Bảo vệ quyền và lợi ích con người khi sử dụng trí tuệ nhân tạo

Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khoá XV, tham gia thảo luận tại Tổ đối với dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo, đại biểu Quốc hội chuyên trách Trịnh Minh Bình đề xuất một số giải pháp nhằm góp phần hoàn thiện dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo.

Đại biểu Trịnh Minh Bình.

Tại phiên thảo luận, đại biểu Quốc hội chuyên trách Trịnh Minh Bình cho biết, trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang bước vào giai đoạn phát triển mạnh mẽ, trí tuệ nhân tạo không chỉ là công nghệ dẫn dắt mà còn là động lực trọng yếu cho tăng trưởng kinh tế, đổi mới sáng tạo và nâng cao năng lực quản trị quốc gia. Trí tuệ nhân tạo là nội dung tương đối khó, mang tính chuyên ngành, qua bước đầu nghiên cứu dự thảo Luật và Tờ trình của Chính phủ, đại biểu thống nhất cao với việc ban hành Luật Trí tuệ nhân tạo, nhằm thể chế hóa chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, tạo hành lang pháp lý đột phá cho trí tuệ nhân tạo, tạo môi trường pháp lý thuận lợi để thúc đẩy đổi mới sáng tạo, năng lực cạnh tranh quốc gia, bảo vệ quyền con người, quyền của công dân trong giai đoạn phát triển trí tuệ nhân tạo hiện nay. Để góp phần cho dự thảo Luật được hoàn thiện hơn, đại biểu xin tham gia một số ý kiến cụ thể như sau:

Thứ nhất, tại khoản 1 Điều 4 dự thảo Luật quy định “Lấy con người làm trung tâm, tôn trọng nhân phẩm, quyền con người, quyền riêng tư và bảo đảm lợi ích công cộng”. Đại biểu đề nghị cơ quan soạn thảo nghiên cứu điều chỉnh lại nội dung quy định theo hướng đảm bảo tính bao quát và đầy đủ hơn và điều chỉnh lại như sau: “Tuân thủ Hiến pháp, pháp luật, lấy con người làm trung tâm, tôn trọng quyền con người, quyền công dân và đảm bảo lợi ích công cộng”.

Thứ hai, đại biểu đề nghị bổ sung nội dung về trách nhiệm của tổ chức, cá nhân trong trí tuệ nhân tạo như: tuân thủ Luật và các văn bản hướng dẫn, đảm bảo trí tuệ nhân tạo an toàn, không gây thiệt hại hoặc rủi ro vượt mức cho phép, phối hợp với cơ quan nhà nước khi xảy ra sự cố, rủi ro xã hội hoặc vi phạm trí tuệ nhân tạo.

Thứ ba, đại biểu đề nghị cơ quan soạn thảo nghiên cứu bổ sung một điều quy định về hành vi cấm trong trí tuệ nhân tạo ngay trong dự thảo Luật bao gồm các hành vi như sau:

Tạo hoặc lan truyền tin giả, hình ảnh, video giả hoặc thông tin sai sự thật gây hiểu lầm, ảnh hưởng đến an ninh quốc gia, trật tự xã hội.

Lợi dụng trí tuệ nhân tạo xâm phạm danh dự, nhân phẩm, quyền con người, dữ liệu cá nhân hoặc lợi ích Nhà nước.

Ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong các hoạt động trái pháp luật hoặc phi đạo đức (dùng trí tuệ nhân tạo để hỗ trợ gian lận thi cử, tài chính, đấu thầu, sản xuất nội dung giả mạo...), tấn công mạng hoặc tạo mã độc tự động.

Lạm dụng trí tuệ nhân tạo trong quản lý, điều hành, ra quyết định hành chính.

Dùng trí tuệ nhân tạo để sao chép, tạo tác phẩm mà không ghi rõ nguồn, chiếm đoạt ý tưởng hoặc sản xuất nội dung vi phạm bản quyền, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sáng tạo, đạo đức nghề nghiệp và uy tín của tổ chức, cá nhân.

Dùng trí tuệ nhân tạo trong tuyển dụng, chấm điểm hay đánh giá năng lực mà không minh bạch, gây bất công cho người bị đánh giá, làm suy giảm công bằng xã hội, vi phạm quyền lao động.

Phát triển, triển khai trí tuệ nhân tạo mà không bảo đảm an toàn, minh bạch và trách nhiệm.

Thứ tư, đại biểu đề nghị cơ quan soạn thảo cần quy định thêm hai nội dung: Ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong cơ quan nhà nước và trong kinh tế - xã hội để thực hiện một cách thông suốt, hiệu quả khi áp dụng trong thực tế với lý do:

Trí tuệ nhân tạo sẽ tác động mạnh mẽ tới mọi lĩnh vực trong quản lý công, giáo dục, y tế, tài chính, an ninh mạng… Nếu không có khung pháp lý thì dễ phát sinh rủi ro về bảo mật dữ liệu công dân, cơ quan nhà nước có thể ứng dụng manh mún, thiếu đồng bộ, doanh nghiệp không có môi trường pháp lý minh bạch để đầu tư và đổi mới sáng tạo.

Nhu cầu tự động hóa và nâng cao hiệu quả quản lý do trí tuệ nhân tạo có thể hỗ trợ như: xử lý hồ sơ nhanh hơn, giảm thủ tục hành chính, dự báo chính sách, phân tích dữ liệu lớn phục vụ hoạch định phát triển, tăng tính minh bạch, giảm sai sót do yếu tố con người. Do đó, để thực hiện các mục tiêu chuyển đổi số quốc gia, việc quy định cụ thể về ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong dự thảo Luật là cấp thiết.

Phòng ngừa tác động tiêu cực của trí tuệ nhân tạo, nếu không có quy định cụ thể sẽ dẫn đến: lạm dụng hình ảnh được tạo ra từ trí tuệ nhân tạo, thông tin sai lệch, vi phạm quyền riêng tư quá mức, trách nhiệm pháp lý không rõ khi trí tuệ nhân tạo gây ra sai sót.

Thứ năm, tại khoản 4 Điều 10 dự thảo Luật quy định “Báo cáo và xử lý sự cố được thực hiện thông qua Cổng thông tin điện tử một cửa về trí tuệ nhân tạo”. Đại biểu cho rằng nếu quy định như dự thảo thì vào cùng một thời điểm có nhiều người gửi yêu cầu cho Cổng thông tin điện tử có bị quá tải hay không và việc tiếp nhận, phân loại xử lý có bị chậm hay không, đặc biệt đối với vùng sâu, vùng xa, vùng đồi núi thiếu hạ tầng kỹ thuật, kết nối mạng yếu thì xử lý như thế nào. Vì vậy, đại biểu đề nghị cần bổ sung cơ chế báo cáo khẩn cấp ngoài hệ thống cho một số trường hợp đặc biệt như liên quan đến an ninh quốc gia để đảm bảo quyền lợi hợp pháp cho các tổ chức, cá nhân.

Thứ sáu, trong dự thảo Luật chưa quy định trách nhiệm pháp lý rõ ràng về bảo vệ con người khi sử dụng trí tuệ nhân tạo, khi sử dụng trí tuệ nhân tạo gây thiệt hại thì tổ chức lập trình hay người vận hành hay hệ thống trí tuệ nhân tạo sẽ chịu trách nhiệm, nếu không quy định pháp lý rõ ràng thì quyền lợi của người dân còn bỏ ngõ. Do đó, đại biểu đề nghị cần bổ sung nội dung bảo vệ quyền và lợi ích con người khi sử dụng trí tuệ nhân tạo ngay trong dự thảo Luật này, trong đó cần quy định bảo vệ dữ liệu cá nhân, trách nhiệm giải trình của hệ thống trí tuệ nhân tạo, tính minh bạch của trí tuệ nhân tạo, thiết lập cơ chế giám sát độc lập để kiểm định an toàn trí tuệ nhân tạo, giải quyết khiếu nại, tố cáo của người dân, quyền được biết, chỉnh sửa, xóa hoặc ngừng xử lý dữ liệu và quyền được pháp luật bảo vệ khi bị xâm phạm.

Thứ bảy, tại điểm a khoản 2 Điều 30 dự thảo Luật quy định “Phạt tối đa 2% doanh thu tại VN của năm trước liền kề của tổ chức đó đối với hành vi vi phạm tại điều 11 của Luật này….”. Đại biểu cho rằng việc quy định như thế sẽ gặp khó khăn trong xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, vì vậy, đề nghị cơ quan soạn thảo cần nghiên cứu điều chỉnh lại theo hướng linh hoạt hơn để triển khai thực hiện đạt hiệu quả cao.

Thứ tám, đề nghị cơ quan soạn thảo bổ sung thêm một khoản quy định “Khen thưởng, tôn vinh thành tích xuất sắc trong phát triển trí tuệ nhân tạo để khích lệ tinh thần đổi mới sáng tạo của các tổ chức, cá nhân trong thực tế” vào nội dung quản lý nhà nước về trí tuệ nhân tạo tại Điều 31 của dự thảo Luật này.

YẾN NHƯ (ghi)