Từ "góc khuất" tiêu thụ lúa gạo- nóng rẫy bài toán liên kết

Những năm gần đây, chuyện “cò” lúa hoành hành, thương lái kỳ kèo mua lúa với nhiều chiêu bài mới đã trở thành nỗi lo thường trực của nông dân mỗi khi bước vào thu hoạch rộ. Xoay quanh câu hỏi vì sao cò lúa có điều kiện hoạt động?

Nhiều thương lái cho rằng, do không đủ lực mua lúa trực tiếp cho nông dân nên phải thông qua “cò” để mua được số lượng, giảm chi phí. Điều này, theo các chuyên gia, chính khâu trung gian này làm hẹp đi lợi nhuận của nông dân.

Cũng từ đây, chính sách mua lúa gạo tạm trữ không phát huy hiệu quả vì kiểu “mua đứt, bán đoạn”, qua nhiều tầng nấc (cò- thương lái- doanh nghiệp) mà nông dân luôn chịu thiệt. Từ “góc khuất- bán lúa phải lụy cò” đặt ra vấn đề nóng rẫy: cần sớm liên kết rút ngắn khoảng cách, giảm bất cập tiêu thụ lúa hiện nay.

Kỳ 1: Nông dân đỏ mắt tìm thương lái

Vụ Đông Xuân này, trong khi nông dân đang “khóc ròng” do giá lúa xuống thấp và khó tiêu thụ, thì tại nhiều địa phương thương lái kỳ kèo, “cò” lúa hoành hành vừa ăn hoa hồng từ thương lái vừa ăn chặn tiền bán lúa của nông dân.

Nông dân xã Song Phú- Tam Bình thu hoạch lúa chất đống chờ thương lái.

Lúa chín rục, dân chưa dám cắt

Trên cánh đồng lúa tại xã Song Phú (Tam Bình) hiện đang bước vào thời điểm thu hoạch rộ. Ngoài đồng, máy gặt đập liên hợp, máy kéo lúa hì hục chở lúa về. Trái ngược với không khí trúng mùa lúa, nhiều nông dân tỏ ra không vui vì ngoài chuyện giá lúa thấp, thương lái bặt tăm, tiêu thụ gặp khá nhiều trở ngại.

Chỉ tay về hướng những cách đồng lúa chín rục, anh Lê Văn Luận (ấp Phú Hòa Yên, xã Song Phú), liệt kê hàng chục chủ ruộng chưa thể thu hoạch lúa vì “còn phải chờ thương lái”. Anh cho biết, gia đình cũng vừa bán được 3 công lúa sau hơn 4 ngày thu hoạch, rồi nằm chờ. “Tôi đợi thương lái như đợi mẹ đi chợ về vậy. Điện hỏi cò nhưng họ cứ hẹn, nói thương lái đang xuống, nhưng đợi 4 ngày chẳng thấy tăm hơi. Bực mình tôi xin số điện thoại gọi trực tiếp cho thương lái nhùng nhằng họ mới chịu đem ghe xuống mua”.

Theo anh Luận, sau tết ít hôm, có “cò” lúa tới nhà chào giá mua 4.700 đ/kg, anh chấp nhận bán. Hôm 16 âl, ruộng anh bắt đầu thu hoạch nhưng mãi đến 19 âl mới bán hết được số lúa. “Mọi năm, thay vì cắt xong thương lái đến mua liền đỡ mất trọng lượng, còn năm nay họ kỳ kèo đến 3- 4 ngày, nắng gắt lúa khô nhanh, trung bình mỗi bao lúa mất từ 5- 6kg lúa chứ đâu ít”- anh Luận bức xúc.

Theo ông Lê Văn Lâm- Chủ tịch UBND xã Song Phú, “chiêu” kéo dài thời gian mua để “nhót” lúa như trong vụ Đông Xuân này chưa từng xảy ra tại địa phương. “Những vụ trước, thương lái đến mua trễ lắm chừng 1- 2 ngày thì năm nay có khi kéo dài cả tuần. Chính sách tạm trữ lúa gạo chưa kích thích giá tăng, ngược lại nông dân chưa được hưởng lại thêm mất lúa”. Tuy phần lớn diện tích lúa tại đây đã đến thời điểm thu hoạch, nhưng theo ông Lâm, “chỉ có khoảng 40% đã thu hoạch trong tổng số 910ha, còn lại phải nằm chờ thương lái”.

Dọc tuyến đường về các xã Phú Lộc, Tân Lộc (Tam Bình), tràn ngập một màu vàng óng của những cánh đồng lúa đã chín rực dưới cái nắng tháng 3. Thế nhưng, chỉ lác đác dăm chiếc máy gặt đập liên hợp làm việc trên một vài khoảnh ruộng. Nhiều nông dân ở đây cho biết lúa chưa gặt bởi đang chờ thương lái đến xem lúa.

Anh Lê Hoàng Thanh (xã Phú Lộc) cho biết, sau khi thu hoạch 1,2ha lúa OM 4900 không bán được, anh đành phơi ngay tại ruộng chờ lái. “Nghe nói đã triển khai chương trình mua tạm trữ lúa nhưng nông dân vẫn rất khó bán lúa, chẳng thấy doanh nghiệp nào mua. Mấy ngày nay cánh thương lái cũng đều bặt tăm”- anh Thanh buồn bã nói.

Bán lúa phải lụy cò

Không phủ nhận, việc xuất hiện “cò” lúa những năm gần đây giải quyết phần nào những khó khăn của nông dân trong việc tiêu thụ lúa. Tuy vậy, từ việc lợi dụng lòng tin nông dân, các “cò” lúa dần thao túng thị trường, tạo “biến tướng” gây không ít khó khăn cho nông dân.

Lúa chín rục buộc phải cắt, nhưng theo nhiều chủ ruộng vẫn chưa có thương lái đặt mua. Ảnh: DƯƠNG THU

Anh Lê Văn Luận cho biết, 3 năm trở lại đây “cò” lúa bắt đầu xuất hiện, đóng vai trò trung gian giữa nông dân với các thương lái mua lúa. Thời điểm lúa vừa trổ bông, “cò” bắt đầu lượn khắp làng trên xóm dưới, săm soi từng đám ruộng, cho giá rồi đặt cọc. Thời gian đầu, một công ruộng được “cò” đặt cọc khoảng 400.000đ, nhưng gần đây các “cò” giảm tiền cọc chỉ còn 200.000 đ/công.

“Vụ Đông Xuân này, cò không đặt cọc luôn mà chỉ cho giá. Cò lúa sẽ quản lý từng cánh đồng. Nếu cánh đồng nào đã có cò đến rồi thì cò khác sẽ không đến, nên dẫn đến việc khi giá lúa xuống thấp nông dân buộc phải bán, vì nếu trữ lại sau đó không biết bán cho ai”.

Cũng theo anh Luận, một cái “chiêu” của “cò” mà nhiều nông dân phải “lụy” là, gần thời điểm thu hoạch cò lúa sẽ đến cho giá, nếu nông dân nào không đồng ý (thường số ít) sẽ mặc tình, bởi họ thừa hiểu sẽ không có cò nào đến mua. Sau thu hoạch, nếu bán lúa không được, cò lúa sẽ ép giá nông dân thấp hơn giá ban đầu. “Đó là chưa kể những ruộng nào xa đường xe hoặc ghe, cò lúa sẽ hạ giá mỗi giạ 2.000đ, cho đó là phí bù vào việc chuyên chở”- anh Luận bức xúc.

Giải thích vì sao mua lúa hiện phải thông qua cò, anh Nguyễn Minh Dũng- thương lái mua lúa ở Tam Bình cho biết, đội ngũ “cò” thông thuộc tình hình sản xuất lúa tại địa phương nên thu gom lúa nhanh, sản lượng lớn. Thay vì phải bỏ chi phí xăng, dầu tìm mua, thì chi phí này dùng chi hoa hồng cho đội ngũ cò tìm mua thay.

“Cánh thương lái sẽ trừ các khoản chi phí vận chuyển, xăng dầu, thuê lò sấy... sẽ đưa ra giá mua lúa tươi tại ruộng, trong đó riêng khoản trích cho “cò” khoảng 100 đ/kg lúa”. Tuy nhiên, thực tế cũng không ít “cò” ngoài việc lấy hoa hồng từ cánh thương lái tiếp tục kỳ kèo, ép giá để lấy thêm tiền từ nông dân, nhất là vào những đợt lúa bước vào giai đoạn thu hoạch rộ, khó tiêu thụ.

Khắc phục tình trạng này, không ít địa phương đã linh hoạt yêu cầu các trưởng ấp đứng ra làm “trọng tài” cho các cò lúa và nông dân, hoặc thương lái và nông dân ký hợp đồng mua lúa, như xã Song Phú đã làm trong nhiều vụ lúa vừa qua.

Tuy nhiên, ông Lê Văn Lâm cho rằng, khi xảy ra bẻ kèo về mặt quản lý nhà nước địa phương rất khó xử lý. “Trên thực tế, thương lái hoặc cò lúa không bẻ kèo mua lúa nông dân mà giở nhiều chiêu trò như kéo dài thời gian mua, cho lúa khô mất ký như địa phương gặp phải vụ Đông Xuân này cũng xem như hình thức ép giá nông dân”- ông Lê Văn Lâm cho hay.

(Còn tiếp)

Bài, ảnh: NGUYỄN HOÀNG