Quá sớm để dự báo hạn, mặn ở miền Tây

Việc tích nước của các đập thủy điện Mekong sẽ tác động ít nhiều đến tình trạng khô hạn, có thể kéo dài đến đầu mùa mưa năm sau

Việc tích nước của các đập thủy điện Mekong sẽ tác động ít nhiều đến tình trạng khô hạn, có thể kéo dài đến đầu mùa mưa năm sau

Đã cuối tháng 8/2021 nhưng mực nước ở các khu vực ĐBSCL vẫn rất thấp do lũ về muộn. Trẻ em tranh thủ ra ruộng lúa mới thu hoạch săn bắt chuột đồng .Ảnh: QUANG TRƯỜNG

Đầu mùa lũ năm 2021, mực nước sông Mekong thấp so với mức trung bình nhiều năm, dẫn đến những lo ngại về rủi ro hạn - mặn ở khu vực ĐBSCL trong mùa khô 2022. Mặc dù vậy, mực nước đầu mùa lũ thấp nhưng phải xét thêm nhiều yếu tố mới có thể dự báo hạn - mặn mùa khô tới sẽ gay gắt hay không.

Thủy điện Mekong làm chậm mùa lũ

Về nguyên lý, các đập thủy điện không tự gây ra tình hình khô hạn nhưng có thể làm chậm dòng chảy. Thông thường, những năm có đủ lượng mưa thì các đập thủy điện Mekong ít ảnh hưởng đến lượng nước và thời gian nước chảy về ĐBSCL.

Trong những năm thiếu nước, hệ thống đập sẽ tích đủ nước trong hồ chứa rồi mới xả để phát điện. Đập trên tích nước thì đập kế dưới phải đóng, chờ đập trên xả để tích nước, đập kế tiếp cũng phải chờ. Cứ như vậy, nước đi qua một chuỗi đập sẽ rất lâu và sẽ gây tình trạng mực nước thấp ở phía hạ lưu.

Sự có mặt của các đập thủy điện Mekong sẽ tác động đến việc khô hạn, có thể kéo dài đến đầu mùa mưa năm sau. Đầu mùa mưa năm nay, các đập đã giữ lại phần lớn lượng nước khiến mùa lũ 2021 về chậm so với điều kiện tự nhiên.

Thông tin từ dự án Theo dõi đập Mekong (MDM - Mekong Dam Monitor) cập nhật đến tuần 16-22 tháng 8/2021 cho thấy đến thời điểm này, lẽ ra mùa lũ đã xuất hiện trên sông Mekong. Đầu mùa lũ năm nay, mực nước thấp hơn nhiều so với trung bình nhiều năm trên phần lớn lưu vực. Chỉ số một số cột nước của Ủy hội Mekong quốc tế (MRC) cho thấy mực nước thấp kỷ lục do lượng mưa thấp ở phần hạ lưu và sự tích nước của các đập trong toàn lưu vực, trong đó có sự tích nước ở đập Nouzhadu - Trung Quốc.

Mô hình dòng chảy tự nhiên (Natural Flow Model) của Tổ chức Eyes on Earth ước lượng sự thiếu hụt 26% so với dòng chảy tự nhiên ở trạm Chiang Saen - Thái Lan; 20% ở Vientiane - Lào. Lượng nước này có thể sẽ được giữ lại đến mùa khô mới xả để phát điện.

Cụ thể, các đập ở Trung Quốc đã giữ lại tổng cộng 1,4 tỉ m3 nước trong tuần, đập Nouzhadu giữ 1,15 tỉ m3 trong tuần làm dâng mực nước trong hồ lên 5 m. Hầu hết 34 đập chi lưu ở Lào, Campuchia, Việt Nam, Thái Lan cũng đã giữ lại tổng cộng 633 tỉ m3 nước trong các hồ chứa trong tuần qua.

Sự tích nước này đã diễn ra hằng năm vào đầu mùa lũ. Năm nay, lượng mưa đầu mùa trong lưu vực lại thấp hơn mức trung bình nhiều năm đã tác động lớn đến mực nước sông Mekong, gây ảnh hưởng lớn đến sản lượng thủy sản tự nhiên do thiếu nơi sinh sản, ảnh hưởng đến nông nghiệp ở một số nơi trong lưu vực.

Theo các số liệu thống kê, sự tích nước có thể còn tiếp diễn trong thời gian tới vì thể tích hữu dụng của các đập ở Trung Quốc chỉ mới đạt 34% và 34 đập ở hạ lưu vực chỉ mới tích khoảng 50%.

Cần theo dõi La Nina

Mực nước đoạn sông Mekong ở Lào - Đông Bắc Thái Lan từ biên giới Lào - Trung Quốc đến Vientiane vì gần với các đập Trung Quốc nên sẽ rất nhạy với sự vận hành đóng/mở của các đập ở Trung Quốc. Đối với ĐBSCL, sự vận hành đóng/ mở của các đập Trung Quốc có ảnh hưởng mực nước nhưng ít hơn, vì phần lớn nước về ĐBSCL do ảnh hưởng mưa ở tả ngạn ở đoạn trung lưu sông Mekong, nhất là ở Lào.

Ngoài việc các đập thủy điện làm chậm thời gian khởi đầu mùa lũ thì tình hình thời tiết liên quan đến chu kỳ ENSO mới là yếu tố quyết định lượng nước về ĐBSCL. Theo thông tin của Trung tâm Dự báo Khí tượng Mỹ cập nhật đến ngày 12/8, tình hình thời tiết vẫn đang trong trạng thái ENSO trung tính, 60% khả năng kéo dài trong giai đoạn tháng 8-9. Hiện tượng La Nina (mưa nhiều) có thể xuất hiện trong tháng 9-10 và xác suất là 70% kéo dài sang giai đoạn tháng 11 đến tháng 1-2022. Như vậy, cho đến nay, vẫn còn quá sớm để có thể dự báo tình hình hạn, mặn ở ĐBSCL vào mùa khô 2022.

Nếu La Nina không xuất hiện thì các đập sẽ tiếp tục tích nước đến mùa khô mới xả. Theo đó, mùa lũ năm nay sẽ về chậm. Tuy nhiên, trong tình huống này, đến mùa khô, khi các đập đã đầy trên toàn lưu vực và xả để phát điện thì hạn, mặn sẽ không gay gắt. Nếu La Nina xuất hiện sớm và mạnh thì sẽ mưa nhiều trong tháng 9-10, các đập sẽ đầy sớm và bắt đầu xả từ tháng 10. 

"Tình hình hạn, mặn vào mùa khô vẫn chưa rõ và có thể ĐBSCL sẽ không có hạn, mặn nếu La Nina xuất hiện. Do đó, các cơ quan chức năng ở ĐBSCL cần theo dõi tình hình có xuất hiện La Nina hay không vào tháng 9-10 tới.

NGUYỄN HỮU THIỆN

Theo Báo Người lao động (www.nld.com.vn)