Cũng nằm trong tơ

Đời gạo chợ nước sông đi hát bầu gánh không còn đắp đổi qua ngày được nữa. Cải lương đã băng qua thời hoàng kim của mình một cách buồn tẻ. Còn đâu cái khoảnh khắc tung hoành với câu ca mùi mẫn và những tràng pháo tay tán thưởng giòn giã phía dưới sân khấu.

Mỗi đêm kiếm được khấm khá thù lao, có rất nhiều người đã đổi đời nhờ vào tiếng hát lời ca, nhờ vào bức màn nhung trên sàn diễn. Vai diễn cho họ danh tiếng, những phút thăng hoa nghệ thuật làm cuộc sống trở nên lung linh hơn.

Đến khi gánh hát cải lương không còn thế độc tôn thì những óng ánh dát bạc tên tuổi một thời cũng dần dà phai nhạt. Thưa vắng người xem, sân khấu dần trở về đìu hiu lặng lẽ. Cho nên kép hát, đào hát đều chán ngán.

Tranh minh họa: Trần Thắng (TP Vĩnh Long)

Ai cũng muốn đổi nghề. Không đổi sao được. Đâu thể bám víu mãi với những tuồng tích thấm đẫm nhân sinh mà trong bụng cứ cồn cào cứ xa xót được. Đời mà. Cần nuôi sống bản thân cái đã. Không thực thì làm sao vực được đạo. Mà đạo nào chênh vênh như đạo theo nghiệp hát.

Với lại, những giọng ca chắc mẩm và nhịp nhàng thuần thục đều tản ra, về Sài Gòn mà bươn chải vào các phòng trà hoặc đi sô ca đám tiệc.

Số còn lại thì tập trung về các đoàn tỉnh để tạm nương nhờ khi có suất diễn. Mà đoàn tỉnh thì cũng lây lất, năm khi mười họa mới công diễn được một tuồng. Nhưng cũng là những tuồng tích cũ mà thôi.

Gánh hát Hoa Liên giờ chỉ còn lưa thưa vài chiếc bóng buồn não nuột. Tiếng đờn kìm của ông Sáu hôm nay buồn quá. Mấy chục năm theo nghề có bao giờ nghe ông nhấn nhá những chữ đờn đứt gan đứt ruột như vầy đâu.

Cái điêu luyện của ngón đờn tài hoa đã phiêu bạt với gánh này từ khi ông còn thanh niên. Mê đờn quá, ông lén gia đình đi học đờn và rong ruổi với gánh hát từ đó. Giờ thì mái tóc ông đã nhiều sợi trắng rồi. Ngần ấy thời gian ông vui buồn cùng lớp lang, tuồng tích.

Ông nắn nót, chỉ dạy tận tình cho đào kép trong gánh những cách thức phô diễn được làn hơi làm sao cho hấp dẫn cho thu hút khán giả.

Không gian như yên lặng đi. Trong từng tiếng tơ lòng buông nhả ấy, có tiếng réo rắt nỉ non như suối ngàn vọng lại, tiếng ầm ĩ của trùng khơi sóng vỗ, tiếng hẹn hò, luyến lưu, giận hờn, oán trách... Bao nhiêu cung bậc đều trải dài lên từng phím nhấn.

Lê ngồi nghe ông đờn như muốn nuốt trộng từng tiếng buồn phát ra. Ông Sáu say sưa đưa tay lả lướt trên cần đờn, mắt nhíu lại. Ông đờn theo cảm tính hay đờn cho nỗi lòng của mình không biết nữa. Có cảm giác, ông và đờn dường như hòa làm một.

Đến khi dứt song loan, ông mới bùi ngùi đưa mắt lại tay chữ nhấn cuối cùng của bản phụng hoàng. Lê ngước nhìn ông, hỏi lại:

- Chú Sáu, đêm nay nữa là gánh mình chia tay hả chú?

- Chắc thế rồi con ạ. Chứ không thể để anh em khổ thêm nữa. Chú nghe đâu vợ chồng thằng Tư lục đục hoài. Còn ông bầu thì không còn đủ sức giữ gánh.

Chưa nói tới con Út Mảnh và thằng Ba Lành, đứa thì dầm mưa phơi nắng với từng lọn rau bó cải, đứa quần quật gió sương từng cuốc xe ôm mà kiếm được có là bao. Chú cũng đau lắm nếu phải bỏ đờn, xa gánh. Cây đờn này nó theo chú ngần ấy trôi dạt. Nhưng cái nghiệp cầm ca vốn lênh đênh mà.

- Vậy là...

Lê cố nén lại những giọt nước đang làm nhòa đi trên đôi mắt mình. Cô chỉ là cô đào trẻ mới vào gánh chừng hơn ba năm chứ mấy. Không lâu nhưng đủ dài cho những tấm lòng đối đãi với nhau.

Dòng máu nghệ sĩ nào mà không đa cảm với vui buồn trong lời ca nét diễn từng đêm trên sân khấu. Dù coi như là người mới về với gánh nhưng cô cũng để lại biết bao ký ức trong những đêm diễn thưa thớt khán giả.

Cô về khi gánh Hoa Liên dần đi xuống. Mấy lần rồi, bạn bè có ý rủ rê cô bỏ gánh để lên Sài Gòn hát đám tiệc, chạy sô quảng cáo cho công ty này nọ nhưng cô cứ còn bịn rịn nghề chưa quyết.

Nghiệp cầm ca mà. Không vướng vít thì thôi chứ đã sống cùng nhau rồi thì ít nhiều gì cũng muốn nắm níu với nó.

Chiều qua, Lê được tin nhắn của ông Sáu là về tập dợt lại tuồng. Hát một đêm nữa rồi buông. Anh em coi như gặp gỡ, diễn chung với nhau một lần sau cùng để chia biệt. Thế là cô đến sớm nhất, cô đến khi ông Sáu đang loay loay lên dây cây kìm với vài ba tiếng tích tịch buồn so.

- Thằng Hoài không về sao bây?

- Ảnh kẹt nhận hát đám tang trên thị trấn rồi chú.

- Cái thằng, coi vậy mà tệ. Mà trách móc nó sao được. Thời buổi miếng ăn còn lo chưa nổi, thì sao anh em trụ lại được. Thôi thì có nhiêu làm nhiêu vậy.

Được ông bầu ủy quyền phụ trách cho đêm diễn tối nay, mọi việc từ nhỏ đến lớn đều do ông Sáu sắp xếp.

Ông báo tin cho những anh chị em đã từng theo gánh, có kẻ thành danh với nhiều sân khấu lớn cũng có người phải trật vuột kiếm cơm bên quán nhỏ tạm bợ lề đường hay phải tất tả mồ hôi với nghề xe ôm đầu chợ.

Vậy đó, bỏ lớp áo hoa lộng lẫy bỏ son phấn trên khuôn mặt từng đêm dưới ánh đèn sân khấu rồi thì từ ông hoàng bà chúa tới công nương hay tiểu thư con nhà khuê các cũng chỉ là những mảnh đời vất vả, gieo neo.

Xốn xang cho giọng ca trong vắt đêm nào giờ lại cất tiếng rao hàng lanh lảnh ngoài đầu hẻm. Dáng thanh thoát của một nữ tướng oai nghiêm lại hì hục với chiếc xe đẩy chở đầy các loại rau, cải.

Người nên danh phận thì hiếm hoi trở về thăm gánh, còn kẻ lận đận thì không dứt được phận tơ tằm. Mà nói vậy chớ làm sao níu chân người ta khi mà gánh hát càng thưa khách.

Thời buổi câu ca không còn mua nổi được miếng ăn thì phải cho người ta kiếm đường khác để liệu. Hồi trước Mảnh về chịu tang mẹ không biết thế nào bị người ác ý gièm pha, nên cô tự xin rời gánh.

Vừa để ông bầu không khó xử vừa để anh chị em trong gánh yên tâm mà làm nghề. Ở đâu mà chẳng có những nghi kị tính toan. Út Mảnh đẩy xe hàng rau ra ngõ tranh thủ bán buôn buổi sáng để đầu hồi chiều về gánh tập dợt lại tuồng.

Cũng mấy năm rồi đâu có thử dây thử nhợ gì, giọng cô đào ăn khách một thời đã quen với những câu rao í ới biết có còn bắt lòng người mộ điệu như trước không. Loe hoe trên sàn diễn chỉ có vài người. Luýnh quýnh trong bộ đồ thơm mùi nắng cháy, mặt lơ lửng chạy vào với nụ cười roi rói như con nít sắp được quà.

- Chú Sáu, con đến hơi trễ. Anh em tập tới đâu rồi chú.

- Cũng vừa tập thôi. Bây cũng không có trễ gì đâu. Tao quý bây ở chỗ này, cứ có việc là xốc vác quay về gánh. Chỉ một nỗi bây giờ bầu gánh không nuôi nổi cuộc sống nên mỗi đứa đành phải một nghề mà bươn chải. Biết bây còn quyến luyến với lời ca câu hát nên chú nhắn về đây.

- Đường Minh Hoàng hả chú?

- Ừ. Chú cho tụi bây được lộng lẫy thêm lần này.

Dàn nhạc đã có thêm người đánh ghi ta, Út Mảnh đợi đờn rao lại bản quen, những tuồng này đâu còn lạ gì nữa mà phải cần cầm kịch bản. Ca từ như đã ăn vào tim vào máu hết cả. Cô Út hắng lại giọng cho bớt khan mùi rau cải, rồi cất giọng lên ngân nga.

- Quân vương ơi...

Vẫn lảnh lót vẫn ngọt ngào như thuở trước, chỉ có làn da đã đen sạm vì nắng mưa đầu ngõ cuối xóm mà thôi. Cái chất nghệ sĩ bấy lâu ngủ quên trong Út nay lại bất chợt thức dậy.

Nghe trong ca từ có đôi chỗ chát chúa nhưng không nghe ai than vãn gì cả bởi dòng đời xuôi ngược thì sạn sẩy đôi chút đó cũng có là bao. Nhịp phách vẫn êm ru và sành điệu.

Út cứ còn đó là hào quang sáng chói ở cô đào chánh của gánh hát Hoa Liên. Mỗi bước đi đứng nhanh nhẹn khác thường. Như cá được về sông, như chim được về rừng. Tiếng ca cứ trầm bổng du dương này đã từng lấy lòng biết bao khán giả.

Tư hỏi vợ cho anh về gánh để hát đêm chia tay. Chị Tư có cò kè, mắng mỏ gì đâu. Nhưng mỗi lần đi hát là anh lại say be bét. Tiền thù lao không được bao nhiêu không nói.

Còn la cà quán xá làm cho chị thêm mệt mỏi. Nếu khó khăn với anh thì hồi xưa chị đâu ưng kép hát làm gì cho cực. Gánh hát xuống dốc, chị cũng buồn.

Chị giận là giận anh lại dựa vào đó để lân la rượu chè hoài nên chị Tư mới không cho anh đi hát nữa. Nghe nói đêm nay là bầu gánh tổ chức hát đêm cuối, chị cũng chẳng kỳ kèo gì anh.

- Mình đi, gặp mặt anh em cho tôi gửi lời thăm hỏi. Gánh giải tán, mọi người sẽ cực khổ nhiều. An ủi, khuyên lơn nhau để họ bớt buồn. Nói vậy chớ, nghề nghiệp mà. Vắng ca vắng diễn cũng xót lắm.

- Tôi biết rồi. Mình lại bao đồng.

- Hàng giao gấp quá, nếu không tôi cũng đến xem. Dù gì cũng nhờ sân khấu gánh đó mà tôi với mình mới gặp nhau. Thôi mình đi, để kịp tập tuồng với anh em.

Tư nghe mấy lời chị nói, lòng cũng chạnh se sắt. Chị Tư ra mở cửa hàng rào. Chiếc xe cũ cứ tè tè về phía gánh Hoa Liên. Anh nghe văng vẳng bên tai câu ca “không vương tơ nữa cũng nằm trong tơ”. Chỉ là lời ca thôi, sao viết chi mà thắt thẻo quá.

Ông bầu gánh lựng khựng bước vào. Cái tướng bảnh khảnh hồi trước đã thay bằng một dáng đi chậm rãi, tư lự. Sân khấu đêm nay trang hoàng khá bắt mắt.

Phía bên trên ghi rõ ràng dòng “đêm diễn chia tay” vẽ lên một gian màu buồn tịch. Phía dưới sân khấu người đến xem có phần nhỉnh hơn những lần diễn trước. Không biết người ta đến vì tò mò câu chuyện Hoa Liên rã gánh, hay là vì còn mê mẩn những giọng ca một thời sáng chói.

Mê cái xuống vọng cổ ngọt ngào của cô đào Út Mảnh hay nét luyến láy đưa hơi của chàng kép Tư qua những tràng vỗ tay rần rần.

Ông bầu cầm chiếc micro lên tâm sự với mọi người bằng những câu chữ tận đáy lòng và xúc động khi thốt ra lời chia tay cùng gánh.

Sự chia tay này là điều đáng tiếc nhưng không còn cách nào giải quyết được. Cuối cùng, ông mời tất cả thưởng thức lại vở hát “Đường Minh Hoàng” với cặp đào kép Tư - Mảnh như là để tri ân với mọi người. Là đêm diễn chia tay nên gánh hát đêm nay không bán vé.

Sân khấu vụt tắt, nhường lại khoảng lặng cho cánh màn nhung. Đèn chợt lóe lên, màn đã mở ra. Ở đó, người ta thấy một vị vua lấp lánh trong đồ diễn rực rỡ.

Cạnh bên là một nàng Dương Quý Phi kiêu sa, lộng lẫy. Chẳng ai còn nhớ ra nàng ấy hàng ngày phải đẩy xe rau cải tới lui kiếm từng đồng nhặt nhảnh.

Họ say sưa với lớp lang nhịp phách, với nét diễn ăn ý hòa quyện cùng những ngón đờn điêu luyện của dàn nhạc nép sau cánh gà. Lại những tràng pháo tay giòn giã sau những câu ca chất chứa cả hồn người diễn xuất. Tiếng ca cứ cất lên và vang vọng ra, lan ấm cả màn đêm thưa thớt sao.

Chẳng còn ai quan tâm điều gì khác, chỉ có tiếng đờn đang quyện vào từng phân cảnh, níu tình nghĩa giữa người nghệ sĩ lại gần nhau hơn. Một nửa thời gian trôi qua, khán giả dần dần vơi đi.

Tiếng ca vẫn bay bổng, vẫn còn đầy hỉ, nộ, ái, ố cùng những trạng thái đặc biệt bên chữ đờn xốn xang của ông Sáu và dàn nhạc. Khi nức nở, lúc nghẹn ngào như nỗi lòng của người nhạc sĩ già qua những thăng trầm của nghề xướng ca lang bạt.

Đêm diễn chia tay, mọi người cứ tha hồ tung tẩy cứ thỏa sức ca diễn, bởi sau đêm nay biết còn gặp lại như vầy nữa không.

Nàng Dương Quý Phi rồi trở về với xe cải, còn Đường Minh Hoàng lại về cùng với vợ con trong cuộc sống thường nhật, viên tướng An Lộc Sơn lại nhọc nhằn từng cuốc xe ôm, chở người thiên hạ về những bến đợi mà không biết bến đợi nào đang chờ mình.

Những phân cảnh cuối cùng cũng đến. Ông bầu nán lại cho đến cuối, gượng cười nhẹ như ủng hộ những thành viên mà mình gắn bó bấy lâu.

Tiếng đờn vẫn còn tươi lắm, giòn lắm. Giọng ca vẫn còn day dứt lắm, lảnh lót lắm. Nhưng lớp diễn chót này chẳng còn ai thưởng thức ngoài ông bầu gánh Hoa Liên.

Khoảng im ắng để An Lộc Sơn thương tiếc người tình trong lần hội ngộ buồn bã. Lần hội ngộ này có phải là điều ông Sáu gửi gắm tâm tư của nghề không, sao cũng não lòng như những cô đào anh kép về lại đêm nay với gánh.

Lộng lẫy đó huy hoàng đó nhưng Dương Quý Phi, người con gái nhan sắc khuynh thành kia lại lặng lẽ nằm đấy mà trả lại cho viên tướng si tình nỗi buồn thiên cổ. Khán giả còn đâu để chứng kiến cảnh tình này. Thôi thì mình diễn cho mình và mình diễn vì mình, diễn cho trọn một vở tuồng chia biệt.

Nước mắt An Lộc Sơn, nước mắt vua Đường, lẫn nước mắt của nàng quý phi họ Dương rỏ nóng lên sàn diễn. Tiếng song loan ngập ngừng. Đêm trở nên lộng lẫy hơn bao giờ hết. Còn tiếng đờn kìm của ông Sáu thì vẫn cứ bịn rịn, réo rắt không điểm dừng.

Màn khép lại. Dưới kia là một sự vắng tanh lạnh lùng. Đêm bỗng dưng trôi nhanh, trôi nhanh qua từng ánh mắt thành viên trong lúc bôi xóa đi lớp son phấn hóa trang. Trả lại hết. Ông hoàng bà chúa. Cung son điện ngọc hay giang sơn cẩm tú.

Mọi người ôm siết lấy nhau thủ thỉ những lời từ biệt. Sân khấu trả cho đời bằng những lớp diễn, sau từng lớp diễn này ai sẽ trả lại tâm tình nghệ sĩ với những đam mê rực lửa. Vãn hát, tất cả nức nở khi biết sau đêm này mọi người sẽ quay về cuộc sống thực tế đang đợi phía ngày mai.

Không màn nhung, không phông nền dựng cảnh. Những nguy nga không còn tráng lệ trên muôn mặt đường đời. Lam lũ, cơ cực vẫn đang đợi chờ họ trong từng vai diễn trên một sân khấu khác. Sàn diễn cuộc đời với biết bao lo toan, gánh nặng trên những phận tằm lỡ một lần mang nợ dâu.

Cơn gió khuya nhẹ thổi vào lòng người với điệu thức ưu tư trầm lắng. Rồi Lê cũng phải để lại tất cả và suy nghĩ về những lời rủ rê kia của bạn bè cô. Lê chỉ là cô a hoàn trong thời hưng thịnh của gánh hát về chiều. Giọt lệ của cô a hoàn như cũng đắng ngắt trong đêm.

Mọi người về hết, chỉ còn lại ngọn gió khuya đơn điệu. Phía trên sân khấu anh em dọn dẹp thế nào mà còn sót lại cái “lô gô” mặt cười mặt khóc chênh chao trước gió. Mặt nào cười với cuộc đời thì không biết, chỉ biết mặt khóc kia là nét cô liêu còn rơi lại trong đêm diễn sau cùng.

Rất lâu sau đêm diễn ấy, một lần Út Mảnh bán rau cải khắp phố, vô tình dừng lại trên một con đường, Út thấy ti vi nhà nọ đang mở xem lại tuồng “Đường Minh Hoàng”. Vẫn còn đó những ca từ quen thuộc, vẫn những trang phục lộng lẫy của ông hoàng bà chúa đầy hấp dẫn trong lớp vũ đạo cung đình.

- Ngộ, thời buổi này người ta vẫn còn xem cải lương sao?

Út mỉm cười, đẩy xe đi. Tiếng rao lại vang lên giữa lòng phố.

PHAN DUY