Sự xuống cấp trầm trọng về ngôn từ

Sau hơn 20 năm đổi mới và hội nhập, đời sống vật chất cộng đồng, cá nhân được nâng lên rất nhiều. Với trình độ yếu kém văn hóa không sao tránh khỏi những so le giữ hai mục tiêu về lối sống đang xảy ra gây bất bình cho toàn xã hội. Đó là sống cho “sướng” (kinh tế) hơn và sống cho “tốt” hơn (văn hóa).

Sau hơn 20 năm đổi mới và hội nhập, đời sống vật chất cộng đồng, cá nhân được nâng lên rất nhiều. Với trình độ yếu kém văn hóa không sao tránh khỏi những so le giữ hai mục tiêu về lối sống đang xảy ra gây bất bình cho toàn xã hội. Đó là sống cho “sướng” (kinh tế) hơn và sống cho “tốt” hơn (văn hóa).

Thực tế Đảng và Nhà nước rất quan tâm đến vấn đề văn hóa, song việc quản lý về văn hóa nhiều lúc chưa theo kịp thực tế cuộc sống, dẫn đến sự báo động vì sự xuống cấp trầm trọng, khiến cho văn hóa trở thành yêu cầu hay (khát vọng) cửa miệng cho tất cả mọi lĩnh vực sống con người, như: văn hóa công sở, văn hóa gia đình, văn hóa thầy trò, văn hóa lễ hội, văn hóa chợ búa, văn hóa giao thông, văn hóa kinh doanh, văn hóa ẩm thực, văn hóa giao tiếp, văn hóa ứng xử, văn hóa từ chức…

Ở phạm vi bài này chúng tôi chỉ chia sẻ một thí dụ điển hình về văn hóa “nói” (cửa miệng). Vì đây là vấn đề giao tiếp ứng xử hàng ngày không thể thiếu nên cần phải quan tâm và giáo dục sao tốt hơn.

Trước khi nói về văn hóa người mình, xin hãy nhìn cách ứng xử người ngoài như thế nào. Người ngoài đương nhiên là có khác với ta, dù người đó là cấp trên, chức vụ lớn cỡ nào, khi đối xử với cấp dưới cũng phải thận trọng từ lời nói.

Mới đây, Tổng thống Mỹ Barack Obama “lỡ miệng” phải xin lỗi nhân viên của mình. Barack Obama cùng nữ chưởng lý Kamala Harris tham gia một sự kiện gây quỹ. Tại đây, ông Obama ca ngợi bà Harris là một phụ nữ “tài năng, tận tụy và cứng rắn, một hình mẫu của một người làm công tác gìn giữ pháp luật”.

Kết thúc lời nhận xét, ông Obama khen bà Harris là: “Nữ chưởng lý xinh đẹp nhất nước Mỹ. Thật đấy, coi nào!” Chỉ có lời khen xinh đẹp mà bị người ta mổ xẻ theo khía cạnh những nỗ lực của phụ nữ chỉ vì đánh giá qua vẻ bề ngoài” và cho là ông Obama phân biệt giới tính.

Ngay sau đó, ông Obama gọi điện thoại xin lỗi bà Harris về những điều phiền toái ca ngợi chỉ dựa vào ngoại hình. Chưa chịu thôi, nhân dân Mỹ còn muốn buộc ông phải xin lỗi trên truyền thông đại chúng.

Nói để chúng ta tham khảo về mức độ văn hóa ứng xử của người ngoài chớ không có ý so sánh, mà để chỉ rút ra bài học kinh nghiệm trong giao tiếp. Dù biết mức sống của họ về vật chất hơn ta rất nhiều, nhưng tinh thần văn hóa cũng rất cao, rất bình đẳng giới. Cho dù là tổng thống mà có lỗi thì cũng phải tự giác xin lỗi như người dân bình thường.

Xem người ngẫm ta, thấy có cái gì đó rất cần thì nó lại quá thiếu. Người lớn, người có thế lực ở ta thì ỷ quyền chức nên chửi tục, nói bừa, thậm chí còn nhục mạ trắng trợn người dưới. Tuổi học sinh lẽ ra phải giữ lễ độ “tiên học lễ hậu học văn” thì nay chúng quá tự do.

Trước cổng trường tụm năm tụm bảy nói chuyện rôm rả bằng những ngôn từ tục tĩu, khó hiểu. Nói bậy, chửi thề có thể do các em học sinh thấy người xung quanh nói nhiều, lại không được ai nhắc nhở nên cứ quen miệng nói theo, chứ cũng không hề liên tưởng đến những hình ảnh thật, nghĩa đen thực sự của từ đó.

Đó là nói về học sinh, còn người lớn thì sao? Câu “Cha nào con nấy”, “Con nhà tông không giống lông cũng giống cánh” xưa nay tuy không chính xác 100% nhưng đây là hệ lụy phần lớn cha mẹ để lại di chứng.

Hàng ngày trong nhà, ngoài phố, đi đâu cũng có thể nghe thấy người lớn văng tục mà còn nói lớn như nhấn mạnh để mọi người cùng nghe. Có những chuyện rất nhỏ lẽ ra phải bỏ qua, đàng này họ còn to tiếng om sòm rồi cứ văng tục xả ra rộng khắp, bất kể ở nhà hay nơi công cộng.

Môi trường người lớn không chuẩn mực, làm gương sao bảo các em có thói quen tốt? Rất nhiều bạn trẻ tiếp thu không chọn lọc kỹ càng, không nhận thức được mặt đúng mặt sai và họ coi đó là sự hòa nhập xã hội bình thường.

Lời nói tục tĩu hiện hết sức phổ biến trong cộng đồng mà người có chút ít trình độ nghe qua rất ngại ngùng, xấu hổ, muốn che mặt quay lưng nhất là khi ở chỗ đông người. Vậy mà người văng tục, chửi bậy vô tư như không biết mình đang nói gì, mặc cho người nghe đàm tiếu khinh bỉ.

Nếu muốn được mọi người kính trọng là người có văn hóa, có giáo dục, buộc chúng ta phải học, có học mới làm người tốt, phục vụ xã hội tốt và ứng xử tốt. Cho nên có người nói giáo dục là quốc sách hàng đầu, trong đó có giáo dục giao tiếp ứng xử quả thật không sai.

Vậy chúng ta là bậc cha mẹ, là người lớn phải làm gương cho trẻ em, đừng văng tục, chửi thề. “Lời nói không mất tiền mua, lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau” Ở đấy, lời nói không những thể hiện nếp văn hóa cho cá nhân mà còn nói lên nếp sống văn minh, tinh thần dân tộc.

Muốn cho người ngoại quốc nhìn mình với một hình ảnh đẹp không chỉ có ăn mặc sang trọng mà chính là cách ứng xử văn hóa lịch thiệp, bình đẳng chan hòa ấm tình lan tỏa ở mọi lúc mọi nơi.

HUỲNH PHONG LƯU