dệt, tạo nên dấu ấn riêng cho chiếu Cà Hom trên thị trường. Khó nhất là dệt chiếu có mẫu chữ, không có bản vẽ, chỉ nhớ trong đầu, rồi phải canh từng mắt lược mà xỏ sợi lác cho đều”.

Không chỉ giữ lửa nghề truyền thống, vài năm gần đây, làng nghề đã có nhiều thay đổi. Một số hộ đầu tư máy dệt bán tự động, giúp tăng năng suất gấp 5-7 lần so với thủ công và đáp ứng được các đơn hàng sỉ.

Chị Lý Bích Thủy (sinh năm 1994, ấp Chợ)- một trong những người trẻ theo đuổi nghề dệt chiếu, cho biết: “Lúc đầu sử dụng máy thấy lạ, nhưng làm riết quen tay. Giờ chiếu máy làm nhanh, sản lượng gần 10 chiếc/ngày. Nhà tôi có 2 máy, mỗi máy đầu tư khoảng 20 triệu đồng. Ai đặt chiếu bông thì mình vẫn làm tay, còn chiếu đơn sắc thì máy chạy nhanh hơn”.

Theo UBND xã Hàm Giang, tổng sản lượng chiếu Cà Hom hiện đạt gần 50.000 chiếc/năm, trong đó chiếu dệt máy chiếm khoảng 1/4 sản lượng. Sản phẩm chủ yếu được tiêu thụ tại các tỉnh lân cận như Cần Thơ, Cà Mau, Đồng Tháp, các tỉnh miền Đông, một phần xuất sang Campuchia theo đường tiểu ngạch.

Hơn nữa, một số người trẻ bắt đầu thử nghiệm bán chiếu qua mạng xã hội, quay video giới thiệu sản phẩm, kết nối với nhiều khách hàng hơn.

Từ khi được công nhận là làng nghề truyền thống năm 2014, sản phẩm chiếu Cà Hom được chú ý quảng bá thương hiệu. Năm 2023, sản phẩm “Chiếu Trúc Mai” được công nhận OCOP 3 sao, tạo đà phát triển mới cho làng nghề.

Đặc biệt, năm 2024, làng nghề dệt chiếu Cà Hom thuộc xã Hàm Tân (cũ) được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia, mở ra cơ hội để sản phẩm tiếp cận với các chương trình xúc tiến thương mại; quảng bá du lịch- bảo tồn di sản gắn với phát triển kinh tế cộng đồng.

Trong năm 2024, làng nghề đạt doanh thu khoảng 5,5 tỷ đồng, lợi nhuận ước gần 2,5 tỷ đồng. Dù vậy, làng nghề dệt chiếu Cà Hom vẫn gặp nhiều khó khăn: nguyên liệu tại chỗ ngày càng khan hiếm do biến đổi khí hậu; sản xuất chủ yếu thủ công, thiếu vốn đầu tư máy móc; thiếu liên kết tiêu thụ và chưa xây dựng được thương hiệu, nhãn mác đồng bộ.

Đặc biệt, việc tiếp cận thị trường qua thương mại điện tử vẫn còn hạn chế, một phần vì người làm nghề chưa thấy rõ hiệu quả lâu dài của hình thức này.

Từ sản phẩm phục vụ sinh hoạt thường ngày, chiếu Cà Hom đã từng bước khẳng định giá trị văn hóa và kinh tế. Người dân không chỉ đổi mới thiết bị mà còn linh hoạt hơn trong tổ chức sản xuất, kết hợp giữa nghề xưa và cách làm mới.

Song, để sản phẩm làng nghề vươn xa hơn nữa, rất cần sự hỗ trợ về vốn, xây dựng thương hiệu, kết nối tiêu thụ và phát triển hình thức liên kết sản xuất, kinh doanh hiệu quả.

Bài, ảnh: THẢO TIÊN