Ứng dụng năng lượng nguyên tử trong nông nghiệp

Năng lượng nguyên tử (NLNT) đang trở thành nguồn lực quan trọng trong phát triển kinh tế- xã hội, với nhiều ứng dụng khoa học và công nghệ hạt nhân đa dạng.

Việc ứng dụng NLNT trong lĩnh vực nông nghiệp tạo cơ hội phát triển bền vững cho ĐBSCL trước biến đổi khí hậu; phù hợp với chiến lược, quy hoạch phát triển của các ngành và điều kiện địa phương, vùng và quốc gia.

Năng lượng nguyên tử ngày càng thể hiện vai trò chiến lược là nguồn năng lượng xanh, sạch góp phần thúc đẩy phát triển ngành nông nghiệp hiện đại và bền vững.

Nhiều tiềm năng ứng dụng

Theo đánh giá của các chuyên gia, NLNT là một nguồn lực trong phát triển kinh tế- xã hội quốc gia. Ứng dụng NLNT trong các lĩnh vực ngày càng mang lại nhiều lợi ích, tạo ra những giá trị to lớn, giúp nâng cao chất lượng sản phẩm và đặc biệt là bảo vệ, chăm sóc sức khỏe cộng đồng. Những thành tựu nổi bật của NLNT hiện nay tập trung ở 4 lĩnh vực chính: nông nghiệp, y tế, công nghiệp và môi trường. 

Ông Nguyễn Thạc Cường- Phó Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết: Việc ứng dụng NLNT trong nông nghiệp ở Việt Nam giai đoạn qua đã đạt được những kết quả đáng kể, thiết thực như: cải tạo giống cây trồng- vật nuôi, nâng cao năng suất và chất lượng nông sản; kéo dài thời gian bảo quản và thúc đẩy xuất khẩu; kiểm soát sâu bệnh hại hiệu quả; quan trắc và xử lý môi trường, quản lý tài nguyên đất- nước.

Các kỹ thuật hạt nhân, đồng vị và chiếu xạ đã chứng minh tính ưu việt: an toàn, hiệu quả, thân thiện môi trường, góp phần giảm phát thải, tiết kiệm tài nguyên, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và thích ứng biến đổi khí hậu. Phát triển ứng dụng bức xạ và đồng vị phóng xạ kết hợp với các thành tựu khoa học và công nghệ tiên tiến được áp dụng vào các mô hình sản xuất nông nghiệp công nghệ cao, đóng góp quan trọng cho phát triển nông nghiệp bền vững, nông nghiệp hữu cơ và tăng trưởng kinh tế.

Về ứng dụng kỹ thuật hạt nhân trong lĩnh vực tài nguyên, môi trường và nông nghiệp, PGS.TS Nguyễn Tuấn Khải- Phó Viện trưởng Viện NLNT Việt Nam (Bộ KH-CN), nhấn mạnh, ứng dụng kỹ thuật đồng vị trong truy xuất nguồn gốc sẽ giúp xác thực chất lượng thực phẩm, giảm gian lận và các vấn đề an toàn thực phẩm, cho phép bảo hộ các loại thực phẩm có giá trị cao, được sản xuất bằng các kỹ thuật canh tác thân thiện với môi trường.

Trong lĩnh vực tài nguyên nước, việc tích hợp các chỉ thị đồng vị cùng các số liệu hóa học và mô hình giúp nhận diện chính xác nguồn gốc, cơ chế gây mặn; từ đó, hỗ trợ việc quản lý tài nguyên nước hiệu quả hơn, đặc biệt trong các khu vực ven biển hoặc bị ảnh hưởng bởi xâm nhập mặn. Ở lĩnh vực môi trường, kỹ thuật đồng vị là công cụ hữu hiệu trong nghiên cứu ô nhiễm vi nhựa, cho phép theo dõi chính xác nguồn gốc, tác động sinh học của vi nhựa trong môi trường.

“Hiện nay thực phẩm được vận chuyển qua nhiều quốc gia, vùng miền, trải qua nhiều công đoạn chế biến phức tạp, người tiêu dùng càng quan tâm đến nguồn gốc, tính xác thực và chất lượng của thực phẩm. Để giải quyết vấn đề này, các phương pháp khoa học hiện đại, như phân tích DNA, sắc ký, quang phổ, gần đây là kỹ thuật phân tích đồng vị bền và phóng xạ được áp dụng rộng rãi, chứng minh tính hiệu quả.

Kết quả thử nghiệm đồng vị xác minh việc ghi nhãn nguồn gốc địa lý của thực phẩm trong nước và nhập khẩu, cho phép bảo hộ các loại thực phẩm có giá trị cao, được sản xuất bằng các kỹ thuật canh tác thân thiện với môi trường, như “sản phẩm xanh” hoặc “nông sản hữu cơ”- ông Khải cho biết thêm.

Hướng tới phát triển xanh, bền vững

Ứng dụng năng lượng nguyên tử trong lĩnh vực nông nghiệp có thể hỗ trợ việc chọn tạo giống, tiệt sinh côn trùng (SIT), truy xuất nguồn gốc thực phẩm, trái cây…

NLNT ngày càng thể hiện vai trò chiến lược là nguồn năng lượng xanh, sạch góp phần quan trọng bảo đảm an ninh năng lượng, giảm thiểu tác động môi trường, thúc đẩy ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ, nhất là trong bối cảnh Việt Nam cam kết mạnh mẽ với cộng đồng quốc tế về mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính và tiến tới Net Zero vào năm 2050.

Tuy nhiên, việc nghiên cứu ứng dụng NLNT trong những lĩnh vực như BVTV, thổ nhưỡng, dinh dưỡng cây trồng... chưa được quan tâm đầu tư và hợp tác. Một số chỉ tiêu đặt ra trong quy hoạch chưa đạt được do không tương xứng với năng lực và giải pháp đầu tư thực hiện, chưa giao nhiệm vụ cụ thể cho đơn vị thực hiện, thiếu cơ sở vật chất và thiết bị, đội ngũ cán bộ nghiên cứu chuyên sâu.

Phát triển, ứng dụng bức xạ trong khí tượng, thủy văn, địa chất, khoáng sản và bảo vệ môi trường chưa được thực hiện đồng bộ, nhiều ứng dụng NLNT mới để kiểm soát ô nhiễm, nghiên cứu và ứng phó biến đổi khí hậu chưa thể triển khai...

Theo ông Nguyễn Thạc Cường, để triển khai thực hiện ứng dụng NLNT trong nông nghiệp, tài nguyên và môi trường cần triển khai theo các giải pháp đã được phê duyệt tại Quy hoạch phát triển, ứng dụng NLNT thời kỳ đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050.

Cụ thể, gồm giải pháp về hoàn thiện hệ thống tổ chức quản lý; giải pháp về xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật và cơ chế, chính sách về phát triển, ứng dụng NLNT; giải pháp về phát triển nguồn nhân lực; giải pháp về nâng cao nhận thức và sự ủng hộ của cộng đồng...

“Trong thời gian tới, cần tiếp tục đẩy mạnh ứng dụng bức xạ và đồng vị phóng xạ trong quan trắc và quản lý nguồn phát thải khí nhà kính và xử lý nước thải công nghiệp... Cần đầu tư tăng cường trang thiết bị và đào tạo nguồn nhân lực cho các đơn vị nghiên cứu ứng dụng bức xạ và đồng vị phóng xạ trong nông nghiệp, tài nguyên và môi trường”- ông Cường kiến nghị.

TS Lê Đức Nguyên- Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công (Bộ Công Thương) cho rằng, NLNT vì mục đích hòa bình ngày càng chứng minh vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế- xã hội, nhất là trong bối cảnh cả nước đẩy mạnh chuyển đổi xanh, phát triển bền vững và đổi mới sáng tạo.

Trong đó, ứng dụng bức xạ và đồng vị phóng xạ là một lĩnh vực giàu tiềm năng, có thể tạo ra bước tiến về năng suất, chất lượng sản phẩm, giảm chi phí sản xuất, bảo đảm an toàn môi trường và mở ra nhiều hướng mới về sản phẩm, dịch vụ có giá trị gia tăng cao.

Theo đó, vùng ĐBSCL cần ứng dụng chiếu xạ trong chế biến, bảo quản nông sản, thủy sản để kéo dài thời gian bảo quản, kiểm dịch xuất khẩu, xử lý vật liệu bao gói đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế.

Trong hạ tầng công nghiệp và logistics, vùng cần triển khai kỹ thuật kiểm tra không phá hủy (NDT) để đảm bảo chất lượng, an toàn, tuổi thọ công trình. Trong công nghiệp năng lượng tái tạo, kỹ thuật bức xạ có thể ứng dụng trong kiểm tra, đánh giá vật liệu, thiết bị các dự án điện gió, điện mặt trời…

 Bài, ảnh: SONG THẢO