Con cá làm ra con mắm...
Bữa tiệc sum vầy ngày tết ở miền Tây Nam Bộ bao giờ cũng đầm ấm, hồn hậu mà gọn nhẹ, dễ làm với những món ngon vùng sông nước.
Này là rổ tôm càng xanh luộc nóng hổi chấm muối tiêu chanh, này là con nghêu hấp vài lát gừng cay, này là con sò huyết tái nước sôi mà các chị cười “làm dễ ợt chớ gì”.
Còn khô thì… “có cả chục chữ khô”. Đây là khô cá kèo Trà Vinh “nhà làm” đúng điệu thơm ngon, trong bếp vừa nướng ngoài ngõ đã nghe thơm. Khô sặt rằn xứ sở bác Ba Phi rồi khô cá lóc nói “bự chảng” vùng Đồng Tháp Mười - một cặp là vô ký, theo xe đò đi khắp xứ.
Trong đêm xuân, bên ly rượu khề khà, nhấm nháp con khô cá trèn giòn rụm, nghe ông chú ngâm nga “... con cá lưỡi trâu sầu ai méo miệng, con cá trèn bầu nhiều chuyện sứt môi…”.
Anh bạn gật gù nói dân gian mình hay thiệt, cái gì cũng có sự tích, ca dao. Rồi khoe “bạn Long An” vừa gửi bịch khô cá chạch thì “bạn Cà Mau” đã cho mớ khô thòi lòi biển mặn mòi. Rồi tôm khô Vinh Kim, khô mực Bến Tre đua nhau khoe hương vị, rồi khô cá tra phồng, khô lù đù một nắng…
Có người năm nay trúng mùa tôm càng xanh còn “mạnh tay” đem làm khô. Hóa ra con tôm khô to quá cỡ thợ mộc, tới hồi ăn… nhai không đứt, xúm nhau cười ngất!
Đó là chưa kể cứ dịp tết tới là ở quê gửi cho nào là mắm tép rong, mắm tép bạc, mắm cá rô chua giòn sần sật, mắm cá cơm ăn với rau cuốn thịt luộc. Những bịch khô, hũ mắm chất đầy hụ trong bếp, để dành ăn dần đến… giữa năm. Thế nên Việt kiều về quê ăn tết, khi đi quên gì thì quên chớ không thể quên mấy giỏ khô đủ loại cùng mấy keo mắm lóc, ba khía mang theo làm quà cho “hàng xóm xa quê”.
Có thể nói, cứ nhìn vào ngày tết là đủ thấy “sông vàng, biển bạc” xứ sở miền Tây Nam Bộ. Chỉ bữa tiệc “luộc cá, nướng tôm” hay “khô mắm” chừng đơn giản thôi là đã ăn hoài không hết tết. Bởi theo Viện Tài nguyên Thế giới, lưu vực Mekong có từ 1.200-1.700 loài thủy sản.
Còn theo Quỹ Quốc tế bảo vệ thiên nhiên, lưu vực sông Mekong “riêng có” 1.100 loài cá nước ngọt với nhiều loài cá quý mà không nơi nào có được.
Nghĩa tình sông nước miệt mài chảy qua bao năm tháng, ngọt ngào tới đầu bạc răng long, âm thầm mà dạt dào, chan chứa như câu ca dao có tự hồi nào “con cá làm ra con mắm/ vợ chồng già… thương lắm mình ơi!”
PHƯƠNG NAM