Hiến pháp là nền tảng hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường

Trong Hiến pháp, nội dung kinh tế được thể hiện tập trung trong Chương III về kinh tế, xã hội, văn hóa, giáo dục, khoa học, công nghệ và môi trường.

Trong Hiến pháp, nội dung kinh tế được thể hiện tập trung trong Chương III về kinh tế, xã hội, văn hóa, giáo dục, khoa học, công nghệ và môi trường.
 
Nội dung kinh tế được quy định chủ yếu trên 3 phương diện: quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân về kinh tế; đường lối, quan điểm của Nhà nước về phát triển kinh tế và thẩm quyền về kinh tế của các cơ quan nhà nước.

Theo Hiến pháp 2013, doanh nhân, doanh nghiệp được xác định là lực lượng và động lực quan trọng của nền kinh tế quốc dân.

Mọi người có quyền kinh doanh nghề pháp luật không cấm

Nguyên tắc tổng quát có tính nền tảng, chi phối được ghi nhận trong Hiến pháp đó là quyền con người, quyền công dân về kinh tế. Ngoài ra, còn có các quyền về chính trị, dân sự, văn hóa, xã hội được công nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm theo Hiến pháp và pháp luật.

Các quyền trên chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của luật trong trường hợp cần thiết về lý do quốc phòng- an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe của cộng đồng (Điều 14).

Về các quyền cụ thể, Hiến pháp quy định các quyền quan trọng có ý nghĩa thúc đẩy đầu tư, sản xuất, kinh doanh, đó là quyền sở hữu tư nhân và quyền thừa kế của mọi người được pháp luật bảo hộ đối với thu nhập hợp pháp, của cải để dành, nhà ở, tư liệu sinh hoạt, tư liệu sản xuất, phần vốn góp trong doanh nghiệp hoặc trong các tổ chức kinh tế khác.

Nhà nước không thể tùy tiện mà chỉ được trưng mua hoặc trưng dụng có bồi thường tài sản của tổ chức, cá nhân theo giá thị trường trong trường hợp thật cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh hoặc vì lợi ích quốc gia, phòng, chống thiên tai (Điều 32).

Cùng với quyền sở hữu tư nhân và quyền thừa kế, mọi người có quyền tự do kinh doanh trong những ngành nghề mà pháp luật không cấm (theo nguyên tắc tại Điều 14 nói trên thì được hiểu là những ngành nghề mà luật không có quy định hạn chế quyền về kinh tế).

Các quyền con người về kinh tế không chỉ dành riêng cho công dân nước ta, mà còn áp dụng với công dân nước ngoài đầu tư tại Việt Nam .

Mọi người, mọi công dân có các quyền về kinh tế, đồng thời có trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ đối với Nhà nước và xã hội (Điều 15), trong đó đặc trưng nhất là nghĩa vụ nộp thuế (Điều 47).

Có thể nói, quyền con người, quyền công dân về kinh tế cùng với các lợi ích hợp pháp, chính đáng của cá nhân được đặt trong mối quan hệ hài hòa với lợi ích quốc gia, dân tộc.

Đây là một trong những động lực quan trọng nhất để thực hiện mục tiêu dân giàu và thúc đẩy sự phát triển kinh tế của đất nước.

Kinh tế nhà nước vẫn giữ vai trò chủ đạo

Hiến pháp tiếp tục khẳng định đường lối, quan điểm phát triển bền vững, nhiệm vụ xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ, phát huy nội lực, hội nhập hợp tác quốc tế (Điều 50).
 
Đường lối, quan điểm, nhiệm vụ, phát triển nền kinh tế được hiến định như trên là cơ sở và định hướng hoàn thiện nhằm thực thi hệ thống pháp luật, chính sách kinh tế của Nhà nước và hoạt động kinh tế của các tổ chức, cá nhân.

Hiến pháp cũng xác định nền kinh tế Việt Nam là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa với nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế; trong đó kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo; các thành phần kinh tế đều là bộ phận cấu thành quan trọng của nền kinh tế quốc dân.

Các chủ thể (các doanh nghiệp, tổ chức kinh tế khác) thuộc các thành phần kinh tế bình đẳng, hợp tác và cạnh tranh theo pháp luật.

Nhà nước khuyến khích, tạo điều kiện để doanh nhân, doanh nghiệp và cá nhân, tổ chức khác đầu tư, sản xuất, kinh doanh; phát triển bền vững các ngành kinh tế, góp phần xây dựng đất nước. Tài sản hợp pháp của cá nhân, tổ chức đầu tư, sản xuất, kinh doanh được pháp luật bảo hộ và không bị quốc hữu hóa (Điều 51).

Về vai trò của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường, Hiến pháp xác định 3 chức năng chủ yếu đó là: xây dựng và hoàn thiện thể chế kinh tế, điều tiết nền kinh tế trên cơ sở tôn trọng các quy luật thị trường và thực hiện quản lý nhà nước với sự phân công, phân cấp, phân quyền, đồng thời thúc đẩy liên kết kinh tế vùng, bảo đảm tính thống nhất của nền kinh tế quốc dân (Điều 52).

Như vậy, Hiến pháp đã ghi nhận các quan niệm mới, đúng đắn về mối quan hệ với Nhà nước, thị trường, doanh nghiệp và xác định nguyên tắc mới về phân quyền cùng với phân công, phân cấp quản lý.

Đồng thời, Hiến pháp định hướng các địa phương phát triển trong mối liên kết kinh tế vùng, trong một nền kinh tế quốc dân thống nhất.

Chính quyền địa phương theo quy định của Hiến pháp có trách nhiệm phát triển kinh tế trên địa bàn do mình quản lý, trên cơ sở thẩm quyền được phân định và nhiệm vụ được cơ quan nhà nước cấp trên giao (Điều 112).

Nhìn một cách hệ thống, có thể khẳng định với các quy định như trên, Hiến pháp đã tạo lập nền tảng căn bản để hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta, phù hợp với xu thế mới.

Công việc tiếp theo đòi hỏi nhiều công sức, nỗ lực và đầy thách thức, đó là biến các quy phạm khái quát, có tính nguyên tắc của Hiến pháp thành thực tiễn sinh động trong đời sống kinh tế- xã hội của đất nước.

Bài, ảnh: BÙI THANH