Sản xuất khoai lang theo hướng bền vững- yêu cầu và thách thức

Khoai lang là loại cây trồng cho hiệu quả kinh tế cao, thuận lợi cho việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong nội bộ của ngành nông nghiệp tỉnh Vĩnh Long.

Tuy nhiên, thời gian qua sản xuất khoai lang ở Vĩnh Long và một số tỉnh ĐBSCL gặp phải nhiều khó khăn về dịch bệnh và giá cả tiêu thụ không ổn định.

Đã có nhiều nhận định, phân tích về thị trường tiêu thụ; nhiều giải pháp kỹ thuật được đưa ra nhưng vẫn chưa thể giải quyết căn cơ bài toán tìm đầu ra ổn định để cho nông dân an tâm sản xuất.

Kỳ 1: Thực trạng sản xuất và tiêu thụ khoai lang ở Vĩnh Long

Mô hình quàn lý sâu đục củ khoai lang ở Bình Tân.

Từ khi giống khoai lang Tím Nhật được đưa vào sản xuất và được xuất khẩu mạnh sang thị trường Trung Quốc cũng là lúc người dân trồng khoai lang vùng này ăn nên làm ra, nhiều hộ nông dân mạnh dạn thuê đất với giá cao để trồng khoai lang và ồ ạt đầu tư mở rộng diện tích.

Từ bài toán giống vùng khoai…

Vĩnh Long là tỉnh nằm ở trung tâm vùng ĐBSCL, có khí hậu ôn hòa, đất đai màu mỡ nên có nhiều lợi thế trong sản xuất nông nghiệp nói chung, đặc biệt vùng đất dọc theo kinh Mười Thới chạy qua các xã Thành Đông, Thành Trung, Tân Thành,… của huyện Bình Tân có thể trồng được khoai lang với chất lượng thơm ngon nổi tiếng từ trên hàng chục năm nay.

Nếu như ở thời điểm trước năm 2010, trung bình mỗi năm Vĩnh Long có thể sản xuất ổn định khoảng gần 5.000ha khoai lang với cơ cấu canh tác 1 lúa- 1 khoai hoặc 2 lúa- 1 khoai bằng các giống khoai của địa phương như Trắng Giấy, Tào Nghẹn, Bí Đường, Dương Ngọc..., nhưng kể từ khi giống khoai lang Tím Nhật được đưa vào sản xuất và được xuất khẩu mạnh sang thị trường Trung Quốc thì diện tích trồng khoai lang ở đây liên tục gia tăng.

Theo thống kê, diện tích khoai lang từ năm 2005- 2009 tăng bình quân 2,35%/năm và tăng nhiều kể từ năm 2010 (tăng 14%/năm), năm 2011 tăng 40%/năm, năm 2012 tăng gần 50%/năm (đạt gần 12.000ha). Do giá khoai lang từ giữa năm 2012 trở đi bị sụt giảm nghiêm trọng nên năm 2013 diện tích trồng khoai lang giảm còn 10.083ha đến năm 2014 tăng trở lại 11.936ha.

Trong 6 tháng đầu năm 2015, diện tích trồng khoai lang đạt hơn 9.500ha và cũng từ tháng 5/2015 đến nay giá khoai lang bị sụt giảm nghiêm trọng làm cho nông dân trồng khoai bị lỗ nặng, báo động cho công tác chuyển dịch cơ cấu trong nội bộ ngành nông nghiệp và làm giảm thu nhập của nông dân tỉnh Vĩnh Long.

Việc sử dụng giống và áp dụng kỹ thuật trong quy trình canh tác khoai lang của nông dân chưa thật sự phù hợp, khi nhu cầu sản xuất càng nhiều, giống chất lượng không đủ cung cấp.

Nếu như trước đây, nông dân trồng khoai ở Bình Tân thường mua dây giống khoai lang từ huyện Giồng Riềng (Kiên Giang) vào đầu mỗi vụ khoai hoặc cũng có thể tự giâm củ khoai giống trên các bờ bao từ tháng 10 âm lịch để qua Tết Nguyên đán cắt dây trồng thường cho được năng suất cao, thì nay do việc trồng khoai lang gần như liên tục- nhất là đối với giống khoai lang Tím Nhật- nên việc chọn dây giống thường được cắt từ những ruộng trồng trước đó đã làm cho giống khoai này dễ bị thoái hóa dẫn đến tình trạng dây khoai sinh trưởng kém, sâu bệnh nhiều và năng suất bị sụt giảm.

Ngoài ra, nhằm đạt tiêu chuẩn về kích cỡ, kiểu dáng, màu sắc và độ bóng của củ khoai để đạt được phân loại xuất khẩu, người trồng khoai đã đầu tư thâm canh đồng bộ.

… Đến bài toán giá

Từ thuê mướn công lao động cuốc vồng, thu hoạch, vận chuyển, cho đến chi phí vật tư phân bón thuốc bảo vệ thực vật (BVTV), thậm chí có nơi người dân tự phát hình thành vùng chuyên canh sản xuất khoai lang quanh năm.

Cũng chính kiểu làm tự phát không đúng quy trình kỹ thuật khuyến cáo của ngành chuyên môn như thế đã dẫn đến tình trạng sản xuất khoai lang ở huyện Bình Tân có chi phí giá thành tăng cao chưa từng thấy (trên 5.000 đ/kg), nên khi giá bán khoai bị sụt giảm thì người trồng khoai lang bị lỗ nặng, như hiện nay.

Đồng thời, với kiểu sản xuất bảo vệ củ khoai bằng biện pháp sử dụng nhiều phân bón và thuốc BVTV để đạt tiêu chuẩn phân loại của thương lái đã vô tình làm cho sản phẩm khoai lang có nguy cơ bị mất an toàn vệ sinh thực phẩm, gây ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng đến sức khỏe con người và làm cho dịch bệnh trên cây khoai lang ngày càng gia tăng…

Giá khoai lang Tím Nhật biến động rất lớn, giá bình quân trong 5 năm qua khoảng 10.000 đ/kg nhưng có thời điểm giá khoai đạt trên 20.000 đ/kg và cũng có lúc chỉ còn dưới 2.000 đ/kg.

Nếu ở thời điểm khoai lang có giá (trên 10.000 đ/kg) thì mỗi héc ta, người trồng khoai bán được từ 300- 500 triệu đồng. Trừ chi phí từ 150- 200 triệu đồng/ha thì người trồng khoai thu lãi khoảng 100- 300 triệu đồng/ha/vụ, gấp 3- 5 lần so trồng lúa.

Nếu hộ nào trồng giỏi, đạt năng suất cao trên 30 tấn/ha hoặc gặp lúc thời điểm khoai lang có giá cao (trên 10.000 đ/kg) thì sẽ thu được lãi ở mức cao hơn. Và cũng chính vì mức lợi nhuận cao như thế này nên nhiều nông dân ở Bình Tân đã đổ xô đi trồng khoai lang, thậm chí có người còn đi thuê đất ở những vùng lân cận với giá cao để trồng làm cho diện tích trồng khoai lang ở Vĩnh Long tăng nhanh trong một thời gian ngắn.

Việc gia tăng diện tích và sản lượng khoai lang trong thời gian qua trên địa bàn tỉnh Vĩnh Long là phù hợp với chủ trương, chuyển đổi cơ cấu sản xuất cây trồng, tăng thu nhập, nâng cao đời sống người dân. Nếu diện tích sản xuất khoai luân canh trên đất lúa, phù hợp theo vùng quy hoạch, lịch thời vụ tránh tập trung sẽ tăng hiệu quả cho người sản xuất.

Tuy nhiên, trên thực tế thì diện tích khoai lang tăng quá nhanh làm cho sản lượng thu hoạch tăng nhiều so với nhu cầu của thị trường, cộng với việc không thực hiện đúng quy trình kỹ thuật đã làm cho chi phí sản xuất tăng cao, chất lượng thấp dẫn đến tình trạng tiêu thụ gặp nhiều khó khăn, nhất là thời điểm từ tháng 5/2012, khi mà sản lượng khoai lang trên thị trường thế giới tăng cao do nhiều nơi cũng đang vào vụ thu hoạch đã làm cho giá khoai lang liên tục bị sụt giảm nghiêm trọng, nông dân phải bán với giá thấp và bị lỗ nặng.

Việc kinh doanh mua bán khoai lang như thời gian qua cũng là vấn đề được nhiều nhà chuyên môn cảnh báo là chưa mang tính bền vững và an toàn cho người sản xuất.

Bởi thị trường chủ yếu để tiêu thụ khoai lang Tím Nhật là Trung Quốc và phương pháp thu mua giữa thương lái và nông dân trồng khoai trong thời gian qua đều không có hợp đồng, chỉ thu mua theo thời vụ tại kho bãi, giá cả theo thị trường tại thời điểm thu mua.

Việc mua bán khoai theo hình thức này thì chúng ta không thể biết được độ lớn của thị trường ra sao để cân đối diện tích sản xuất cho phù hợp, đặc biệt các thương lái nước ngoài chỉ tập trung mua giống khoai lang Tím Nhật và luôn có sự thay đổi về quy cách làm cho người sản xuất khoai lang không thể nắm được thị trường tiêu thụ, thiếu thông tin về giá cả và đầy rủi ro.

>> Kỳ sau: “Một số vấn đề cần quan tâm trong sản xuất khoai lang”

 Bài, ảnh: Ths Nguyễn Văn Liêm