Đẩy mạnh xã hội hóa công tác cai nghiện và hỗ trợ tái hòa nhập cộng đồng

Trong phiên thảo luận về dự án Luật Phòng, chống ma túy (sửa đổi), đại biểu Nguyễn Thị Quyên Thanh- Tỉnh ủy viên, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Vĩnh Long cho rằng, phòng chống ma túy là nhiệm vụ cấp bách, có ý nghĩa quan trọng để bảo vệ cuộc sống bình yên, sức khỏe cho Nhân dân, bảo vệ hạnh phúc của mỗi gia đình, góp phần bảo đảm an ninh, trật tự và phát triển bền vững của đất nước.  

Đại biểu Nguyễn Thị Quyên Thanh.

Nhất trí cao với tờ trình và báo cáo thẩm tra

Đại biểu Nguyễn Thị Quyên Thanh nhất trí cao với Tờ trình của Chính phủ và Báo cáo thẩm tra của Ủy ban Văn hóa và Xã hội về dự án Luật Phòng, chống ma túy (sửa đổi). Đây là dự án luật có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong bối cảnh tình hình tội phạm và tệ nạn ma túy đang có nhiều diễn biến phức tạp, tác động sâu rộng đến an ninh trật tự, sức khỏe Nhân dân và sự phát triển bền vững của đất nước.

Theo báo cáo tại hội nghị trực tuyến toàn quốc triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia phòng, chống ma túy đến năm 2030, cho thấy: Trên thế giới hiện có hơn 275 triệu người sử dụng, lệ thuộc vào ma túy và dự báo tăng lên 300 triệu người vào năm 2030. Hoạt động sản xuất, vận chuyển, mua bán ma túy trái phép trên toàn cầu gia tăng về quy mô, phức tạp về thủ đoạn, gây hậu quả lớn về con người, đe dọa nghiêm trọng đến an ninh, y tế, phát triển kinh tế- xã hội của các quốc gia, đặt ra nhiều thách thức đối với công tác phòng, chống của các cơ quan chức năng và toàn xã hội.

Theo báo cáo của Bộ Công an, đến giữa năm 2025, cả nước có trên 250.000 người nghiện ma túy có hồ sơ quản lý, trong đó hơn 60% là người trẻ dưới 35 tuổi và tỷ lệ tái nghiện lên đến 70-80%. Ma túy tổng hợp, đặc biệt là các loại “ma túy mới” như ketamin, cần sa điện tử, thuốc lắc dạng viên… đang lan nhanh trong học đường và khu công nghiệp.

Một số lượng lớn người nghiện ma túy đang sống ngoài xã hội tiềm ẩn nguy cơ cao phát sinh tội phạm và phức tạp về trật tự, an toàn xã hội. Theo Bộ Y tế, 75% người nghiện sử dụng ma túy tổng hợp thường có biểu hiện về tâm thần, mất khả năng kiểm soát hành vi, nguy cơ cao gây mất an ninh trật tự.

Qua hơn 3 năm thi hành luật năm 2021, nhiều quy định đã phát huy hiệu quả trong phòng ngừa, đấu tranh với tội phạm ma túy, quản lý người sử dụng và tổ chức cai nghiện. Tuy nhiên, thực tiễn cũng bộc lộ một số hạn chế như: Quy định về xác định tình trạng nghiện, quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy còn vướng mắc, chưa có chế tài khi người vi phạm không hợp tác; thủ tục cai nghiện và quản lý sau cai còn phức tạp, thiếu cơ chế phối hợp và nguồn lực; chưa phát huy mạnh mẽ vai trò của gia đình, cộng đồng và xã hội hóa công tác cai nghiện…

Vì vậy, việc sửa đổi luật lần này là cần thiết nhằm khắc phục khoảng trống pháp lý, tăng hiệu lực quản lý nhà nước và nâng cao hiệu quả cai nghiện, đồng thời thể hiện chính sách nhân đạo, tái hòa nhập cộng đồng cho người nghiện.

Đóng góp một số nội dung lớn trong dự thảo Luật

Đại biểu Nguyễn Thị Quyên Thanh nêu một số ý kiến đóng góp: Thứ nhất, về thời hạn và quy trình cai nghiện (Điều 28). Tôi tán thành chủ trương quy định thời hạn cai nghiện ma túy đủ dài để người nghiện có thời gian điều trị, phục hồi hành vi, kỹ năng tái hòa nhập. Tuy nhiên, cần nghiên cứu quy định linh hoạt hơn đối với từng nhóm đối tượng và giao Chính phủ hướng dẫn chi tiết quy trình, để phù hợp với từng nhóm đối tượng, tránh máy móc, cứng nhắc. Nhiều quốc gia như Hàn Quốc hay Nhật Bản áp dụng mô hình “điều trị theo mức độ nghiện” (từ 3 đến 18 tháng), kết hợp giám sát cộng đồng sau cai để đạt hiệu quả cao hơn, tỷ lệ tái nghiện dưới 30%.

Thứ hai, về cai nghiện ma túy tự nguyện tại gia đình, cộng đồng (Điều 31). Đây là hình thức nhân văn, giảm áp lực cho cơ sở công lập, song thực tế triển khai còn yếu do thiếu kinh phí, nhân lực và cơ chế xã hội hóa. Tôi đề nghị dự thảo Luật cần quy định rõ trách nhiệm của Nhà nước trong việc hỗ trợ kinh phí, khuyến khích tổ chức, cá nhân tham gia cung cấp dịch vụ cai nghiện, đồng thời có chính sách miễn, giảm thuế đất, thuế thu nhập cho cơ sở tư nhân hoạt động trong lĩnh vực này. Ngoài ra, cần tăng cường ứng dụng chuyển đổi số, quản lý hồ sơ điện tử để theo dõi quá trình cai nghiện và hỗ trợ tái hòa nhập cộng đồng.

Thứ ba, về cai nghiện ma túy bắt buộc cho người từ đủ 12 đến dưới 18 tuổi (Điều 35). Việc giao trường giáo dưỡng tổ chức cai nghiện có ưu điểm giúp kết hợp giáo dục văn hóa, dạy nghề. Tuy nhiên, cần mở rộng tính linh hoạt, cho phép thực hiện cai nghiện bắt buộc tại cơ sở cai nghiện của địa phương nếu đủ điều kiện, nhằm thuận lợi cho việc thăm nom, động viên của gia đình, hỗ trợ tâm lý cho người cai nghiện trẻ tuổi. Các nước như Singapore và Hàn Quốc đều có cơ chế “điều trị phục hồi có giám sát” cho người dưới 18 tuổi, kết hợp học văn hóa, trị liệu tâm lý và hướng nghiệp, giúp giảm đáng kể khả năng tái nghiện.

Thứ tư, về quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy (Điều 22- 24). Tôi tán thành bổ sung thẩm quyền áp giải người không chấp hành xét nghiệm ma túy, nhằm nâng cao tính răn đe, bảo đảm tính nghiêm minh của pháp luật. Tuy nhiên, đề nghị Chính phủ quy định rõ quy trình, thẩm quyền, tránh lạm dụng và xâm phạm quyền con người, đặc biệt đối với người dưới 18 tuổi.

Thứ năm, về chính sách dân tộc, bình đẳng giới và bảo đảm nguồn lực. Nhiều đối tượng nghiện ma túy là phụ nữ, thanh thiếu niên, người dân tộc thiểu số, người nghèo ở vùng khó khăn. Do đó, cần quy định cơ chế hỗ trợ đặc thù về kinh phí cai nghiện, đào tạo nghề, việc làm sau cai, đồng thời lồng ghép yếu tố giới và bình đẳng trong tiếp cận dịch vụ. Cùng với đó, Nhà nước cần bố trí đủ ngân sách cho công tác cai nghiện, đặc biệt là nâng cấp cơ sở vật chất, đào tạo nhân lực và hỗ trợ hoạt động của cơ sở tư nhân. Kinh nghiệm từ Philippines và Malaysia cho thấy, mô hình “trung tâm cai nghiện gắn với dạy nghề và doanh nghiệp xã hội” mang lại hiệu quả cao, giúp 70% người sau cai có việc làm ổn định, giảm tái nghiện rõ rệt.

Đề xuất hoàn thiện quy định quản lý nhà nước

 (1) Tăng cường phối hợp liên ngành giữa Công an, Y tế, Nội vụ, Tư pháp và chính quyền địa phương để thống nhất dữ liệu, tránh chồng chéo trong xác định tình trạng nghiện, tổ chức cai nghiện và quản lý sau cai. Tôi đề nghị bổ sung trong phần quy định quản lý nhà nước (Chương VI - dự thảo Luật) một điểm mới vào Điều 46 (Trách nhiệm quản lý nhà nước về phòng, chống ma túy), như sau: “Bộ Công an chủ trì, phối hợp với Bộ Y tế, Bộ Tư pháp, Bộ Nội vụ và các bộ, ngành có liên quan tổ chức xây dựng, quản lý, vận hành cơ sở dữ liệu quốc gia về người sử dụng trái phép chất ma túy, người nghiện ma túy và người sau cai nghiện; hướng dẫn, kiểm tra việc chia sẻ thông tin, phối hợp thực hiện giữa các cơ quan, địa phương, bảo đảm thống nhất, đồng bộ và hiệu quả”.

(2) Đưa quy định về chuyển đổi số trong quản lý người nghiện, người sau cai vào Luật để nâng cao hiệu quả, minh bạch và kết nối thông tin giữa các cấp. Đề nghị bổ sung tại điều 46, một khoản quy định nội dung “Nhà nước đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong công tác phòng, chống ma túy; xây dựng, vận hành cơ sở dữ liệu điện tử thống nhất về người sử dụng trái phép chất ma túy, người nghiện ma túy và người sau cai nghiện; bảo đảm kết nối, chia sẻ thông tin giữa các cơ quan có thẩm quyền, góp phần nâng cao hiệu quả, minh bạch và trách nhiệm trong quản lý nhà nước”.

(3) Đẩy mạnh xã hội hóa công tác cai nghiện, khuyến khích mô hình “doanh nghiệp đồng hành”, “cộng đồng hỗ trợ tái hòa nhập”, học tập kinh nghiệm quốc tế về quản lý sau cai bằng việc hỗ trợ sinh kế, kết nối việc làm, tạo môi trường không kỳ thị.

(4) Bổ sung quy định về phòng ngừa sớm trong học đường, môi trường mạng và cộng đồng dân cư, coi đây là giải pháp gốc để nâng cao nhận thức và phòng chống ma túy hiệu quả. Dự án Luật Phòng, chống ma túy (sửa đổi) lần này có ý nghĩa không chỉ trong việc kiểm soát chặt chẽ ma túy, mà còn thể hiện rõ tinh thần nhân văn, phục hồi và hòa nhập xã hội- góp phần xây dựng một xã hội an toàn, lành mạnh, văn minh.

Q.N (ghi)