Kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp

Nông dân huyện Mỹ Tú, tỉnh Sóc Trăng phơi lúa.

Việt Nam hiện là một trong những quốc gia hàng đầu thế giới về sản xuất, xuất khẩu sản phẩm nông, lâm, thủy sản trên thế giới. Nông nghiệp phát triển đã đóng góp tích cực và trở thành trụ đỡ của nền kinh tế đất nước.

Tuy nhiên, sản xuất nông nghiệp phát triển cũng đặt ra những thách thức, đòi hỏi phải sớm giải quyết ảnh hưởng tới môi trường tự nhiên, phát triển bền vững. Do vậy, thúc đẩy kinh tế tuần hoàn để nông nghiệp phát triển xanh không chỉ là yêu cầu đối với ngành nông nghiệp Việt Nam mà còn đòi hỏi từ chính thị trường.

Những mô hình kinh tế tuần hoàn

Việc sử dụng trấu làm chất đốt trong sấy lúa tại Nhà máy xay xát gạo Vĩnh Bình, tỉnh An Giang giờ đây không còn xa lạ với người dân An Giang.

Nhà máy xay xát gạo này với công suất 80.000 tấn/năm, tạo ra 16.000 tấn trấu. Lượng trấu này sẽ sử dụng vào việc sấy lúa cho nhà máy chiếm khoảng 50% (8.000 tấn trấu) và phần còn lại sẽ được ép thành thanh củi trấu bán ra thị trường…

Nhờ tận dụng sử dụng nguồn nguyên liệu trấu sẵn có đã giúp nhà máy này giảm được 30% tiêu thụ năng lượng cho công đoạn sấy lúa, đồng thời cũng đem về cho nhà máy thêm khoản lợi nhuận từ trấu.

Một tấn trấu sản xuất thành củi bán được 400.000đ, như vậy với 8.000 tấn trấu, trung bình nhà máy thu 3,2 tỷ đồng/năm. Lượng tro từ sấy lúa có thể dùng để bón cho đồng ruộng, cải tạo đất. Điều đáng nói nếu số trấu này nếu không được tận dụng làm củi, nếu thải trực tiếp ra môi trường sẽ gây ô nhiễm môi trường.

Thực tế nông nghiệp tuần hoàn, sử dụng chất thải, phế thải trong chăn nuôi trồng trọt đã được các thế hệ cha ông chúng ta áp dụng từ lâu. Lấy ví dụ rơm rạ làm thức ăn cho trâu, bò, phân trâu bò dùng để ủ hoai để bón cho cây trồng.

Chỉ có điều nền nông nghiệp xưa kia của nước ta vẫn còn nhỏ, lẻ nên việc xử lý chất thải, phế phụ phẩm với mức độ hạn chế.

Hiện nay với quy mô nền nông nghiệp hàng hóa và Việt Nam đã trở thành một trong những quốc gia hàng đầu thế giới về xuất khẩu nông, lâm, thủy sản. Lượng chất thải, phế, phụ phẩm trong nông nghiệp cũng vì thế ngày càng lớn, do đó đặt ra yêu cầu về xử lý, sử dụng những nguyên liệu phục vụ đời sống và sản xuất nông nghiệp.

Theo ông Lê Đức Thịnh- Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và phát triển nông thôn (Bộ Nông nghiệp-PTNT), nông nghiệp tuần hoàn là một chu trình sản xuất khép kín, các chất thải được quay trở lại, trở thành nguyên liệu cho sản xuất, từ đó giảm mọi tác động tiêu cực đến môi trường, bảo vệ hệ sinh thái và sức khỏe con người.

Hiện nay, có các mô hình kinh tế tuần hoàn phổ biến trong lĩnh vực nông nghiệp, đem lại giá trị gia tăng và hiệu quả kinh tế cao. Đầu tiên là mô hình tạo và dùng khí đốt từ chất thải, nước thải trong chăn nuôi, trồng trọt.

Phân động vật thải ra từ các trang trại chăn nuôi gia súc, gia cầm, và rơm rạ, nước thải sinh hoạt ở vùng nông thôn… được xử lý làm nguyên liệu cơ sở tạo ra khí sinh học, rồi sau đó được sử dụng làm chất đốt, bùn biogas và bã biogas được sử dụng làm phân hữu cơ.

Mô hình thứ hai tuần hoàn lấy phụ phẩm trồng trọt, chẳng hạn sử dụng rơm rạ, mùn cưa làm vật trung gian là một phương pháp hiệu quả vừa đem lại nguồn thu nhập thêm cho người dân vừa bảo vệ môi trường.

Người nông dân sử dụng rơm rạ để trồng nấm rơm, mang lại nguồn thu nhập đáng kể cho người dân. Nhiều hộ dân có thể vùi rơm vào đất để lưu giữ nguồn phân bón cho vụ sau, hoặc dùng chế phẩm sinh học xử lý rơm rạ thành phân bón hữu cơ để tăng vi sinh vật hữu cơ giúp cải tạo đất; rơm rạ làm thức ăn cho gia súc.

Lượng rơm rạ từ một hecta trồng lúa có thể tạo ra được 200m mô nấm và sau khi trồng nấm từ 25-30 ngày có thể thu được 250-300kg nấm tươi. Với giá bán từ 25.000-27.000 đ/kg nấm tươi, một hecta trong mô hình này, ngoài tiền lúa ra người nông dân có thể thu được từ 6-8 triệu đồng.

Đặc biệt, rơm rạ cũng có thể sử dụng sản xuất ethanol. Viện Dầu khí Việt Nam năm 2013 công bố công trình nghiên cứu biến rơm rạ và các phụ phẩm như trấu, bã mía thành nhiên liệu lỏng dầu sinh học (bio-oil).

Mô hình thứ ba gắn liền với việc hạn chế sử dụng phân hóa học, thuốc trừ sâu, thuốc thú y, thuốc tăng trưởng trong trồng trọt và chăn nuôi để không tác động xấu đến môi trường và làm ảnh hưởng đến sức khỏe con người.

Các biện pháp: bao trái ở cây ăn quả; nghiên cứu, chọn tạo giống kháng rầy, kháng sâu ở lúa và hoa màu; sử dụng các loại phân vi sinh bón cho cây rau quả củ thay vì phân hóa học…

Giải pháp nào để khuyến khích, hỗ trợ kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp?

Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, tổng khối lượng phụ phẩm năm 2020 của cả nước là trên 156,8 triệu tấn, gồm: 88,9 triệu tấn phụ phẩm sau thu hoạch từ cây trồng, từ quá trình chế biến nông sản của ngành trồng trọt (chiếm 56,7%); 61,4 triệu tấn phân gia súc, gia cầm từ ngành chăn nuôi (chiếm 39,1%); 5,5 triệu tấn từ ngành lâm nghiệp (chiếm 3,5%) và khoảng gần 1 triệu tấn từ ngành thủy sản (0,64%).

Theo TS Trần Công Thắng- Viện trưởng Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn (Bộ Nông nghiệp-PTNT) cho rằng để xây dựng nền kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp thì việc nghiên cứu, ứng dụng khoa học công nghệ giữ vai trò rất quan trọng, giúp tăng hiệu quả và sự thành công của nền nông nghiệp.

Ông Tống Xuân Chinh- Phó Cục trưởng Cục Chăn nuôi (Bộ Nông nghiệp-PTNT) cho hay: Phụ phẩm nông, lâm, thủy sản có tiềm năng lớn ở nước ta nhưng để có thể sử dụng bền vững, đa dạng, hiệu quả nguồn tài nguyên tái tạo này, Nhà nước cần có hệ thống cơ chế, chính sách đồng bộ, tập trung ở những nội dung: xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật về nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp tuần hoàn, trong đó tạo điều kiện thuận lợi nhất cho sản xuất phân bón hữu cơ ở cả dạng phân bón hữu cơ truyền thống sử dụng tại chỗ và phân bón hữu cơ thương mại.

Hỗ trợ thông qua thuế, lãi suất vốn vay thương mại cho doanh nghiệp vừa, nhỏ, HTX, liên minh HTX đầu tư công nghệ phù hợp để sản xuất phân bón hữu cơ, đệm lót sinh học ở dạng công nghiệp và sản xuất điện từ khí sinh học trong chăn nuôi ở quy mô trang trại, cụm trang trại...

“Hiện lượng phụ phẩm, chất thải nông nghiệp hàng năm là rất lớn, trong khi đó hiện số lượng phụ phẩm, chất thải được xử lý vẫn còn thấp so với yêu cầu. Vì thế yêu cầu đặt ra trong thời gian tới đối với chúng ta phải thực hiện xây dựng nền kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp nhằm góp phần bảo vệ môi trường, đồng thời giúp gia tăng giá trị của sản phẩm nông nghiệp, thúc đẩy xây dựng nền nông nghiệp nước ta theo hướng xanh, hiện đại, bền vững”- Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp-PTNT Phùng Đức Tiến nhấn mạnh.

Bài, ảnh: HÀ VĨNH THÁI