Chủ động ứng phó xâm nhập mặn mùa khô năm 2025-2026

Theo ngành chức năng, xâm nhập mặn (XNM) ở ĐBSCL trên các sông chính có khả năng bắt đầu từ nửa cuối tháng 12/2025 ở mức sâu hơn trung bình nhiều năm. Do đó, các địa phương, người dân cần cập nhật kịp thời các thông tin dự báo khí tượng thủy văn, chủ động ứng phó XNM trong thời gian tới.

Công trình cống Vũng Liêm phát huy hiệu quả trong việc kiểm soát mặn, giữ ngọt phục vụ sản xuất và sinh hoạt.

Xu hướng gia tăng

Theo Cục Quản lý đê điều và phòng, chống thiên tai, thời gian qua, tần suất xuất hiện trở lại của các năm hạn mặn lịch sử gần nhau hơn. XNM có xu thế ảnh hưởng đến nguồn nước sớm hơn giai đoạn trước từ 1-1,5 tháng.

Những năm dòng chảy thượng nguồn về thấp, XNM xuất hiện từ giữa tháng 12 năm trước, đỉnh mặn xuất hiện vào tháng 2-3 năm sau. Sang tháng 4 XNM giảm.

Thực tế, trong những năm gần đây, ĐBSCL đã xuất hiện 3 đợt hạn hán, XNM nặng; trong đó, có 2 đợt cao lịch sử (đến thời điểm xuất hiện) là mùa khô năm 2015-2016 và 2019-2020; mùa khô năm 2023-2024 được xem là nhẹ hơn.

Trong đó, đợt XNM năm 2015-2016, đã gây thiệt hại khoảng 405.000ha lúa, 8.100ha hoa màu, 28.500ha cây ăn trái. Về năng suất lúa, tính riêng vụ Đông Xuân 2015-2016, năng suất giảm 3,9 tạ/ha, giảm 424.000 tấn so với Đông Xuân 2014-2015.

Đợt XNM năm 2019-2020, đã ảnh hưởng đến 10/13 tỉnh ĐBSCL, thời gian XNM kéo dài gần 6 tháng. Phạm vi ảnh hưởng của XNM với ranh 4 g/l là gần 1,7 triệu hecta chiếm 42,5% diện tích tự nhiên toàn vùng.

Tổng diện tích lúa thiệt hại do XNM năm 2020 là 59.624ha, bằng 14,8% so với thiệt hại năm 2016. Đợt XNM năm 2023-2024, có khoảng 1.390ha lúa giảm năng suất do người dân xuống giống tự phát, không theo khuyến cáo khoanh vùng sản xuất an toàn bị ảnh hưởng.

Theo ông Nguyễn Hiệp- Cục Quản lý đê điều và phòng, chống thiên tai, nguyên nhân gây XNM trong những năm gần đây là do từ sau 2010 đến nay, dòng chảy mùa lũ trên lưu vực có những thay đổi lớn, xu thế lũ ngày càng nhỏ đi và mất đi hình dạng lũ phổ biến với 2 đỉnh sớm và muộn, thay vào đó là hình dạng lũ phẳng (chữ nhật hay hình thang).

Bên cạnh đó, hệ thống hạ tầng thủy lợi vùng ĐBSCLtuy đã được quan tâm đầu tư, song, còn bộc lộ hạn chế khi ứng phó những đợt hạn hán, XNM quy mô lớn, kéo dài.

Việc sử dụng nước nhiều nơi còn chưa hợp lý trong điều kiện hạn hán, XNM. Trong khi đó, hệ thống cấp nước sinh hoạt tập trung để phục vụ nước sạch cho người dân còn thiếu, nhiều công trình xuống cấp chưa được đầu tư để cải tạo, nâng cấp...

Theo PGS.TS Lê Anh Tuấn- Khoa Môi trường và Tài nguyên thiên nhiên- ĐH Cần Thơ, tình trạng giảm nguồn nước cả về mùa mưa và mùa khô, cộng thêm yếu tố nước biển dâng và lún sụt đồng bằng khiến gia tăng XNM trong mùa khô, đặc biệt là những năm có sự quay trở lại của hiện tượng El-Nino.

Cần chủ động ứng phó

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, nguồn nước mùa khô 2025-2026 trên lưu vực sông Cửu Long cơ bản đáp ứng nhu cầu sinh hoạt, sản xuất nhưng vẫn tiềm ẩn nguy cơ thiếu nước cục bộ do XNM.

Về XNM 2025-2026, mức độ được dự báo nhẹ hơn mùa cạn 2024-2025 nhờ hệ thống công trình kiểm soát mặn hoạt động hiệu quả hơn. Tại Đồng Tháp, mặn có thể lên đến Mỹ Phong (sông Cửa Tiểu) và Mỹ Tho (sông Cửa Đại).

Tuy nhiên, nguy cơ thiếu nước cục bộ vẫn có thể xảy ra tại một số địa phương đặc biệt là một số xã cuối nguồn thuộc các tỉnh như: Tây Ninh, Đồng Tháp, Vĩnh Long, Cà Mau. Nguyên nhân chủ yếu do XNM và hệ thống các công trình thủy lợi, hệ thống các công trình cấp nước tập trung chưa được hoàn thiện đồng bộ.

Các địa phương cần rà soát hệ thống đê bao và các cống ngăn mặn, trữ ngọt để bảo vệ sản xuất.

Riêng Vĩnh Long, do hệ thống kiểm soát mặn chưa hoàn chỉnh, mặn có thể lấn sâu vào các xã ven sông Hàm Luông, Cổ Chiên và sông Hậu.

Theo ông Đặng Hoàng Lam- Phó Giám đốc Đài Khí tượng Thủy văn tỉnh nhận định: XNM trên các sông chính có khả năng bắt đầu trở lại từ nửa cuối tháng 12/2025 ở mức sâu hơn trung bình nhiều năm.

Cụ thể, trên sông Hàm Luông, Cửa Đại, Ba Lai, Cổ Chiên XNM sâu nhất ở mức xấp xỉ và thấp hơn mùa khô năm 2024-2025, ở mức tương đương mùa khô 2022-2023.

Trên sông Hậu XNM sâu nhất ở mức tương đương mùa khô năm 2024-2025. Ranh mặn 4‰ xâm nhập sâu nhất trên sông Cửa Đại đến xã Giao Long, cách cửa sông khoảng 46,2km; trên sông Hàm Luông xâm nhập đến xã Tiên Thủy- Phước Mỹ Trung, cách cửa sông khoảng 58,8km; trên sông Cổ Chiên xâm nhập đến xã Nhuận Phú Tân- Trung Ngãi- Quới An, cách cửa sông khoảng 54,5km; trên sông Hậu xâm nhập đến xã An Phú Tân, cách cửa sông khoảng 57km.

Ranh mặn 1‰ xâm nhập sâu nhất trên sông Cửa Đại đến xã Phú Túc, cách cửa sông khoảng 55,6km; trên sông Hàm Luông xâm nhập đến xã Tân Phú- xã Chợ Lách, cách cửa sông khoảng 70,5km; trên sông Cổ Chiên xâm nhập đến xã Chợ Lách- Phú Phụng- Cái Nhum, cách cửa sông khoảng 71,4km; trên sông Hậu xâm nhập đến xã Trà Ôn, cách cửa sông khoảng 67km.

Đài Khí tượng Thủy văn tỉnh khuyến cáo các địa phương, người dân cần cập nhật kịp thời các thông tin dự báo khí tượng thủy văn, XNM trong thời gian tới.

Trong Kịch bản nguồn nước mùa khô 2025-2026 trên lưu vực sông Cửu Long, Bộ Nông nghiệp và Môi trường kiến nghị, đối với các vùng có nguy cơ xảy ra tình trạng thiếu nước cục bộ cấp cho sinh hoạt, sản xuất nông nghiệp, đề nghị UBND các tỉnh, thành phố trên lưu vực sông Cửu Long, đặc biệt là các tỉnh: Tây Ninh, Đồng Tháp, Vĩnh Long, Cà Mau, cần xây dựng kế hoạch ứng phó với từng trạng thái thiếu hụt của nguồn nước theo kịch bản nguồn nước được công bố.

Đồng thời, nghiên cứu giải pháp chuyển đổi cơ cấu mùa vụ, cây trồng, vật nuôi, giảm diện tích gieo trồng phù hợp với khả năng đáp ứng của nguồn nước; nghiên cứu kết hợp hoặc luân phiên khai thác nước mặt với khai thác nước dưới đất, nước mưa; tăng cường việc tích trữ nước mưa để chủ động phòng tránh hạn hán, thiếu nước; có giải pháp sử dụng nước tiết kiệm, hiệu quả, tránh thất thoát, lãng phí nguồn nước.

Đối với các khu vực có điều kiện địa chất, nguồn nước phù hợp… có thể xem xét nghiên cứu triển khai áp dụng các mô hình bổ cập nhân tạo nước dưới đất nhằm phục hồi các tầng chứa nước, đặc biệt đối với các khu vực phụ thuộc lớn vào nguồn nước dưới đất như các vùng ven biển từ Vĩnh Long đến Cà Mau; kiểm soát khai thác, sử dụng giếng khoan quy mô nhỏ để giảm thiểu nguy cơ gây ô nhiễm, XNM và suy thoái nguồn nước dưới đất.

Bài, ảnh: TRÀ MY